Đồng chí Nguyễn Chí Diểu (1908-1939), sinh ra và lớn lên ở làng Thanh Tiên, xã Phú Mậu, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế. Đồng chí từng tham gia xứ ủy viên, xứ ủy Trung Kỳ của Đảng Tân Việt, là một trong những cán bộ lãnh đạo đầu tiên của Thành ủy Sài Gòn, Bí thư Tỉnh ủy Gia Định, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng phụ trách miền Trung; từng bị thực dân Pháp kết án khổ sai chung thân, đày ra Côn Đảo. Ở Nguyễn Chí Diểu luôn toát lên một sức sống cách mạng, ngọn lửa yêu đời. Đồng chí là linh hồn của cao trào dân chủ sôi nổi ở Thừa Thiên Huế từ 1936 đến đầu năm 1938. Ra đi ở tuổi 31, khi sự nghiệp còn dang dở nhưng những cống hiến xuất sắc của đồng chí Nguyễn Chí Diểu vẫn mãi mãi sáng ngời trong lòng quê hương, đất nước.
Xuất thân trong một gia đình, dòng họ có truyền thống Nho học, Nguyễn Chí Diểu được giáo dục bài bản, nghiêm khắc, sớm giác ngộ cách mạng. 17 tuổi bước chân vào trường Quốc Học Huế, đồng chí được tiếp xúc với những người thầy tâm huyết, giàu lòng yêu nước, gặp gỡ những người bạn cùng chí hướng, được sống trong bầu không khí đấu tranh mạnh mẽ của các tầng lớp nhân dân ở Huế và đặc biệt là được tiếp xúc với những luồng tư tưởng mới tiến bộ thông qua tài liệu, sách báo, được nghe các buổi diễn thuyết của những nhân sĩ yêu nước, đồng chí đã sớm giác ngộ và tích cực tham gia nhiều phong trào yêu nước. Đặc biệt là tham gia phong trào bãi khóa tháng 4/1927 của sinh viên, học sinh Huế nhằm chống lại chế độ giáo dục hà khắc, phản động của chính quyền thực dân. Sau sự kiện này, Nguyễn Chí Diểu và một số học sinh Quốc Học bị đuổi học, mặc dù vậy, đồng chí vẫn không rời khỏi các cuộc đấu tranh chống bất công.
Sau phong trào bãi khóa năm 1927, tổ chức Tân Việt gây dựng cơ sở tương đối vững chắc ở Huế, Nguyễn Chí Diểu được kết nạp vào tổ chức Tân Việt và tiếp tục hoạt động cách mạng. Nguyễn Chí Diểu sớm trưởng thành và trở thành Ủy viên Kỳ bộ Trung Kỳ của tổ chức Tân Việt, Bí thư Tỉnh ủy Gia Định rồi tham gia Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, Ủy viên Thường vụ Ban Chấp hành Trung ương Đảng khi tuổi đời còn rất trẻ.
Trong thời gian hoạt động ở Nam kỳ, làm Bí thư Tỉnh ủy Gia Định, đồng chí đã tỏ rõ bản chất của một người lãnh đạo sâu sát, gần dân, am hiểu địa bàn hoạt động để xây dựng thế trận lòng dân và thế đứng chân vững vàng của phong trào cách mạng. Đồng chí đã lặn lội trực tiếp chỉ đạo xây dựng địa bàn vùng Bà Điểm - Hóc Môn, khu vực “mười tám thôn vườn trầu” vốn có truyền thống yêu nước thành mảnh đất trung kiên của cách mạng.
Nguyễn Chí Diểu - người chiến sĩ cộng sản kiên trung, bất khuất, một lòng vì Đảng vì dân. Tháng 10/1930, Nguyễn Chí Diểu bị thực dân Pháp bắt giam và đến ngày 2/5/1933, thực dân Pháp mới mở phiên tòa để xét xử và bị kết án khổ sai chung thân, lưu đày Côn Đảo. Suốt gần 6 năm bị giam cầm trong nhà tù của chủ nghĩa thực dân, Nguyễn Chí Diểu luôn kiên định, vững vàng, quyết một lòng vì Đảng vì dân, vì sự nghiệp cách mạng. Năm 1936, đồng chí Nguyễn Chí Diểu ra tù, được Trung ương Đảng giao trọng trách về Huế nắm tình hình và chỉ đạo phong trào cách mạng. Tại quê nhà, mặc dù bị theo dõi chặt chẽ, nhưng Nguyễn Chí Diểu vẫn tiếp tục hoạt động bí mật. Cùng với Phan Đăng Lưu, Lê Duẩn, Bùi San, Nguyễn Chí Diểu đã khẩn trương chỉ đạo gây dựng và phát triển cơ sở cách mạng, triển khai mạnh mẽ công tác tuyên truyền, cổ động, tập hợp quần chúng nhân dân thành mặt trận rộng rãi đấu tranh đòi tự do dân chủ. Đồng chí là người trực tiếp lãnh đạo và tổ chức các phong trào: đòi triệu tập Đại hội Đông Dương, đòi quyền dân sinh dân chủ, đón Godart và phong trào đấu tranh công khai hợp pháp trên báo chí và nghị trường.
Ngày 20/9/1936, Đại hội đại biểu nhân dân Trung Kỳ được tổ chức tại trụ sở Viện Dân biểu Huế. Đồng chí Nguyễn Chí Diểu được bầu vào Ủy ban lâm thời, là tổ chức tập hợp Dân nguyện, vận động tiến tới đại hội toàn kỳ chính thức. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử nhân dân Thừa Thiên - Thuận Hóa tổ chức một hội nghị công khai tại trụ sở Viện nhân dân đại biểu Trung Kỳ cho trên 500 đại biểu toàn xứ; lần đầu tiên những đại biểu chân chính cho quyền lợi của nhân dân được công khai bàn đến nguyện vọng của dân và đề ra những yêu sách gửi cho chính phủ đòi những cải cách nhằm đem lại quyền lợi thiết thực cho nhân dân về mọi mặt, và cũng là lần đầu tiên ở Thừa Thiên Thuận Hóa tiếng nói của công nông được tôn trọng. Qua phong trào này, nhiều cơ sở Đảng ở Huế đã phát triển mạnh mẽ.
Trên cơ sở ảnh hưởng của mình ở Thừa Thiên Huế, đồng chí Nguyễn Chí Diểu đã triệu tập đại biểu các giới trong tỉnh về họp ở trụ sở báo Nhành Lúa để thảo luận và bàn việc đón Godart để đưa Dân nguyện. Ngày 27/2/1937, Ban Tổ chức đoàn đón tiếp do đồng chí đứng đầu đến gặp Godart trao các bản Dân nguyện. Bản Dân nguyện với lời lẽ kiên quyết và đanh thép đã nêu rõ tình trạng bi đát của nhân dân Trung Kỳ dưới sự đàn áp, bóc lột của bọn phản động thuộc địa, đồng thời đề nghị Chính phủ Pháp giải quyết 33 vấn đề bức xúc trong đời sống chính trị, kinh tế - xã hội của nhân dân. Cuộc đón tiếp Godart ở Huế thực sự là một cuộc biểu dương lực lượng đoàn kết đấu tranh của toàn dân xung quanh các khẩu hiệu của Mặt trận dân chủ.
Đồng chí Nguyễn Chí Diểu đã để lại nhiều tình cảm sâu sắc đối với thế hệ thanh niên yêu nước thời bấy giờ; với trình độ và lòng nhiệt tình cách mạng, Nguyễn Chí Diểu đã giác ngộ cho nhiều thanh niên, trong đó có nhà thơ Tố Hữu: “Con lớn lên, con tìm Cách mạng/ Anh Lưu, anh Diểu dạy con đi/ Mẹ không còn nữa, con còn Đảng/ Dìu dắt khi con chửa biết gì”.
Nguyễn Chí Diểu - người đi tiên phong trong việc sử dụng văn hóa, báo chí công khai và vận động nghị trường để đấu tranh cách mạng. Với trình độ hiểu biết về văn hóa và báo chí, Nguyễn Chí Diểu đã sử dụng báo chí và phát huy vai trò to lớn của báo chí phục vụ nhiệm vụ của cách mạng một cách có hiệu quả, đây là hình thức đấu tranh mới, nổi bật của Đảng trong giai đoạn 1936 - 1939. Năm 1937, Đại hội báo giới Trung Kỳ khai mạc với sự tham dự của 70 nhà báo đại diện cho giới báo chí Trung Kỳ. Các đại biểu tham dự hội nghị kêu gọi thành lập một mặt trận thống nhất của những người làm báo ở Đông Dương, yêu cầu được tự do xuất bản và thành lập Hội ái hữu báo giới Trung Kỳ. Sự kiện này là một thắng lợi chính trị quan trọng của đường lối mặt trận do Đảng lãnh đạo.
Tháng 4/1937, đồng chí Nguyễn Chí Diểu thay mặt Xứ ủy Trung kỳ đã chủ trì hội nghị quyết định thành lập lại Tỉnh ủy lâm thời do đồng chí Trần Công Xứng, Xứ ủy viên, làm Bí thư Tỉnh ủy. Với trách nhiệm chỉ đạo cuộc đấu tranh khắp các tỉnh Trung kỳ, Nguyễn Chí Diểu còn tham gia chỉ đạo các tỉnh vận động bầu cử Viện Dân biểu Trung kỳ. Lần đầu tiên trong lịch sử bầu cử các cơ quan nhà nước của chế độ thực dân phong kiến, tại Viện Dân biểu Trung kỳ, những người do Mặt trận giới thiệu đã giành các ghế quan trọng như Viện Trưởng, Phó Viện trưởng, Chánh thư ký và uỷ viên Thường trực.
Tháng 3/1938, sau khi dự hội nghị Trung ương trở về, đồng chí Nguyễn Chí Diểu bị ốm nặng, kéo dài và trút hơi thở cuối cùng vào ngày 15/9/1939. Sự ra đi của đồng chí là một tổn thất lớn đối với phong trào cách mạng ở Thừa Thiên Huế nói riêng và các tỉnh Trung kỳ nói chung tại thời điểm lúc bấy giờ.
Đồng chí Nguyễn Chí Diểu đã đi xa nhưng những cống hiến đối với cách mạng Việt Nam và quê hương Thừa Thiên Huế vẫn mãi được nhân dân tôn vinh và trân trọng. Thừa Thiên Huế mãi mãi tự hào là vùng đất quê hương, nơi sản sinh ra người con ưu tú, người chiến sĩ cộng sản kiên trung, nhà lãnh đạo xuất sắc Nguyễn Chí Diểu.
Tấm gương sáng của đồng chí Nguyễn Chí Diểu đã cổ vũ, động viên quân và dân Thừa Thiên Huế cùng với cả nước làm nên chiến công hiển hách trong kháng chiến chống giặc ngoại xâm, trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Sau ngày quê hương hoàn toàn giải phóng đến nay, vượt lên trên những khó khăn, thách thức, Đảng bộ đã nỗ lực tập trung công sức, trí tuệ, hoạch định chiến lược phát triển, trăn trở, tìm tòi, thử nghiệm nhằm mở ra con đường phát triển phù hợp, từng bước đột phá trên tất cả các mặt kinh tế, văn hoá, giáo dục, y tế, xã hội. Đã tập trung chỉ đạo việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế để phù hợp với thực tiễn địa phương; gắn phát triển kinh tế với phát triển văn hoá, bảo vệ cảnh quan môi trường; tập trung phát triển bền vững, xây dựng và phát triển cơ sở hạ tầng thành phố Thừa Thiên Huế trong tương lai theo hướng “Thành phố sinh thái, cảnh quan, di sản, văn hoá và thân thiện với môi trường”, xứng tầm là trung tâm đô thị cấp quốc gia, khu vực và quốc tế, một trong những trung tâm kinh tế, văn hoá, khoa học - công nghệ, y tế, đào tạo lớn của cả nước và khu vực các nước Đông Nam Châu Á.
Sau hơn 30 năm thực hiện công cuộc đổi mới, nhất là trong những năm gần đây, diện mạo kinh tế - xã hội của tỉnh có những thay đổi to lớn, bức tranh toàn cảnh có nhiều khởi sắc, đạt được nhiều thành tựu quan trọng, khá toàn diện, tạo thêm nhiều thế và lực mới để xây dựng Thừa Thiên Huế phát triển nhanh và bền vững. Tốc độ tăng trưởng kinh tế đạt gần 8%; cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tiến bộ: dịch vụ chiếm 57% trong GRDP; công nghiệp chiếm 32,5%; nông nghiệp giảm còn 10,5%. Tổng vốn đầu tư toàn xã hội đạt 19.000 tỷ đồng. Tổng thu ngân sách nhà nước đạt trên 6.900 tỷ đồng. Cơ sở hạ tầng từng bước hoàn thiện, diện mạo đô thị, nông thôn ngày càng khang trang, hiện đại. Đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân được nâng lên rõ rệt; số hộ nghèo giảm còn 5,98%. Công tác “Đền ơn đáp nghĩa” được thường xuyên chú trọng. Chính trị - xã hội ổn định. Quốc phòng an ninh được giữ vững. Các lĩnh vực văn hóa, giáo dục, y tế, khoa học công nghệ tiếp tục đạt được những kết quả đáng phấn khởi. Quan hệ đối ngoại tiếp tục được mở rộng. Nội bộ đoàn kết, xã hội đồng thuận, nhân dân tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước. Vị thế của tỉnh Thừa Thiên Huế trong khu vực và cả nước ngày càng được khẳng định và không ngừng phát triển.
Và hôm nay, trên mảnh đất quê hương của đồng chí Nguyễn Chí Diểu - xã Phú Mậu, huyện Phú Vang cũng đã có nhiều đổi thay đáng phấn khởi. Cơ sở hạ tầng được đầu tư khá đồng bộ, tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 4,4%, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân được cải thiện đáng kể. Di tích lịch sử Nhà lưu niệm đồng chí Nguyễn Chí Diểu được đầu tư, chỉnh trang, công nhận là di tích Quốc gia, nay trở thành điểm thăm viếng, tham quan học hỏi dành cho du khách gần xa, đồng thời là nơi giáo dục truyền thống cách mạng và là nơi sinh hoạt cộng đồng của thế hệ trẻ làng Thanh Tiên và người dân trong vùng.
Đồng chí Nguyễn Chí Diểu - nhà hoạt động chính trị cách mạng tiền bối, người cộng sản kiên trung, dù ở cương vị nào, đồng chí cũng luôn gần gũi quần chúng, sâu sát với địa bàn, nhờ đó đã tập hợp, giác ngộ cách mạng và định hướng lực lượng quần chúng tham gia phong trào cách mạng; là người tiên phong sử dụng báo chí để đấu tranh công khai với địch; luôn giữ vững niềm tin, trọn đời hy sinh vì sự nghiệp cách mạng. Đây là tấm gương sáng và bài học lớn của chúng ta trong tiến trình thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII) về xây dựng, chỉnh đốn Đảng: khi đã có đường lối, chủ trương đúng thì đòi hỏi người cán bộ lãnh đạo cần có một nhân cách lớn và nêu gương sáng mới quy tụ và tập hợp lực lượng theo mình để biến chủ trương, đường lối đó trở thành hiện thực, sớm đi vào cuộc sống.
Tự hào là vùng đất sinh ra nhiều người con ưu tú cho quê hương, đất nước; nơi chứng kiến sự sụp đổ của chế độ phong kiến Việt Nam để khai sinh ra Nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Châu Á, và cũng là nơi tuyến đầu ác liệt trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước vĩ đại của dân tộc; Đảng bộ và nhân dân Thừa Thiên Huế thấu hiểu và quyết tâm phấn đấu, vượt qua khó khăn, nêu cao ý chí tự lực, tự cường, đồng tâm, hiệp lực, nắm bắt thời cơ, vượt qua thách thức, phấn đấu thực hiện thắng lợi các nghị quyết của Đảng, xây dựng Thừa Thiên Huế ngày càng phát triển trên nhiều mặt, góp phần cùng với cả nước thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Đó cũng chính là kế thừa, tiếp nối sự nghiệp cao cả của các bậc cách mạng tiền bối, trong đó có đồng chí Nguyễn Chí Diểu; đáp ứng lòng mong mỏi của Đảng quang vinh, Bác Hồ kính yêu và của cả dân tộc Việt Nam.
Bùi Thanh Hà
Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy
