Theo các vị cao niên trong làng và sử sách còn lưu giữ lại, Làng Thai Dương là một làng cổ có từ lâu đời, xuất hiện từ thời nhà Trần vào đầu thế kỷ 14, được ghi chép lần đầu tiên trong sách Ô châu Cận lục do Dương Văn An viết vào năm 1555, dưới thời Tuyên Tông Mạc Phúc Nguyên (1547 - 1561), đây là một địa danh được liệt kê trong bảng danh sách 60 làng, xã của huyện Kim Trà (tức là huyện Hương Trà về sau), thuộc phủ Triệu Phong, vùng Thuận Hóa.
Để tưởng nhớ đến công lao của Ngài khai canh và các vị tiền nhân có công khai phá ra vùng đất Thai Dương, dân làng đã dựng đình miếu để thờ phụng. Ban đầu, đình được dựng bằng tranh tre, nứa lá đơn giản, sau đó, dân làng đóng góp xây theo kiến trúc nhà rường 3 gian, 2 chái với bộ sườn bằng gỗ, mái lợp ngói liệt. Trải qua thời gian, do ảnh hưởng của mưa bão, ngôi đình đã bị hư hỏng và được dân làng đóng góp xây dựng lại trên nền đất cũ bằng vật bê tông giả gỗ theo mô típ kiến trúc triều Nguyễn, mang đặc trưng của một ngôi đình xứ Huế.
Để tôn vinh những giá trị về truyền thống lịch sử, văn hóa tâm linh của cư dân vùng biển này, ngày 07/3/2016, Chủ tịch UBND tỉnh Thừa Thiên Huế đã ban hành Quyết định số 396 xếp hạng Đình làng Thai Dương Hạ là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp tỉnh. Phát biểu tại buổi lễ, ông Hà Cảnh Lộc - Phó Chủ tịch UBND thị xã Hương Trà cho biết: để phát huy và bảo tồn giá trị truyền thống, các cấp, ban, ngành sẽ tiếp tục huy động nhiều nguồn lực, kêu gọi bà con trong nước và ngoài nước hỗ trợ kinh phí để trùng tu, tôn tạo, gìn giữ và phát huy vẻ đẹp, sự tôn nghiêm cho di tích; khoanh vùng bảo vệ di tích, bao gồm toàn bộ hệ thống công trình kiến trúc như trụ biểu, la thành, đình, sân đình và các di vật bảo vật quốc gia thuộc di tích. Thực hiện công tác quản lý chặt chẽ, thường xuyên kiểm tra và tuyên truyền, giáo dục trong nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ. Đối với nhân dân xã Hải Dương nói chung và nhân dân làng Thai Dương Hạ nói riêng, phải luôn luôn tự hào về truyền thống cách mạng của quê hương, trân trọng một kiến trúc nghệ thuật đặc sắc đã gắn kết với quê hương mình.
Dịp này, nhà nghiên cứu sử học - văn hóa Phan Thuận An cũng đã trao tặng Địa bộ của làng Thai Dương Hạ được lập vào năm 1814 cho Ban quản lý Đình làng Thai Dương Hạ, xã Hải Dương.
Văn Vinh
