- Tại sao anh đặt tên triển lãm mới đây của mình là “Làng - Mầm kiến trúc”?
- Năm 2009, tôi có 2 tháng nghiên cứu thực địa tại làng cổ Phước Tích, một ngôi làng rất đẹp và gần như còn nguyên vẹn ở huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế. Thời gian ấy, tôi làm nghiên cứu sinh phòng nghiên cứu của KTS người Nhật Hiroshi Naito. Tôi chia sẻ trăn trở việc ở Việt Nam hành nghề thế nào, hướng đi của kiến trúc ra sao trong điều kiện kiến trúc Việt Nam giao thoa mạnh mẽ với thế giới, và ông đã hỏi ngược lại tôi, kiến trúc Việt Nam có những gì. Suy nghĩ về nó, bản thân xuất thân từ một làng nông nghiệp ở Hưng Yên, tôi tin rằng với vốn sống ấy sẽ tìm ra gợi ý về chủ đề này. Thành lập Văn phòng Kiến trúc sư NH VILLAGE, trong một số công trình thực hiện thời gian qua, tôi có ý tưởng phát triển những yếu tố quan sát từ làng.
- Ở Việt Nam, làng chiếm vị trí đặc biệt quan trọng, là cái nôi chứa đựng nhiều yếu tố văn hóa cốt lõi. Triển lãm của anh nhấn mạnh với kiến trúc, làng còn mang tới rất nhiều gợi ý. Đó cụ thể là gì?
- Điểm lại công trình kiến trúc của tôi đều phảng phất trải nghiệm, nghiên cứu về làng. Ví dụ, nhà cho mưa (Gutter house) có bóng dáng của các bể nước, máng nước vùng quê nhưng mang sắc thái hoàn toàn mới. Hay nhà Xoan phát huy ưu thế đặc điểm của gỗ xoan, loại gỗ thường dùng làm nhà ở nông thôn, đời cha trồng cây đời con dùng làm nhà, nó là vòng tuần hoàn sinh thái rất cân bằng, không phụ thuộc vào vật liệu bên ngoài. Nhiều nhà truyền thống vùng nông thôn, phòng thờ thường đặt chính giữa, không gian sinh hoạt bao quanh, khi làm nhà Mặt Trăng, tôi kế thừa cách thức ấy. Trong công trình nhà hàng KIMONO, tôi phát huy tối đa kỹ năng thủ công của thợ làng nghề mây tre. Tách rời từng bộ phân như bể nước, gỗ xoan… thấy không liên quan nhưng đó chính là mầm phát triển thành công trình kiến trúc hiện đại.
- Làng xưa là quần thể nhà truyền thống thường ba gian hai chái, khớp nối với không gian cổng, đình, chùa, ao làng... Thật không dễ đan cài những yếu tố đó vào không gian kiến trúc hiện đại?
- Tôi không khiên cưỡng mô phỏng cụ thể một hình thức kiến trúc nào của làng vào kiến trúc hiện đại. Làng có từ rất lâu đời, như một ốc đảo bền vững về văn hóa, tôi hình dung nó như quyển sách dày chỉ cho ta cái để làm tương tự hoặc khác đi. Tôi đặc biệt quan tâm đến yếu tố nhân văn trong cuộc sống ở làng, vì nếu lấy con người làm trung tâm, nghĩ về cách ứng xử của con người với thiên nhiên, trong cộng đồng, rõ ràng làng là một kho tư liệu quý.
- Khán giả tham quan mô hình công trình do anh thiết kế thắc mắc tại sao tư duy kiến trúc của anh gắn bó với làng đến vậy?
- Tôi cũng thường hỏi tại sao có kiến trúc và xuất phát điểm của kiến trúc là gì? Câu trả lời là con người, là cộng đồng, họ là ai, họ từ đâu đến và họ mong muốn gì. Trước các câu hỏi như vậy, làng là một tham chiếu rất tốt, vì nó là nền tảng rất quan trọng của văn hóa Việt.
Nhà hàng KIMONO do KTS Trần Đại Nghĩa thiết kế được gợi ý từ vật liệu và cách đan thủ công mỹ nghệ Việt Nam
Gắn với gốc rễ cộng đồng
- Trong quá trình nghiên cứu, quan sát, thực hành và phát triển giá trị của làng, anh thấy kiến trúc làng đã biến đổi thế nào? Chúng ta đang (bị) đánh mất điều gì không?
- Về kiến trúc vẫn có một số làng cổ giữ được ngôi nhà một vài trăm năm, giữ được yếu tố tâm linh như nhà thờ họ, miếu, đình... trong quá trình hình thành làng từ xưa. Nhưng tôi muốn nhấn mạnh khi nghĩ về làng không chỉ kiến trúc mà là cụm quần thể, trong đó có con người, văn hóa, hệ sinh thái… Bối cảnh đô thị hóa và thay đổi cơ cấu kinh tế, sự thay đổi của làng rất nhanh. Hiện nhiều làng chỉ còn người già vì thanh niên đi ra thành phố để mưu sống, đặt ra vấn đề tồn tại của làng. Giữa bảo tồn - phát triển, có cái mất đi nhưng tích cực hay tiêu cực chưa dễ dàng phán xét ngay được, song sự cân bằng bền vững trong cuộc sống làng vốn có trước đây sẽ mất dần là điều đáng tiếc.
- Căn cứ vào đâu để phán đoán sự thay đổi, kế thừa, phát triển kiến trúc làng là tích cực hay tiêu cực, theo anh?
- Đất nước mở cửa, nhiều cái mới ùa vào, xu thế chung là tìm những gì chưa thấy bao giờ và học hỏi phương pháp, tư duy mới. Ở góc độ kiến trúc, tôi muốn bắt đầu luôn bằng việc trong lúc tìm cái mới cũng vừa đặt câu hỏi xuất phát điểm của ta là gì, tức truy vấn quá khứ lẫn tương lai. Như vậy câu trả lời của kiến trúc sẽ đạt nhiều chiều hơn. Kiến trúc muốn tồn tại lâu dài phải gắn với gốc rễ cộng đồng nơi nó được xây dựng. Chẳng hạn, bạn thấy cái áo mới, lạ, nhưng mặc 1 - 2 năm đã chán, kiến trúc có những cái như thế, song cũng có công trình rất lâu không chán vì hợp với mình.
- Ứng dụng giá trị của làng vào kiến trúc hiện đại là hướng đi trong bối cảnh phát triển đô thị. Làng khi đó là di sản quá khứ được bảo tồn, kế thừa. Anh nghĩ như thế nào về điều này?
- Nhìn vào đô thị mới, các khu chung cư so với cách sống ở một ngôi làng thì chúng ta thiếu quá nhiều. Làng có ao hồ, cây cối, chốn tâm linh, không gian cộng đồng, còn chung cư thì hầu như không có gì. Đó là câu chuyện tại sao tôi coi làng như điểm xuất phát để đối chiếu với giá trị sống, nhìn về làng để thấy sự cân bằng trong cộng đồng cần có cái gì.
Nói làng Việt, coi làng là quá khứ nhưng tôi nghĩ có cả tương lai ở đấy, phụ thuộc rất nhiều tầm nhìn và cách chúng ta khám phá, giải thích nó. Khó ở chỗ người ta dễ sợ những châm ngôn nôm na như sao không thể thoát khỏi lũy tre làng. Tôi nghĩ cần thay đổi cách nhìn, nếu có thể, chúng ta cần nhìn rộng hơn cả những ngôi làng trên thế giới với sự đa dạng của nó để nhìn ra được đặc điểm của làng Việt.
- Xin cảm ơn anh!
daibieunhandan.vn
