Phát hiện bước đầu
Từ tháng 6.2014, triển khai đề tài “Nghiên cứu hệ thống di tích khảo cổ thời đại Đá vùng thượng du sông Ba ở tỉnh Gia Lai”, Viện Khảo cổ học đã phát hiện 5 di tích thời đại Đá cũ ở thị xã An Khê, Gia Lai. Tháng 11. 2015, di tích Gò Đá được khai quật lần thứ nhất. Tháng 3.2016, di tích Gò Đá được khai quật mở rộng và khai quật mới di tích Rộc Tưng. Về tính chất, đây là các di tích cư trú và nơi chế tác công cụ đá của người nguyên thủy. Di tồn văn hóa duy nhất còn lại trong tầng văn hóa là công cụ đá. Di tồn tự nhiên đáng chú ý là các mảnh tectit (thiên thạch) rơi từ ngoài hành tinh vào trái đất.
Đặc biệt, trên mặt bằng tầng văn hóa Rộc Tưng có hiện tượng tập trung cao các mảnh đá quartz và tảng cuội sông, trong đó có công cụ lao động và các mảnh thiên thạch. Có khả năng đây là kiến trúc mặt bằng nơi cư trú của người nguyên thủy đã được tôn nền để chống lầy lội vào mùa mưa. Năm 2016, đoàn đã tiến hành khảo sát và phát hiện mới 2 rìu tay ở di tích Rộc Giáo và Rộc Lớn. Như vậy, cùng với 2 rìu tay phát hiện trước đây ở Rộc Tưng và Gò Đá, đến nay đã có sưu tập 4 rìu tay tiêu biểu, điển hình cho rìu tay sơ kỳ Đá cũ thế giới. Đáng chú ý nhất là phát hiện 11 di tích Đá cũ sơ kỳ nằm xung quanh khu vực Rộc Tưng, chúng hợp thành một quần thể di tích tập trung trong thung lũng bồn địa xã Xuân An, thị xã An Khê.
Theo Phó Viện trưởng Viện Khảo cổ học, TS. Nguyễn Gia Đối, các chuyên gia đang nghiên cứu để xác định niên đại cho phức hợp di tích ở An Khê. Bước đầu có thể khẳng định, các di tích khảo cổ đều nằm trên thềm cổ nhất của sông Ba, có tuổi sơ kỳ Cánh tân, cách ngày nay trên dưới 1 triệu năm mà thiên thạch Việt Nam nằm trong vùng trường Australia - Đông Dương, có tuổi từ 77 vạn đến 80 vạn năm. Như vậy, tuổi của các chế phẩm bằng đá do con người làm ra ở An Khê ít nhất tương đương hoặc cổ hơn. Mặt khác, so sánh về mặt hình thái và kỹ thuật sưu tập công cụ đá ở An Khê với một số di tích sơ kỳ khác ở Hàn Quốc, Ấn Độ và Trung Quốc, những người tham gia khai quật, nghiên cứu cho rằng các chế phẩm tìm thấy ở An Khê là tương đương với giai đoạn Người vượn đứng thẳng và là một trong những tổ tiên trực tiếp của người hiện đại trên thế giới.
Bằng chứng của sự tiến hóa
Theo TS. Nguyễn Gia Đối, các phát hiện di tích sơ kỳ Đá cũ ở An Khê là bằng chứng cho thấy thượng lưu sông Ba, vùng An Khê là địa bàn sinh sống của cộng đồng dân cổ cách đây khoảng trên 80 vạn năm. Đây cũng tạm thời được xem là mốc mở đầu cổ nhất hiện biết về sự xuất hiện của con người và di tồn văn hóa của họ trên lãnh thổ ViệtNam. Do không có tài liệu khảo cổ học soi rọi, nên đã tồn tại quan điểm đối lập về văn hóa giữa phương Đông và phương Tây. Theo đó, ở phương Tây sớm xuất hiện rìu tay, thể hiện cho sự tiến bộ, năng động của con người, còn phương Đông bảo lưu lâu dài công cụ cuội ghè đẽo thô sơ dạng chopper, thể hiện cho khu vực bảo thủ, trì trệ, lạc hậu và hầu như không đóng góp gì cho nhân loại. “Những phát hiện công cụ ghè hai mặt và rìu tay ở An Khê không chỉ bác bỏ quan điểm sai trái này, mà còn bổ sung tư liệu mới vào bản đồ phân bố sự xuất hiện và tiến hóa của loài người trên thế giới”, TS. Nguyễn Gia Đối nói.
Các nhà khoa học đánh giá, những kết quả sơ bộ về phát hiện di tích khảo cổ học sơ kỳ đá cũ ở An Khê, Gia Lai có ý nghĩa bản lề cho việc nhận thức sự tồn tại thời đồ đá cũ ở khu vực Đông Nam Á. Theo kế hoạch, tháng 3.2017 đoàn khảo cổ sẽ trở lại An Khê tiếp tục khai quật, nghiên cứu các di tích khảo cổ học sơ kỳ Đá cũ ở khu vực này. Những người làm công tác khảo cổ cũng khuyến nghị Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xem xét công nhận nhóm di tích sơ kỳ đồ đá cũ ở An Khê là di tích cấp quốc gia đặc biệt. Các di tích này cũng cần được bảo vệ bằng mọi giá, vì nó không chỉ đơn thuần là di sản của một quốc gia.
Viện trưởng Viện Khảo cổ học, PGS.TS. Nguyễn Giang Hải: “Kể từ khi những công cụ đồ đá cũ được phát hiện tại Núi Đọ, Thanh Hóa, đến hôm nay giới khảo cổ học Việt Nam mới phát hiện nhóm di tích sơ kỳ đá cũ có tầng văn hóa ổn định. Đây là cơ sở để các nhà khoa học tin rằng gần 1 triệu năm về trước loài người đã có mặt ở khu vực Đông Nam Á, trên lãnh thổ Việt Nam ngày nay. Các di tích này không chỉ có ý nghĩa quốc gia mà còn là niềm tự hào của cả khu vực Đông Nam Á. Do vậy, cần được bảo vệ bằng mọi giá”.
Đại biểu nhân dân
