Vào ngày 24.10.2013, nhà Lang Mường đã cháy rụi dưới tay những người thiếu ý thức. Khi đó, nhà Lang với kết cấu chủ yếu bằng hệ khung gỗ, sàn vách gỗ, mái cọ đã cháy rụi. Các hiện vật nguyên bản của nền văn hóa Mường được lưu giữ trong nhà Lang như bộ cồng chiêng, bộ sưu tập súng săn, đồ đồng sinh hoạt… cũng bị lửa tàn phá.
"Ngôi nhà Lang hơn 100 tuổi là công trình kiến trúc nguyên bản của của gia đình quan Lang - tầng lớp cao nhất trong xã hội người Mường, gần 200 hiện vật được Bảo tàng vất vả tìm kiếm và sưu tập trong gần 15 năm cũng bị thiêu rụi. Đây là tổn thất nặng nề cả về vật chất lẫn tinh thần cho bảo tàng nói riêng và cả nền văn hóa Mường nói chung bởi nhà Lang và các hiện vật nguyên bản trong đó không thể tái hiện", Giám đốc Bảo tàng Không gian Văn hóa Mường Vũ Đức Hiếu trăn trở.
Nhà Lang khi bị cháy - Nguồn: Bảo tàng Mường
Hồi sinh từ đống tro tàn
Những di sản văn hóa mất đi đồng thời với sự thất lạc văn hóa nhưng nhiều người yêu di sản vẫn mơ về một sự hồi sinh của nhà Lang. Sự hồi sinh này được hỗ trợ từ những người có tâm huyết để chữa lành khoảng vỡ di sản, quyết phục dựng lại giá trị văn hóa này, đó là những con người trí thức, nghệ sỹ, họa sỹ, nhà điêu khắc trong xã hội. Để có kinh phí xây dựng lại nhà Lang Mường, nhiều người đã cùng nhau góp sức hình thành Chiến dịch gây quỹ cộng đồng 2015 ủng hộ phục dựng nhà Lang tại Bảo tàng không gian văn hóa Mường với tên gọi “Nhà Lang - Giấc mơ hồi sinh”. Chiến dịch gây quỹ giống như một cuộc “xuống đường vì văn hóa”.
Lần đầu tiên, 57 họa sỹ, nhà điêu khắc ở cả 3 miền, thuộc 4 thế hệ nghệ sĩ với nhiều tên tuổi trong đời sống mỹ thuật đương đại đã tặng 61 tác phẩm tranh, tượng, tác phẩm điêu khắc để triển lãm và bán đấu giá phục dựng ngôi nhà Lang. Và chiến dịch đã nhận được sự hưởng ứng nhiệt thành của đông đảo các nghệ sỹ, công chúng và báo giới. Chiến dịch gây quỹ cộng đồng “Nhà Lang - Giấc mơ hồi sinh” đã thành công với cuộc bán đấu giá các tác phẩm và thu 500 triệu đồng ủng hộ. Với số tiền này, công cuộc hồi sinh nhà Lang đã chính thức được bắt đầu.
Ngay sau khi khép lại triển lãm bán đấu giá tác phẩm mỹ thuật ủng hộ, công việc phục dựng nhà Lang đã được bắt đầu vào ngày 27.11.2015. Giám đốc Bảo tàng Không gian Văn hóa Mường Vũ Đức Hiếu cho biết, trong quá trình phục dựng nhà Lang, việc tìm kiếm vật liệu, thợ dựng nhà đã được Bảo tàng quan tâm và chuẩn bị từ lâu, đồng thời có sự tham khảo ý kiến của các chuyên gia nên sau khi có đủ nguồn kinh phí, công trình ngay lập tức được khởi công.
Nhà Lang sau khi phục dựng -Ảnh: Thanh Bình
Việc khôi phục nhà Lang Mường là mong muốn của những người yêu văn hóa và muốn gìn giữ di sản văn hóa quý báu của dân tộc, việc hồi sinh nhà Lang Mường đồng nghĩa là hồi sinh một ngôi nhà biểu tượng cho văn hóa của dân tộc, nơi lưu trữ và truyền tải những tầng ký ức suốt chiều dài lịch sử của một cộng đồng người Mường.
Nguyên Giám đốc Bảo tàng Dân Tộc học Việt Nam Nguyễn Văn Huy cảm thấy khâm phục tinh thần và sự nỗ lực của họa sỹ. Việc phục hồi ngôi nhà Lang trong Bảo tàng không gian văn hóa Mường là một việc làm vô cùng cần thiết và có giá trị văn hóa lớn. Trong tổ chức xã hội của người Mường, tầng lớp Lang đóng góp vai trò trò dẫn đường về văn hóa người Mường. Ngôi nhà Lang mang tính điển hình cho những ngôi nhà của người Mường trong Bảo tàng không gian văn hóa Mường, đây là một hiện vật độc đáo có trí độc bản.
Việc khôi phục nhà Lang chứa đựng cả trách nhiệm, tình cảm và mối quan tâm sâu sắc của nhiều người đối với một trong những nền văn hóa có ý nghĩa lớn trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam, đó là nền văn hóa Mường ngay trên địa bàn tỉnh Hòa Bình. Quanh ngôi nhà sẽ có nhiều câu chuyện kể về lịch sử của nó, và còn kể thêm câu chuyện về đám cháy, đặc biệt câu chuyện về sự nhiệt tình và tâm huyết của họa sỹ Vũ Đức Hiếu và cộng đồng ủng hộ sự kiện này.
Đại biểu nhân dân
