Bước đi của Philippines

Phát súng đầu tiên được khai hỏa vào ngày 5.4.2011, khi Philippines đệ trình công hàm ngoại giao lên Liên Hợp Quốc phản đối “Đường 9 đoạn” của Trung Quốc là không có cơ sở theo luật pháp quốc tế. Văn bản này rất kịp thời, phản ứng lại hai văn bản của Trung Quốc đệ trình trước đó vào 7.5.2009.

Ngày 22.1.2013Philippinescó bước đi quan trọng khi gửi đơn lên Tòa án Trọng tài Thường trực (PCA) để khởi kiện Trung Quốc theo quy định của Công ước LHQ về Luật Biển (UNCLOS). Do Tuyên bố bảo lưu năm 2006 của Trung Quốc về Điều 298 của UNCLOS (các tranh chấp liên quan đến chủ quyền không thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa),Philippinesđã tập trung chứng minh các nội dung đơn kiện chỉ liên quan đến giải thích và áp dụng Công ước UNCLOS, cụ thể như sau:

Thứ nhất, “Đường 9 đoạn” của Trung Quốc trái với quy định của UNCLOS bởi Trung Quốc không có quyền thực hiện những gì họ gọi là “quyền lịch sử” đối với các vùng biển, đáy biển, lòng đất dưới đáy biển không thuộc các quyền được phép theo Công ước UNCLOS.

Thứ hai, các thực thể mà Trung Quốc lấy làm cơ sở để khẳng định yêu sách của mình ở Biển Đông không được hưởng chế độ của Vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) 200 hải lý như Trung Quốc khẳng định. Các hoạt động bồi đắp, lấn đất, cải tạo đảo nhân tạo gần đây của Trung Quốc không làm thay đổi một cách hợp pháp tính nguyên gốc và đặc điểm của các thực thể này.

Thứ ba, Trung Quốc nhiều lần vi phạm các quyền của Philippines theo quy định của UNCLOS.

Cuối cùng, Trung Quốc đã làm hư hại không thể phục hồi môi trường biển khu vực, vi phạm UNCLOS, khi phá hủy các rạn san hô ở Biển Đông, bao gồm cả các khu vực trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines, và bởi hoạt động đánh bắt cá hủy diệt và nguy hiểm cũng như khai thác các loài có nguy cơ tuyệt chủng. Chuyên giaPhilippines ước tính rằng công việc cải tạo Trung Quốc có thể đã gây hư hại 311ha rạn san hô, với thiệt hại lên tới hơn 352.000 USD.

Lập trường Trung Quốc

Đối với vụ kiện, Trung Quốc thể hiện một lập trường chung, nhất quán là không tham gia và không thừa nhận thẩm quyền xét xử của Tòa Trọng tài. “Tài liệu lập trường” xuất bản ngày 7.12.2014 là tài liệu quan trọng nhất, trình bày và hệ thống hóa các quan điểm của nước này về vụ kiện và được Tòa Trọng tài sử dụng như một bằng chứng về lập trường của Trung Quốc. Lập luận của Trung Quốc gồm năm luận điểm chính như sau:

Thứ nhất, bản chất của vụ kiện do Philippines khởi xướng là các tranh chấp về chủ quyền. Vấn đề chủ quyền không thuộc phạm vi điều chỉnh của UNCLOS nên cơ chế giải quyết tranh chấp của UNCLOS không có thẩm quyền giải quyết

Thứ hai, cơ chế trọng tài quốc tế cần sự đồng thuận của cả hai phía trong tranh chấp, việc Philippines đơn phương tiến hành khởi kiện là trái với luật quốc tế và vụ kiện không có giá trị với Trung Quốc.

Thứ ba, Tuyên bố ứng xử giữa các bên ở Biển Đông (DOC), Hiệp ước Hợp tác hữu nghị Đông Nam Á (TAC), các tuyên bố chung, biên bản cuộc họp, trao đổi, tham vấn giữa hai quốc gia… quy định các bên chỉ sử dụng duy nhất phương pháp đàm phán để giải quyết vấn đề Biển Đông. Việc Philippines đơn phương khởi kiện là phá vỡ cam kết với Trung Quốc và các nước ASEAN.

Thứ tư, giữa Trung Quốc và Philippines chưa có trao đổi cụ thể, thực chất về tranh chấp, vậy nên “nghĩa vụ trao đổi quan điểm” -một điều kiện tiền đề để vận dụng cơ chế tài phán của UNCLOS - chưa được hoàn thành, do đó Philippines không thể sử dụng biện pháp trọng tài.

Thứ năm, vì Trung Quốc đã tuyên bố loại trừ thẩm quyền của Tòa theo Điều 298 UNCLOS nên Trung Quốc không phải tham gia vào vụ kiện và không bị ràng buộc vào quyết định của Tòa Trọng tài.

Tuy nhiên, Điều 9, Phụ lục VII của UNCLOS quy định: Việc một bên vắng mặt hay một bên không đệ trình phản tố không cản trở trình tự tố tụng. Trên thực tế, bất chấp sự vắng mặt của Trung Quốc, 5 thành viên của Hội đồng Trọng tài vẫn được lựa chọn vào tháng 4.2013 để xem xét đơn kiện củaPhilippines. Hội đồng đã đưa ra lệnh tố tụng đầu tiên vào 27.8.2013 thiết lập hạn chót đểPhilippines nộp đầy đủ hồ sơ, vàPhilippines đã hoàn tất hồ sơ vào ngày 30.3.2014.

Phán quyết của PCA vào tháng 10.2015 trong đó khẳng định Tòa trọng tài có thẩm quyền xem xét vụ kiện, đã đem lại thắng lợi đầu tiên cho Philippines trong cuộc so găng về pháp lý với Trung Quốc. Tòa cho biết sẽ tiếp tục xem xét thẩm quyền đối với các vấn đề còn lại sau phiên điều trần thứ hai củaPhilippinesdiễn ra từ ngày 24 - 30.11.2015. Trên đà thắng lợi đó,Philippineshoàn toàn có quyền hy vọng về một phán quyết cuối cùng có lợi cho mình

Điều 287 của UNCLOS quy định: Khi ký hay phê chuẩn UNCLOS, hay ở bất kỳ thời điểm nào sau đó, một quốc gia được quyền tự do lựa chọn, dưới hình thức tuyên bố bằng văn bản, một hay nhiều biện pháp để giải quyết tranh chấp liên quan đến việc giải thích hay áp dụng Công ước, bao gồm: Tòa án công lý của LHQ (ICJ), Tòa án quốc tế về Luật Biển (ITLOS), Tòa án Trọng tài theo Phụ lục VII và Tòa án Trọng tài đặc biệt. 

Điều 287 cũng quy định nếu hai quốc gia tranh chấp không thống nhất về phương pháp giải quyết tranh chấp thì tranh chấp sẽ được giải quyết bằng Tòa án Trọng tài theo Phụ lục VII. Philippines đã chọn con đường này

Đại biểu nhân dân