Chuẩn bị kỹ lưỡng về thủ tục và nội dung
Những gì diễn ra trong 3 năm qua cho thấy,Philippinesđã chuẩn bị rất kỹ cho vụ kiện. Về thủ tục, việcPhilippineslựa chọn kiện Trung Quốc qua Tòa trọng tài là một biện pháp hòa bình và qua đó khẳng định vị thế bình đẳng với Trung Quốc trước pháp luật quốc tế.Philippineschứng tỏ nước này đang thực hiện nghĩa vụ và quyền lợi của nước thành viên Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS). Điều 287 của UNCLOS quy định rõ: khi ký, phê chuẩn hoặc tham gia Công ước, hay ở bất kỳ thời điểm nào sau đó, một quốc gia được quyền tự do lựa chọn một hay nhiều biện pháp để giải quyết tranh chấp liên quan đến việc giải thích hay áp dụng Công ước, bao gồm: Tòa án Công lý của LHQ (ICJ), Tòa án Quốc tế về Luật Biển (ITLOS), Tòa Trọng tài theo Phụ lục VII, và Tòa án trọng tài đặc biệt.
Ngoài ra, việc Trung Quốc quyết định không tham gia vào vụ kiện không làm mất đi thẩm quyền của PCA và cũng không ảnh hưởng đến phán quyết của tòa. Chẳng hạn trong vụ kiện Nicaragua-Mỹ (1984-1986), Tòa án Công lý quốc tế đã xử Nicaragua thắng dù Mỹ không tham gia và không chấp nhận.
Về nội dung, Philippines đã khéo lách qua khe cửa hẹp khi không đề cập tới các tranh chấp chấp liên quan đến chủ quyền trong Tuyên bố bảo lưu năm 2006 của Trung Quốc. Thay vào đó, Philippines chủ yếu tập trung vào việc giải thích Công ước.
Các điểm màPhilippinesnêu ra hoàn toàn có căn cứ. Ví dụ, Philippines bác bỏ yêu sách của Trung Quốc dựa trên “quyền lịch sử” nằm trong cái gọi là “Đường 9 đoạn” là có cơ sở vì đường này không phù hợp với bất cứ đường giới hạn các vùng biển nào được quy định trong UNCLOS. “Đường 9 đoạn” không phải là nội thủy theo quy định tại Điều 8 (UNCLOS). Các tàu nước ngoài, bao gồm cả tàu chiến vẫn thực hiện quyền đi lại trên vùng nước nằm trong “Đường 9 đoạn” từ khi nó xuất hiện trên bản đồ do Cộng hòa Trung Hoa xuất bản năm 1948. Đường này cũng không phải là lãnh hải bởi theo Điều 3 và 4 của UNCLOS, chiều rộng lãnh hải là 12 hải lý kể từ đường cơ sở nhưng ranh giới ngoài của “Đường 9 đoạn” không có giới hạn rõ ràng về địa lý, không phải là một đường trong đó mỗi điểm trên đường đó cách điểm gần nhất của đường cơ sở của Trung Quốc một khoảng cách là 12 hải lý, không xác định được độ dày của các đoạn đứt khúc.
“Đường 9 đoạn” cũng không thể hiện yêu sách với các vùng nước quần đảo theo Điều 46-49 của UNCLOS. Do chế độ pháp lý của “các vùng nước quần đảo” được phát triển trong giai đoạn hội nghị lần thứ III của UNCLOS (từ năm 1973 – 1982) trong khi bản đồ thể hiện “Đường 9 đoạn” xuất bản lần đầu năm 1948, nên khó có thể chứng minh được vùng nước bên trong “Đường 9 đoạn” đó có được quy chế pháp lý của các vùng nước quần đảo. Hơn nữa, tàu và máy bay nước ngoài vẫn được hưởng quyền tự do hàng hải và hàng không trong vùng nước nằm trong “Đường 9 đoạn”, thay cho quyền đi qua không gây hại và quyền được qua lại các tuyến hàng hải và hàng không đã được ấn định của vùng nước quần đảo.
Philippines cũng có lý khi thách thức quy chế pháp lý của các thực thể mà Trung Quốc đang chiếm đóng. Các thực thể đó không phải là đảo mà chỉ là “đá” hoặc chỉ là “bãi lúc chìm lúc nổi”. Theo Điều 121 của UNCLOS, đá chỉ có 12 hải lý lãnh hải, không được hưởng quy chế về vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa. Việc bồi đắp hay tôn tạo trái phép của Trung Quốc cũng không làm thay đổi bản chất pháp lý của chúng.
Phán quyết có lợi ban đầu
Việc PCA tuyên bố có thẩm quyền giải quyết vụ kiện và bác bỏ các lập luận trong tài liệu lập trường ngày 7.12.2014 của Trung Quốc (Position Paper) là thắng lợi ban đầu, tạo cơ sở cho sự vững tin của Manila.
Thứ nhất, Tòa bác bỏ lập luận của Trung Quốc rằng tranh chấp giữa các bên thực chất là tranh chấp chủ quyền đối với các đảo ở Biển Đông và do đó, không thuộc thẩm quyền của Tòa.
Thứ hai, Tòa bác bỏ lập luận của Trung Quốc là tranh chấp này thực chất là tranh chấp về phân định ranh giới trên biển giữa hai nước và do đó, bị loại trừ khỏi thẩm quyền của Tòa bởi tuyên bố bảo lưu năm 2006 của Trung Quốc. Thay vào đó, Tòa khẳng định, các nội dung mà Philippines yêu cầu giải quyết trong đơn kiện đều phản ánh loại tranh chấp liên quan đến giải thích và áp dụng Công ước.
Thứ ba, Tòa cho rằng một số điểm đệ trình của Philippines đưa ra không rơi vào các hạn chế tại Điều 297 và các ngoại lệ tại Điều 298 đối với thẩm quyền của Tòa.
Thứ tư, Tòa bác bỏ lập luận của Trung Quốc rằng Tuyên bố ứng xử giữa các bên ở Biển Đông 2002 (DOC) là một thỏa thuận theo đó, các bên sẽ giải quyết các tranh chấp trên Biển Đông chỉ duy nhất bằng con đường đàm phán. Thay vào đó, Tòa quyết định, DOC chỉ là một tuyên bố chính trị, không có giá trị pháp lý, vì thế không phù hợp với những điều khoản trong Công ước liên quan đến các hình thức giải quyết tranh chấp do các bên tự thỏa thuận.
Thứ năm, Tòa quyết định rằng những thỏa thuận và tuyên bố chung khác giữa Philippines và Trung Quốc không cản trở và không loại trừ việc Philippines giải quyết tranh chấp với Trung Quốc dựa theo cơ chế của Công ước.
Tòa đi đến kết luận có thẩm quyền đối với các vấn đề được nêu ra trong bảy điểm mà Philippines đệ trình.
Sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế'
Những nỗ lực của Philippines nhận được sự ủng hộ của đông đảo cộng đồng quốc tế, đặc biệt là Mỹ, châu Âu và nhiều nước Đông Nam Á.
Gần đây nhất, Tuyên bố chung Đối thoại chiến lược Mỹ-Philippines diễn ra tại Washington DC từ ngày 17-18.3 khẳng định Mỹ ủng hộ vụ kiện của Philippines và ủng hộ phán quyết của PCA sắp tới.
Tại Brussel, Liên minh châu Âu ngày 11.3 đã ra Tuyên bố hối thúc các bên yêu sách giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, làm rõ cơ sở của yêu sách theo luật quốc tế, bao gồm UNCLOS và các thủ tục trọng tài.
Trong khi đó, các nước ở châu Á như Nhật Bản, Ấn Độ, Australia, New Zealand và các nước Đông Nam Á cũng có phát biểu ngoại giao về vụ kiện của Philippines, bằng hình thức công khai hoặc ngụ ý đều thể hiện sự ủng hộ dành cho Philippines. ViệtNamngày 11.12.2014 đã gửi bản lập trường về vụ kiện lên PCA, khẳng định là Tòa có thẩm quyền và yêu sách củaPhilippineslà xác đáng. Thậm chí, Thái Lan cũng khẳng địnhPhilippinescó quyền kiện Trung Quốc lên Tòa án Luật Biển của LHQ.
Rõ ràng, với sự chuẩn bị kỹ lưỡng cộng với những chiến thắng ban đầu từ quyết định có thẩm quyền xét xử vụ kiện của tòa và sự ủng hộ rộng rãi của cộng đồng quốc tế,Philippinescó lý do để vững tin về phán quyết cuối cùng của PCA. Mặc dù Bắc Kinh từ chối tham gia và quyết không chấp nhận kết quả của vụ kiện nhưng phán quyết của PCA sẽ có hiệu lực pháp lý ít nhất là trên thực tế đối với Trung Quốc. Do vậy, Trung Quốc sẽ phải có cách lý giải về yêu sách ở Biển Đông không những phù hợp với luật pháp quốc tế mà còn bảo đảm lợi ích của các bên yêu sách khác để chứng tỏ Trung Quốc là một “nước lớn mới nổi có trách nhiệm” đúng nghĩa.
Đại biểu nhân dân
