Vấn đề lịch sử
Nagorno Karabakh là khu vực vùng núi nằm ở phía Nam Caucasus, với diện tích tự nhiên 8.223km2; là vùng đất nằm sâu trong lãnh thổ phía Tây Nam của Azerbaijan, nhưng đa số dân cư lại là người Armenia nên muốn sáp nhập vào Armenia. Đây chính là điểm mấu chốt của những tranh chấp chủ quyền dai dẳng giữa hai nước.
Cái tên “Nagorno Karabakh” là sự kết hợp giữa tiếng Nga, Thổ Nhĩ Kỳ vàIran, có nghĩa là “Vườn núi đen”. Còn ngườiArmeniaở Nagorno Karabakh gọi khu vực này là Artsakh, có nghĩa là “Khu rừng rậm”. Người ta cho rằng, chỉ sự phức tạp của cái tên gọi này thôi cũng đủ là bằng chứng cho thấy sự phức tạp về lịch sử của khu vực này.
Vào thời kỳ đầu của chính quyền Liên Xô (cũ), Nagorno Karabakh đã được đưa về Armenia, nhưng sau đó một thời gian ngắn, nhà lãnh đạo Joseph Stalin đã trao vùng đất này cho Azerbaijan như một vùng lãnh thổ tự trị và thay đổi đường biên giới với diện tích được thu hẹp lại.
Từ những năm 70 của thế kỷ XX trở về sau, người Azerbaijan đã tìm mọi cách đẩy người Armenia ra họ khỏi vùng đất họ đang sinh sống và thay thế bằng người Azerbaijan. Điều này đã gây ra những cuộc biểu tình của ngườiArmeniasinh sống ở Nagorno Karabakh, đòi sáp nhập vùng này vào với Cộng hòaArmenia. Tuy nhiên, việc ngườiArmeniaở Nagorno Karabakh đòi ly khai cũng gặp phải sự phản kháng dữ dội của ngườiAzerbaijan. Năm 1989-1990, Liên minh Xôviết -Azerbaijanđã trục xuất những ngườiArmeniasống tại các thành phố và làng mạc củaAzerbaijantiếp giáp với Nagorno Karabakh. Trong cuộc chiến tranh diễn ra từ năm 1992-1994,Bakuđã đánh mất quyền kiểm soát Karabakh và 7 vùng lân cận. Nagorno Karabakh tuyên bố độc lập và trên thực tế thì Cộng hòa Nagorno Karabakh (NKR) nằm dưới sự bảo hộ củaArmenia. Trong 20 năm qua,Azerbaijanvẫn không từ bỏ yêu sách lãnh thổ khu vực này và vẫn luôn coi NKR là của mình.
Cuộc chiến ủy nhiệm
Trở lại với cuộc chiến mới vừa bùng nổ, câu hỏi đặt ra là tại sao Azerbaijan lại đòi chiếm lại Nagorno Karabakh vào thời điểm này, sau hơn 20 năm chịu để mảnh đất đó trong tay Armenia? Theo nhiều chuyên gia, liệu cuộc giao tranh có phải mặt trận mới trong cuộc đọ sức giữa hai cường quốc khu vực là Thổ Nhĩ Kỳ và Nga?
Armenia lệ thuộc nhiều vào Nga cả về kinh tế lẫn quân sự. Còn đối với Azerbaijan, Moscow là nguồn cung cấp vũ khí quý giá. Về phía Nga, điều quan trọng là duy trì ảnh hưởng của mình đối với cả hai nước láng giềng trong vùng nhạy cảmCaucasus, với hai vị trí chiến lược mở ra vùng biển Caspi và Biển Đen. Sau hai cuộc chiếnChechnya, nhiều mạng lưới thánh chiến Hồi giáo đã đóng đô ngay tại khu vực này. Thêm vào đó Armenia và Azerbaijan lại có đường biên giới chung với Thổ Nhĩ Kỳ,Iran,Gruzia,Chechnyavà cách không xa hai điểm nóng khác là Syria và Iraq.
Trong khi đó, cho tới nay, Thổ Nhĩ Kỳ vẫn không thừa nhận trách nhiệm trong vụ thảm sát người Armenia cách đây đúng một thế kỷ dưới triều đại Ottoman. Đây là một trong những lý do khiếnArmeniacố tình ngả vào vòng tay của Nga. Về phíaAzerbaijan, trên phương diện văn hóa, quốc gia này gần với Thổ Nhĩ Kỳ, cho dù làBakuvẫn cần mua vũ khí của Nga và giữ một thế cân bằng giữa hai gã khổng lồ khu vực. Nhưng từ tháng 11.2015, quan hệ giữa Ankara và Moscow đã xấu đi nghiêm trọng, sau vụ Thổ Nhĩ Kỳ bắn hạ một chiến đấu cơ của Nga.
Giới quan sát cho rằng, giao tranh tại biên giới Nagorno Karabakh liên quan trực tiếp đến hiềm khích giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Nga. Theo nhận định của nhà nghiên cứu Gaidz Minassian, Học viện quân sựParis, điện Kremlin có thể đang giật dây trong hậu trường. Do vừa là nhà cung cấp vũ khí cho cảArmenialẫn Azerbaizan,Moscowsẽ không lựa chọn đứng hẳn về một bên. Nhưng điều đó không ngăn cản một thực tế là trong cuộc đọ sức gián tiếp này với Thổ Nhĩ Kỳ,Moscowcó thể đổ thêm dầu vào lửa để qua trung gian Azerbaijan dằn mặt Ankara.
Một số chuyên gia khác đặt câu hỏi, liệu có phải Thổ Nhĩ Kỳ đã khuyến khíchAzerbaijankhiêu khíchArmenianhư một thông điệp gửi tới Nga? Hay việc Baku bỗng dưng gây hấn với Erevan đòi giành lại vùng Nagorno Karabakh là mục tiêu thuần túy chính trị từ phía chính quyền nước này vào thời điểm Azerbaijan đang phải đối mặt với khủng hoảng kinh tế, xã hội do giá dầu hỏa giảm đến 70%?
Còn quá sớm để trả lời các câu hỏi này. Có điều giao tranh vì một vùng đất chưa đầy 12.000km2 có thể vượt ngoài tầm kiểm soát của tất cả các bên, nhất là khi Nagorno Karabakh nằm rất gần với khu vực lực lượng khủng bố IS kiểm soát.
Đại biểu nhân dân
