Khi nhiệm kỳ Tổng thống kết thúc vào cuối năm 2016, ông Obama sẽ được lịch sử ghi nhận không chỉ với tư cách vị Tổng thống Mỹ đã bình thường hóa quan hệ với Cuba, đạt được thỏa thuận đột phá với Iran, mà còn là người mở ra kỷ nguyên mới cho tự do hóa thương mại toàn cầu.

 

Trọng tâm của chính sách xoay trục

 

Quyền xúc tiến thương mại (TPA) hay còn gọi là Quyền đàm phán nhanh, vừa được Quốc hội Mỹ gia hạn, cho phép Tổng thống Obama và các đời Tổng thống sau đó toàn quyền đàm phán các thỏa thuận thương mại toàn cầu, trong đó có TPP. Quốc hội Mỹ sẽ chỉ có quyền thông qua hoặc bác bỏ toàn bộ thỏa thuận chứ không có quyền sửa đổi nội dung thỏa thuận.

Các nhà phân tích cho rằng, thành công của TPP sẽ được ghi nhận như một “di sản kinh tế” quan trọng nhất trong thời gian nắm quyền của vị Tổng thống da màu, sau những “di sản chính trị” như bình thường hóa quan hệ với Cuba và thỏa thuận hạt nhân lịch sử với Iran.

 

Với việc 12 nước gồm Australia, Brunei, Canada, Chile, Nhật Bản, Malaysia, Mexico, New Zealand, Peru, Singapore, Mỹ và Việt Nam hoàn tất đàm phán Hiệp định TPP, một khu vực mậu dịch tự do lớn nhất thế giới sẽ hình thành, trải dài khắp 4 châu lục, chiếm tới 40% kinh tế và 30% thương mại toàn cầu. Theo Washington Post, Hiệp định TPP chính là “xương sống” kinh tế trong chính sách chuyển hướng chiến lược sang châu Á - Thái Bình Dương của chính quyền Tổng thống Obama và là câu trả lời của Mỹ đối với sự trỗi dậy cũng như sự gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc trong khu vực và trên toàn cầu. “Chúng ta không thể để cho các quốc gia như Trung Quốc tự lập ra các quy tắc cho kinh tế toàn cầu. Chúng ta nên có những quy tắc riêng, mở cửa thị trường mới cho sản phẩm của Mỹ trong khi thiết lập các tiêu chuẩn cao cho người lao động và bảo vệ môi trường”, ông Obama nói sau khi các bên đạt thỏa thuận TPP. Đối với nhà lãnh đạo Mỹ, thỏa thuận này không chỉ đại diện cho nỗ lực lịch sử nhằm bảo vệ thương mại mà còn bảo vệ nền kinh tế và môi trường và đặc biệt bảo đảm khả năng cạnh tranh của Mỹ trong bối cảnh Trung Quốc ngày càng phát triển.

 

Ông chủ Nhà Trắng nhấn mạnh về việc hàng ngàn các loại thuế và thuế quan được loại bỏ nhờ TPP, nhưng quan trọng không kém là những nỗ lực để hài hòa các tiêu chuẩn, loại bỏ sự cạnh tranh không lành mạnh và cắt giảm rào cản quan liêu đối với thương mại và đầu tư trong TPP.

 

Xét trên góc độ toàn cầu, thành công của TPP sẽ gây sức ép buộc Liên minh châu Âu (EU) phải sớm kết thúc đàm phán Hiệp định Đối tác Thương mại và Đầu tư xuyên Đại Tây Dương (TTIP) với Mỹ, cũng như gây sức ép lên các nước như Trung Quốc và Ấn Độ trong việc hoàn tất các thỏa thuận thương mại khu vực. Vào thời điểm vòng đàm phán thương mại toàn cầuDohakéo dài 14 năm qua vẫn chưa thoát khỏi thế bế tắc, trong khi Mỹ và EU chuyển trọng tâm sang các thỏa thuận khu vực, TPP được đánh giá là mở ra kỷ nguyên mới cho tự do hóa thương mại toàn cầu.

 

Hành trình gian nan

Để tới được cuộc đàm phán ở Atlanta đầu tháng 10 vừa qua, Tổng thống Obama đã phải vượt qua rất nhiều “cửa ải” khó khăn trong khuôn khổ quyền giám sát chính sách đối ngoại của Quốc hội Mỹ. Tình huống căng thẳng nhất là Dự luật mà Tổng thống Obama yêu cầu Quốc hội gia hạn Quyền xúc tiến thương mại (TPA) để ông được trọn quyền đàm phán với 11 nước đối tác còn lại đã bị hai viện ở Quốc hội Mỹ áp dụng các thủ tục lập pháp ngăn chặn rất phức tạp.

 

Nhiều lời đồn đoán còn cho rằng có thể đàm phán TPP sẽ còn kéo dài đến năm 2017 sau khi Mỹ đã bầu Tổng thống mới vì Quốc hội Mỹ, bị tác động bởi các nhóm vận động làm chính sách trong khu vực kinh tế tư nhân, có thể không thông qua, hoặc sẽ sửa đổi các điều khoản của TPA khiến cho Tổng thống Mỹ không thể ký kết TPP. Lý do phản đối tập trung chủ yếu vào hai yếu tố sau đây: Các nhóm vận động làm chính sách trong các lĩnh vực thương mại, đặc biệt là quyền sở hữu trí tuệ vốn mang lại lợi nhuận khổng lồ cho nước Mỹ, lo sợ khả năng một số lĩnh vực kinh tế ở Mỹ sẽ bị thiệt hại vì quyền TPA cho phép Tổng thống không công bố chi tiết của nội dung đàm phán TPP; và liệu Quốc hội Mỹ có nên trao cho Tổng thống thẩm quyền lớn đến mức không bị Quốc hội giám sát nội dung chi tiết của TPP?

 

Cuối cùng, lo lắng này đã được tháo gỡ sau khi hai Viện Quốc hội Mỹ thông qua TPA và Tổng thống Obama ký ban hành vào cuối tháng 6 vừa qua.

 

Chặng đường phía trước

Ông Obama đã rất nỗ lực để đưa TPP về đích, song thách thức lớn đang chờ ông trước mắt là thuyết phục Quốc hội thông qua TPP trong năm tới khi mà đảng Cộng hòa vẫn chiếm đa số ở lưỡng viện. Hồi tháng 7, ông đã dựa vào một số lá phiếu ủng hộ từ đảng Cộng hòa để giành quyền đàm phán nhanh. Giờ đây chính những đồng minh này lại đang cảm thấy không hài lòng vì những nhượng bộ mà Mỹ đã đưa ra để có thể đạt được thỏa thuận như việc thay hệ thống tranh chấp đầu tư bằng độc quyền có kiểm soát trong lĩnh vực thuốc lá, sinh dược, việc loại bỏ những tiêu chuẩn lao động khắt khe...

 

Chiến dịch chạy đua vào ghế Tổng thống Mỹ 2016 cũng là một rào cản với TPP. Ứng cử viên tiềm năng nhất của đảng Cộng hòa là Donald Trump đã dùng TPP để hướng sự công kích vào đối thủ Dân chủ của mình: “TPP là cuộc tấn công vào doanh nghiệp của Mỹ. Đây là một thỏa thuận tồi tệ”.

 

Quốc hội Mỹ sẽ dành ra 90 ngày để quyết định có thông qua TPP hay không, có nghĩa là ông Obama không thể ký vào Hiệp định này trước tháng 1 hoặc thậm chí là lâu hơn nữa.

 

 Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) tên đầy đủ là Hiệp định Đối tác Kinh tế Chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPSEP) được khởi xướng bởi Brunei, Chile, Singapore và New Zealand năm 2006. Từ năm 2008, Hiệp định mở rộng thêm ra các ven bờ Thái Bình Dương gồm Việt Nam, Australia, Canada, Nhật, Malaysia, Mexico, Peru và Mỹ, nâng tổng số nước tham gia lên thành 12 nước và hiệp định được đổi tên thành Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương.

Ngay sau diễn văn nhậm chức Tổng thống vào tháng 1.2009, Tổng thống Obama đã tuyên bố sẽ tham gia đàm phán TPP vào tháng 3 năm đó. Nhưng phải đợi đến chuyến công du châu Á vào tháng 11.2009, Tổng thống Mỹ mới tái xác nhận tham gia vào TPP

 

Người đại biểu nhân dân