Tiến lên thay vì ngồi đợi
Theo đánh giá của dư luận, đây là bước đi khá bất ngờ của Thủ tướng Nhật Bản vì thông thường ông Abe sẽ phải đợi đến khi ông Trump chính thức tuyên thệ nhậm chức Tổng thống Mỹ vào ngày 20.1.2017. Tờ Financial Times nhận định, nhà lãnh đạo đất nước mặt trời mọc đã thực hiện một chuyến đi “phá cách”. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, cuộc gặp gỡ trên có thể đoán trước vì ngay từ khi đang trong quá trình tranh cử, tỷ phú bất động sản này từng tuyên bố xa rời các đồng minh truyền thống như Nhật Bản và Hàn Quốc vì ít chia sẻ gánh nặng tài chính với Mỹ. Đồng thời, ông còn khiến nhiều đồng minh kinh ngạc với tuyên bố về khả năng Mỹ rút khỏi châu Á. Thêm vào đó, mong muốn triển khai chính sách bảo hộ mậu dịch của Tổng thống Mỹ mới đắc cử cũng khiến Tokyo “bối rối”. Ông Donald Trump từng cho biết sẽ bãi bỏ Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình dương (TPP) nếu bước chân vào Nhà Trắng, một động thái sẽ làm đảo lộn các tính toán chiến lược của Nhật Bản. Trong khi đó, ông Abe lại là một trong những nhà lãnh đạo rất nhiệt huyết với TPP, một trụ cột trong chiến lược cải cách kinh tế Abenomics.
Do đó, để tái khẳng định quan hệ đồng minh một cách chắc chắn, Thủ tướng Abe buộc phải đưa ra quyết định sớm thiết lập mối quan hệ cá nhân với nhà lãnh đạo mới của Mỹ. Nhìn ở góc độ rộng hơn, Nhật Bản muốn trở thành một phần trong quá trình hình thành chính sách của Washington. Từ đó, tìm cách tác động nhằm tối đa hóa lợi ích cho Nhật Bản. Vì thế, các nhà phân tích quốc tế đã đánh giá rất cao sự chủ động của người đứng đầu Chính phủ Nhật, thay vì chờ đợi và phán đoán, ông đã dấn trước một bước để tiếp xúc và tìm hiểu.
Theo ông Tomohiko Taniguchi, cố vấn đặc biệt của Thủ tướng Nhật, cuộc gặp tại New York đã từng được đề cập trong cú điện thoại chúc mừng ông Trump hôm 10.11 của ông Abe. Mong muốn có cơ hội tiếp xúc trực tiếp, nhà lãnh đạo châu Á đã quyết định chèn thêm lịch dừng chân tại Mỹ trong chuyến công du tham dự Hội nghị Thượng đỉnh Hợp tác Kinh tế châu Á- Thái Bình dương tại Lima, Peru.
Sẽ vẫn là bạn thân
Có lẽ, châu Á đã rất hồi hộp theo dõi cuộc gặp Abe - Trump, vì nó sẽ là sự định hình ban đầu chiến lược về châu Á của vị Tổng thống Mỹ thứ 45. Theo ông Taniguchi, những cam kết của Mỹ ở Nhật Bản không chỉ dừng ở ý nghĩa quan hệ song phương. Nó còn là cam kết với cả khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương.
Theo hai cố vấn hàng đầu của ông Donald Trump về các vấn đề châu Á, Peter Navarro và Alexander Gray, Tổng thống đắc cử sẽ trấn an các đồng minh về cam kết của Mỹ bảo đảm trật tự, tự do ở châu Á, đồng thời tăng cường đầu tư cho hải quân. Thậm chí không loại trừ khả năng, chủ nhân mới của Nhà Trắng còn sẵn lòng mời Chủ tịch Triều Tiên Kim Jong - un tới thăm Mỹ.
Vì vậy, có rất nhiều lý do để tin rằng, quan hệ Nhật - Mỹ sẽ vẫn khăng khít, ít nhất trong vài năm tới. Hơn nữa, điểm chung giữa Thủ tướng Nhật và Tổng thống đắc cử Mỹ là quan điểm tích cực đối với Nga. Thời gian qua, ông Abe đã dành rất nhiều thời gian và nỗ lực để “làm thân” với Tổng thống Nga Vladimir Putin, một vị nguyên thủ quốc gia mà ông Trump hết lòng ca ngợi. Nhà lãnh đạo Nhật thường có những chuyến thăm Nga để thúc đẩy quan hệ cũng như để giải quyết quần đảo tranh chấp Kurils, vốn được xứ sở Phù Tang coi là phần lãnh thổ phía Bắc. Trong những tháng gần đây, cả hai đã có có những tín hiệu tích cực để tiến dần đến việc kết thúc tranh cãi kéo dài đã 70 năm nay. Nhật Bản cũng đang trở thành nhà đầu tư lớn trong các dự án năng lượng của xứ Bạch Dương.
Theo ông Makoto Iokibe, một nhà khoa học về chính trị, “Thủ tướng Abe là người có kỹ năng đặc biệt trong việc tạo dựng mối quan hệ thân thiết với người khác. Vì vậy nếu ông có thể trở thành bạn tốt của Tổng thống Putin thì ông cũng chẳng khó khăn gì khi thúc đẩy mối quan hệ thân mật với Tổng thống Trump”.
Một khía cạnh khác để lạc quan về quan hệ Nhật - Mỹ còn là việc bảo đảm an ninh cho Nhật cũng là vì lợi ích của Mỹ. Có thể, ông Trump chỉ từng nhìn vào con số 1,8 tỷ USD mà Nhật Bản trả trực tiếp cho Chính phủ Mỹ để hỗ trợ quốc phòng. Nhưng theo ông Garren Mulloy, giáo sư quan hệ quốc tế của Đại học Daito Bunka (Nhật Bản), ngân sách thực sự cho việc này gần 3,7 tỷ USD nếu tính cả những khoản thanh toán không trực tiếp mà Nhật tạo điều kiện cho quân đội Mỹ. Hiện nay, xứ sở Phù Tang đã tỏ tín hiệu sẵn sàng chi thêm tiền.
Một điểm lợi nữa nếu Washington và Tokyo bắt tay là địa vị của họ sẽ được củng cố trên trường quốc tế, từ đó làm đối trọng với sự nổi lên của Trung Quốc. Ngoài ra, trong vấn đề kinh tế, ông Abe có thể đề xuất cung cấp công nghệ và vốn cho các dự án cơ sở hạ tầng mà ông Trump tuyên bố sẽ xây dựng sau khi đắc cử. Điều đó phù hợp với chủ trương thúc đẩy xuất khẩu công nghệ của nước này, chẳng hạn công nghệ tàu cao tốc. Đề xuất chắc chắn sẽ hấp dẫn với một Tổng thống có đầu óc doanh nhân như ông Trump.
Vì vậy, GS. Takashi Kawakami thuộc Đại học Takushoku ở Tokyo nhận định, cả hai nhà lãnh đạo sẽ có mối quan hệ tốt đẹp vì họ đều là những người thực tế, đặc lợi ích quốc gia lên trên hết.
Tuy nhiên, một số nhà ngoại giao nói rằng, cho tới khi nào ông Trump bổ nhiệm các vị trí chủ chốt trong nội các, chưa thể đánh giá được chính xác chính sách của Mỹ đối với những vấn đề trong khu vực.
Đại biểu nhân dân
