Thỏa thuận nói trên, với tên gọi Thỏa thuận Hợp tác Tăng cường Quốc phòng (EDCA), được ký chỉ vài ngày trước chuyến thăm Manila của Tổng thống Obama vào tháng 4.2014, cho quân đội Mỹ cơ hội tiếp cận lớn hơn với các căn cứ quân sự của Phillipines; được phép xây dựng các cơ sở lưu trữ nhiên liệu và trang thiết bị hải quân. Tuy nhiên, nó đã bị trì hoãn thực hiện sau khi các nhân vật đối lập lên tiếng phản đối tính hợp Hiến của nó tại Tòa án Tối cao Phillipines vào năm ngoái.
Trở ngại không dừng ở đó, trong một diễn biến mới nhất, 13 trong số 24 thành viên Thượng viện Philippines vừa ký một dự thảo nghị quyết khẳng định Thượng viện phải xem xét thỏa thuận này trước khi nó có hiệu lực. Thượng nghị sĩ Miriam Santiago, tác giả chính của nghị quyết này, cho biết: “Trong nghị quyết, chúng tôi nói rằng chúng tôi sẽ không để quyền lực của Thượng viện bị hủy hoại”.
Nghị quyết trên sẽ được công bố vào cuối tháng 7.2015, khi Thượng viện tái nhóm họp sau kỳ nghỉ. Theo các chuyên gia chính trị Philippines, mặc dù một nghị quyết của Thượng viện sẽ không mang tính bắt buộc đối với Tổng thống Benigno Aquino song sẽ tạo áp lực buộc ông phải để thượng nghị sĩ được thảo luận về thỏa thuận, khiến nó lại tiếp tục bị trì hoãn thực hiện.
Các thượng nghị sĩ cho biết, họ cũng muốn xem xét một thỏa thuận đang được đàm phán với Tokyo, cho phép máy bay quân sự và tàu hải quân của Nhật Bản sử dụng các căn cứ tại Philippines để tiếp nhiên liệu và nhận đồ tiếp tế. Thượng việnPhilippinestừng phê chuẩn các thỏa thuận quân sự trước của Phillipines, trong đó có thỏa thuận an ninh với Mỹ từ hơn chục năm trước. Tuy nhiên, Tổng thống Aquino cho rằng, EDCA chỉ cần sự phê chuẩn của Nhà nước bởi nó bổ sung cho các thỏa thuận an ninh hiện thời.
Có thể thấy rõ, mối quan hệ quân sự Mỹ -Philippinesđang được tăng cường. Số các cuộc tập trận cũng như hoạt động huấn luyện và thăm viếng tàu, máy bay của Mỹ gia tăng đáng kể trong năm qua, dưới chiến lược tái cân bằng của ông Obama. Tuy nhiên, EDCA sẽ đưa mối quan hệ này tiến thêm một bước qua việc cho phép quân đội Mỹ khả năng tiếp cận lớn hơn tớiPhilippines. Theo lời Tổng tư lệnhPhilippineshồi tháng 4.2015,Washingtonmuốn sử dụng các căn cứ quân sự củaPhilippinestại 8 địa điểm để luân chuyển quân đội, máy bay và tàu hải quân. Một trong số này là căn cứ trên đảo Palawan, cách quần đảo Trường Sa (của Việt Nam) 160km, nơi Trung Quốc xây dựng nhân tạo 7 tiền đồn để có thể tập trung sức mạnh nhằm vào trung tâm biển của Đông Nam Á. Thỏa thuận cũng sẽ cho phép quân đội Mỹ xây dựng cơ sở hạ tầng như doanh trại, kho hậu cần và kho nhiên liệu cho các đơn vị ghé qua.
Phát ngôn viên Lầu Năm Góc, Trung tá Hải quân Jefffrey Pool thừa nhận, việc đưa ra Tòa án Tối cao đã khiến tiến trình thực thi thỏa thuận bị trì hoãn: “Đã có những cuộc thảo luận không chính thức ở cấp thừa hành về địa điểm và các bước thực hiện, song chưa có quyết định chính thức hay bất cứ một kế hoạch nào được đưa ra để bắt đầu thực thi EDCA cho đến khi Tòa án Tối cao Philippines kết thúc quá trình xem xét tính hợp Hiến của thỏa thuận”.
Theo các chuyên gia chính trị Philippines, nghị quyết mà Thượng viện Philippines vừa thông qua sẽ không ảnh hưởng tới các quyết định của Tòa, tuy nhiên, Tòa sẽ phải tính đến các chiều hướng chính trị cũng như phải lưu tâm tới những quan ngại về sự phô trương sức mạnh của Trung Quốc ở Biển Đông. Nhưng ngay cả khi Tòa ra phán quyết rằng thỏa thuận là hợp Hiến, thì nhiều khả năng nó vẫn cần được Thượng viện phê chuẩn.
Việc các nhà lập pháp Philippines tạo thêm khó khăn cho quá trình thực thi thỏa thuận khiến Washington ngạc nhiên bởi Manila đang lớn tiếng nhất trong việc chỉ trích những động thái khiêu khích của Bắc Kinh trên Biển Đông và liên tục thúc giục Mỹ quyết đoán hơn trong việc phản đối hoạt động xây dựng đảo nhân tạo trái phép của Trung Quốc.
Chuyên gia về Đông Nam Á Ernest Bower thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế tại Washington cho rằng bất kỳ sự trì hoãn EDCA sẽ là một tín hiệu cho Bắc Kinh thấy Manila chưa chắc chắn trong mối liên minh của mình với Mỹ: “Nếu Tòa án Tối cao không hành động một cách khẩn trương đối với EDCA và thỏa thuận này chưa được thực thi trước chuyến thăm Manila của ông Obama vào tháng 11 tới thì Nhà Trắng sẽ phải đặt câu hỏi rằng liệu Philippines có thực sự nghiêm túc trong mối liên minh của mình với Mỹ hay không
Người đại biểu nhân dân
