Thỏa thuận đã đạt được sau 18 ngày của vòng đàm phán cuối cùng căng thẳng mà có lúc tưởng chừng “nghẹt thở”. Thỏa thuận này khiến Tehran gần như không thể chế tạo được bom nguyên tử và đánh dấu sự khởi đầu của việc bình thường hóa các quan hệ với cộng đồng quốc tế của đất nước có 77 triệu dân và các nguồn tài nguyên dầu, khí đốt vô cùng phong phú.

 

Thỏa thuận vừa đạt được dựa trên các nguyên tắc chính từng đưa ra trong thỏa thuận khung hồi tháng 4 vừa qua. Theo đó, Tehran cam kết giảm 2/3 số máy ly tâm làm giàu uranium trong 10 năm và giảm 96% lượng uranium làm giàu, xuống chỉ còn 300kg, dưới mức có thể dùng để sản xuất vũ khí nguyên tử. Ngoài ra,Iransẽ cho phép việc mở rộng thanh sát các cơ sở hạt nhân của nước này, cụ thể là các cơ sở quân sự. Mặc dù Iran có quyền từ chối yêu cầu tiếp cận những khu vực trên của các thanh sát viên, song một ủy ban quốc tế có thể phủ quyết mọi sự phản đối củaIranqua bỏ phiếu.

 

Thêm vào đó, một chế độ thanh sát nghiêm ngặt sẽ được áp dụng trong suốt quá trình thực hiện thỏa thuận. Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) sẽ xác minh các lò ly tâm trong 20 năm và công việc sản xuất uranium cô đặc (nguyên liệu để tạo uranium tinh khiết) trong 25 năm.Irancam kết cho phép IAEA kiểm tra đột xuất.

 

Đổi lại, Iran từng bước được hưởng lợi từ việc dỡ bỏ các lệnh trừng phạt quốc tế được thông qua từ năm 2006 của Mỹ, Liên minh châu Âu và Liên hợp quốc; đồng thời tổ chức lại nền kinh tế nước này. Nếu Tehran tôn trọng cam kết của họ, sau khi IAEA xác nhận Iran thực hiện đúng thỏa thuận, Mỹ và châu Âu sẽ dỡ bỏ cấm vận về tài chính, năng lượng, giao thông vận tải đối với nước Cộng hòa Hồi giáo này vào đầu năm 2016. Tiến trình này sẽ được áp dụng để dỡ bỏ 6 nghị quyết cấm vậnIrancủa Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc từ năm 2006 đến nay. Trong trường hợp vi phạm các thỏa thuận, các lệnh trừng phạt này có thể được phục hồi trong vòng 15 năm.

 

Tuy nhiên, lệnh cấm buôn bán vũ khí vẫn được gia hạn 5 năm, trừ khi được sự cho phép đặc biệt của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc.

 

Có thể thấy rõ ràng rằng, thỏa thuận mang tính lịch sử vừa đạt được không nhằm phá hủy chương trình hạt nhân củaIrannhư dự kiến trong các vòng đàm phán ban đầu hồi giữa năm 2003 – 2005, mà chỉ để kiểm soát chặt chẽ cơ sở hạ tầng hạt nhân của quốc gia này. 109 trang của thỏa thuận hạn chế các tham vọng hạt nhân củaTehranđể đổi lấy việc dỡ bỏ dần dần và đảo ngược các biện pháp trừng phạt vốn đang bóp nghẹn nền kinh tế của họ.

 

Ngay khi thỏa thuận được thông qua, giới kinh doanh đã sẵn sàng để quay trở lại đất nước có trữ lượng dầu đứng thứ 4 và khí đốt thứ 2 thế giới này.Iran– một quốc gia thuộc Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ (OPEC) – cuối cùng đã có thể xuất khẩu dầu mỏ của họ một cách tự do.

 

Sau khi giảm 2% trong đầu phiên, giá dầu thế giới đã lại hồi phục và tăng khi chốt phiên 14/7 – một phiên giao dịch đầy biến động trước tin tức Iran và nhóm P5+1 đạt được thỏa thuận lịch sử, cho phép nước này nối lại hoạt động xuất khẩu dầu thô ra thị trường toàn cầu. Các nhà đầu tư đang cho thấy mong muốn lật sang “trang mới” sau khi công bố thỏa thuận lịch sử.

 

“Tất cả các mục tiêu” của Iran đã đạt được

Trên các đường phố củaTehran, người dânIranchào mừng thỏa thuận vừa đạt được với tiếng còi xe và tiếng cười không dứt. Hãng thông tấn AFP (Pháp) dẫn lời bà Giti, 42 tuổi, đang xuống đường chào mừng, cho biết: “Hãy nhìn vào những con phố tối nay, chúng tôi rất vui". "Có lẽ tình hình kinh tế sẽ thay đổi, đặc biệt là đối với những người trẻ tuổi" – bà tin tưởng.

 

Trước đó, trong bài phát biểu được truyền hình trực tiếp, Tổng thống Iran Hassan Rouhani hoan nghênh thỏa thuận hạt nhân lịch sử, đồng thời bảo đảm rằng “tất cả” các mục tiêu của Iran đã đạt được. "Đây là một thỏa thuận tương trợ, một thỏa thuận đối ứng" – ông khẳng định, và lưu ý rằng "tất cả các mục tiêu của chúng ta" đã đạt được trong thỏa thuận này sẽ cho phép dỡ bỏ lệnh trừng phạt và sự công nhận về một chương trình hạt nhân dân sự.

 

Tổng Thống Rouhani cũng khẳng định “Iran không bao giờ tìm cách có vũ khí hạt nhân” và gọi loại vũ khí như vậy là “trái” với tôn giáo của nước này.

 

Trong bài phát biểu của mình, Tổng thống Rouhani đặc biệt nhấn mạnh cam kết Iran không bao giờ có ý định “gây áp lực” hay tạo khó khăn cho những quốc gia trong khu vực – những nước luôn quan ngại về chương trình hạt nhân của Tehran, đồng thời nói thêm rằng văn kiện mới đạt được sẽ là “điểm khởi đầu” để khôi phục lòng tin, mở một chương sử mới cho sự hợp tác giữa Iran và cộng đồng thế giới, và ở chương sử mới này, cả Iran lẫn thế giới đều có lợi. "Nếu thỏa thuận này được áp dụng một cách chính xác (...) dần dần chúng ta có thể loại bỏ sự ngờ vực" – Tổng thống Iran nêu rõ.

 

Người dân Iran chào mừng thỏa thuận hạt nhân lịch sử. (Ảnh: AFP)

 

Thế giới cùng hoan nghênh thỏa thuận lịch sử

Từ Washington cho tới Moscow, các nhà lãnh đạo thế giới đều đã hoan nghênh thỏa thuận hạt nhân lịch sử này và xem đây là "cơ hội" của một kỷ nguyên mới trong quan hệ quốc tế.

 

Trong tuyên bố được đưa ra, Tổng thư ký Liên hợp quốc Ban Ki-moon nhấn mạnh: “Đây là một bằng chứng về giá trị của đối thoại”. Ông nói: "Tôi biết rằng một số lượng lớn các công việc đã được đầu tư vào thỏa thuận này và tôi ngưỡng mộ sự quyết tâm và cam kết của các nhà đàm phán – cũng như sự can đảm của những người lãnh đạo đã phê duyệt thỏa thuận” vốn rất khó khăn mới có thể đạt được. Tổng thư ký tin tưởng rằng, thỏa thuận này sẽ đóng góp vào sự hiểu biết lẫn nhau tốt hơn giữa các quốc gia và tăng cường hợp tác trong quản lý khủng hoảng ở Trung Đông. “Liên hợp quốc sẵn sàng hợp tác đầy đủ với các bên trong quá trình thực hiện thỏa thuận lịch sử và quan trọng này " – ông cam kết.

 

Về phần mình, Tổng giám đốc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) Yukiya Amano cũng hoan nghênh việc ký kết thỏa thuận hạt nhân lịch sử. “Tôi tin tưởng vào khả năng của chúng tôi để thực hiện công việc quan trọng này. IAEA đã sẵn sàng thực hiện các hoạt động giám sát và xác minh cần thiết khi yêu cầu được dưa ra" – Tổng giám đốc IAEA cho biết. Ông Amano thông báo IAEA vàIrantrước đó đã thống nhất một lộ trình song phương để giải quyết các vấn đề nổi cộm liên quan đến quy mô quân sự có thể của chương trình hạt nhânIran. "Theo lộ trình này và với sự hợp tác của Iran, IAEA sẽ có thể thiết lập hiểu biết về toàn bộ tình hình xung quanh những vấn đề này và gửi báo cáo thẩm định đến Ban Giám đốc vào cuối năm nay" – ông cho biết.

 

Tổng thư ký Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) Jens Stoltenberg cũng hoan nghênh "một bước đột phá lịch sử", và nhấn mạnh khi thỏa thuận được thực hiện "sẽ tăng cường an ninh quốc tế".

 

Tổng thống Mỹ Barack Obama ca ngợi thỏa thuận hạt nhân mang tính bước ngoặt với Iran, cho rằng đây là một cơ hội để tạo "một hướng đi mới" trong mối quan hệ ngoại giao với Tehran. Tổng thống Obama nói rằng thỏa thuận lịch sử mà Washington cùng với các cường quốc vừa đạt được với Iran là một thành công lớn về mặt ngoại giao, đồng thời cũng vạch ra hướng đi mới cho quan hệ giữa Mỹ và Iran cũng như quan hệ giữa Iran với cộng đồng thế giới. Quan hệ ngoại giao Mỹ –Irantan vỡ giữa cuộc Cách mạng Hồi giáo năm 1979 và vụ bắt giữ con tin tại Đại sứ quán Mỹ ởTehransau đó. Tuy nhiên, nhà lãnh đạo Mỹ cũng cảnh báo nếu Iran vi phạm các điều khoản đã thỏa thuận thì phương Tây và Mỹ sẵn sàng áp đặt lại các biện pháp trừng phạt. Ông Obama cũng nhấn mạnh rằng thỏa thuận mang tính bước ngoặt sẽ mang lại sự ổn định cho khu vực và giúp thế giới đạt được điều mà mọi người mong đợi từ lâu là không phổ biến vũ khí hạt nhân ở vùng Trung Đông.

 

Tại London, Thủ tướng Anh David Cameron ca ngợi thỏa thuận "lịch sử", "sẽ giúp làm cho thế giới của chúng ta trở thành nơi an toàn hơn".

 

Tại Paris, Tổng thống Francois Hollande hoan nghênh một thỏa thuận "rất quan trọng" cho thấy rằng "thế giới đang chuyển động". Nhà lãnh đạo Pháp cũng đồng thời kêu gọi Tehran sử dụng cơ hội này để "giúp đỡ" các liên minh quốc tế trong vấn đề Syria.

 

Tại Moscow, Tổng thống Nga Vladimir Putin cho rằng cộng đồng quốc tế hiện nay có thể phát ra "một tiếng thở dài nhẹ nhõm". Người đứng đầu ngành ngoại giao Nga Sergey Lavrov nhấn mạnh rằng thỏa thuận này cho phép "loại bỏ những trở ngại" trong việc xây dựng một "liên minh rộng rãi" chống lại tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng và các nhóm khủng bố khác.

 

Tại Berlin, Thủ tướng Đức Angela Merkel ca ngợi một "thành công quan trọng của ngoại giao quốc tế" và kêu gọi "nhanh chóng thực hiện" thỏa thuận.

 

Nhà lãnh đạo Italy Matteo Renzi cũng đánh giá rằng "thỏa thuận này chứng tỏ rằng giải quyết các cuộc khủng hoảng theo cách hòa bình là hoàn toàn có thể".

 

Saudi Arabiahy vọng nước này có thể xây dựng "mối quan hệ tốt đẹp hơn" vớiIransau thỏa thuận hạt nhân lịch sử. Cơ quan thông tấn chính thức SPA của nước này dẫn lời người phát ngôn chính thức cho biết: "Saudi Arabiahy vọng xây dựng mối quan hệ tốt hơn vớiIrantrong tất cả các lĩnh vực trên cơ sở quan hệ láng giềng tốt và không can thiệp vào công việc nội bộ".

 

Tại Syria, Tổng thống Bashar al-Assad đã chúc mừng đồng minh Shiite Iran vì "chiến thắng vĩ đại" của nước này.

 

Ngay cả Liên đoàn các quốc gia Ả rập cũng đánh giá rằng thỏa thuận này có thể là một "cơ hội để mở ra một trang mới trong quan hệ giữa các quốc gia trong khu vực vùng Vịnh".

 

Bộ trưởng Ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ Melvut Cavusoglu cũng bày tỏ sự hài lòng, nói rằng "việc dỡ bỏ lệnh trừng phạt sẽ đóng góp cho nền kinh tế trong khu vực".

 

Bộ trưởng Ngoại giao Iraq Ibrahim al-Jaafari nhấn mạnh thỏa thuận này rất "quan trọng và chúng ta phải ủng hộ". "Thỏa thuận này phải được (...) thực hiện để khu vực đạt đến sự ổn định" – ông nói thêm.

 

Sự tức giận của Israel

Ngược lại với sự hân hoan của phần đông cộng đồng quốc tế trước thỏa thuận hạt nhân lịch sử, Israel lập tức lên án văn kiện này và coi đây là một "sai lầm lịch sử" vì không cấm được Iran chế tạo vũ khí hạt nhân mà còn giúp Iran có thêm tiền để hỗ trợ cho các tổ chức khủng bố, tiếp tục quấy phá ổn định Trung Đông, gây bất ổn toàn cầu.

 

Thủ tướng Netanyahu cũng cho hay mọi kế hoạch ngăn chặn đểIrankhông có cơ hội chế tạo vũ khí hạt nhân vẫn được Israel áp dụng triệt để. "Israel không liên quan tới thỏa thuận này vớiIran(....) Chúng tôi sẽ luôn luôn bảo vệ chúng tôi" – Thủ tướng Benjamin Netanyahu khẳng định.

 

Canada, hỗ trợ vô điều kiện cho Israel, cũng chỉ trích thỏa thuận. Bộ trưởng ngoại giao nước này cho rằngIranvẫn là "một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với hòa bình và an ninh quốc tế".

 

Có thể thấy rằng dù còn nhiều ý kiến xung quanh bản thỏa thuận hạt nhân giữa Iran và các cường quốc song không ai có thể phủ nhận rằng đây chính là thành công ngoại giao, được kết luận sau nhiều năm đàm phán khó khăn, đóng lại một vấn đề vốn đã gây cản trở rất lớn các quan hệ quốc tế từ năm 2003. Không những thế, kết luận này cũng đến vào đúng thời điểm khi cả khu vực Trung Đông đang bị chia rẽ bởi nhiều cuộc xung đột. Đạt được sự thống nhất về một vấn đề nổi cộm, vì vậy, thực sự là đã tháo gỡ được nút thắt quan trọng, tạo được bước đột phá, hứa hẹn đưa thế giới tới một kỷ nguyên an toàn, hòa bình, khi các quan hệ quốc tế được xây dựng dựa trên sự thấu hiểu, tin tưởng và hỗ trợ lẫn nhau./.

 

ĐCSVN