Hóa giải căng thẳng

Ngày 28.6, Israel và Thổ Nhĩ Kỳ đã ký kết thỏa thuận bình thường hóa quan hệ ngoại giao giữa hai nước, hóa giải căng thẳng song phương kéo dài 6 năm qua, sau vụ lực lượng của Israel tấn công tàu Mavi Marmara chở hàng viện trợ nhân đạo của Thổ Nhĩ Kỳ đến Dải Gaza ngày 31.5.2010, làm 8 nhà hoạt động người Thổ Nhĩ Kỳ và 2 nhà hoạt động người Mỹ gốc Thổ Nhĩ Kỳ thiệt mạng.

Hai trong số các điều kiện then chốt cho việc bình thường hóa mà Thổ Nhĩ Kỳ đưa ra, bao gồm lời xin lỗi của Israel và khoản tiền bồi thường cho các nạn nhân, đều đã được đáp ứng trước đó. Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đã xin lỗi về vụ tấn công trên và lập quỹ trị giá 20 triệu USD để bồi thường cho gia đình các nạn nhân. Chỉ còn yêu cầu thứ ba, đó làIsraelphải dỡ bỏ lệnh phong tỏa Dải Gaza do Hamas kiểm soát, vẫn là cản trở chính. Tuy nhiên, theo như thông tin của các bên đàm phán, vấn đề này cuối cùng đã đạt được sự thỏa hiệp. Theo đó, Israel sẽ vẫn duy trì lệnh phong tỏa Dải Gaza, nhưng cho phép Thổ Nhĩ Kỳ vận chuyển hàng viện trợ nhân đạo và tiếp tế phi quân sự cho khu vực này qua cảng Ashdod của Israel, thay vì vận chuyển trực tiếp đến lãnh thổ của người Palestine. Đổi lại, Thổ Nhĩ Kỳ chấm dứt mọi cáo buộc nhằm vào quân nhân và Nhà nước Israel về vụ tấn công cách đây 6 năm; kèm theo cam kết giúp hạn chế các hoạt động quân sự và khủng bố của phong trào Hamas đang kiểm soát Dải Gaza, nhằm vào Israel được tiến hành từ lãnh thổ Thổ Nhĩ Kỳ.

Ngay sau khi hai bên ký kết thỏa thuận, Ankara cho biết, một tàu của Thổ Nhĩ Kỳ chở 10.000 tấn hàng viện trợ sẽ hướng tới cảng Ashdod vào ngày 1.7 tới, nhằm tiếp tế cho người dân ở Dải Gaza đang sống trong tình trạng thiếu thốn do các lệnh phong tỏa của Israel.

Thỏa thuận bình thường hóa quan hệ giữa Israel - Thổ Nhĩ Kỳ là kết quả đàm phán giữa hai bên kéo dài 1 năm qua ở Rome, Italy, dưới sự đốc thúc của Mỹ, do cả Ankara và Tel Aviv đều là hai đồng minh quan trọng của Washington ở Trung Đông. Thỏa thuận này sẽ đưa đến việc khôi phục hoạt động của các đại sứ quán ở hai nước.

Những lợi ích kinh tế và an ninh

Các cuộc đàm phán nhằm khôi phục quan hệ diễn ra trong nhiều tháng qua cũng “song hành” cùng sự thay đổi giọng điệu của ông Erdogan. Ông Erdogan, một người luôn tuyên bố ủng hộ Nhà nước Palestine độc lập và từng cáo buộc Israel “khơi dậy tinh thần Hitler”, mới đây đã khẳng định: “Chúng ta, Israel, Palestine và toàn khu vực sẽ giành được nhiều thứ hơn từ tiến trình bình thường hóa”.

Sự thay đổi này được đưa ra trong bối cảnh quan hệ giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Nga đang xấu đi nghiêm trọng sau vụ Ankara bắn rơi một máy bay quân sự của Nga ở Syria hồi tháng 11 năm ngoái. Vụ việc đã phá hỏng dự án hợp tác năng lượng quan trọng giữa hai nước.

Trong khi đó, phát biểu tại Rome, Thủ tướng Israel Netanyahu cũng tuyên bố, thỏa thuận bình thường hóa quan hệ với Thổ Nhĩ Kỳ có tầm quan trọng chiến lược với Israel, mà trước hết là lợi ích dầu mỏ, khi một phần trong thỏa thuận bao gồm đề xuất hai nước sẽ tiến hành đàm phán dự án xây đường ống dẫn khí đốt từ Israel sang Thổ Nhĩ Kỳ, kèm theo đó là thương vụ mua bán khí đốt giữa hai bên trị giá hàng tỷ USD. Nếu đàm phán thành công,Israelsẽ tìm được đối tác để phát triển những mỏ khí đốt tự nhiên ngoài khơi dồi dào mà nước này chưa khai thác.

Các nhà phân tích cũng cho rằng, việc Israelvà Thổ Nhĩ Kỳ xích lại gần nhau vào thời điểm này là do tình thế, khiIsraelbị cô lập do cộng đồng quốc tế phản đối việc nước này áp đặt các biện pháp phong tỏa đối với Dải Gaza. Trong khi đó, bình thường hóa quan hệ vớiIsraelsẽ giúp Thổ Nhĩ Kỳ tìm lại ảnh hưởng ở khu vực Trung Đông. Trước khi quan hệ song phương bị gián đoạn, Thổ Nhĩ Kỳ và Israel từng là những đồng minh thân thiết của nhau. Nhà nước Do Thái cũng được xem là cầu nối giữa Thổ Nhĩ Kỳ với khu vực Trung Đông.

Theo Giáo sư Cengiz Aktar thuộc Đại học Suleyman Sah, Thổ Nhĩ Kỳ, mặc dù còn những bất đồng, song Thổ Nhĩ Kỳ và Israel xích lại gần nhau trong bối cảnh Iran đang trỗi dậy trong khu vực và cạnh tranh ảnh hưởng trong khu vực. Một số nhà phân tích dự đoán, thỏa thuận bình thường hóa quan hệ giữa Ankara - Tel Aviv sẽ mở đường cho thỏa thuận cải thiện quan hệ giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Ai Cập, thậm chí Israel, Thổ Nhĩ Kỳ và Ai Cập có thể tiến tới ký kết thỏa thuận hợp tác chia sẻ thông tin tình báo giữa ba bên, nhằm đối phó với kẻ thù chung Iran. Bên cạnh đó, quan hệ bình thường hóa còn mở ra cơ hội cho hợp tác hơn nữa giữaIsraelvà NATO bởi sự phản đối của Thổ Nhĩ Kỳ sẽ được dỡ bỏ.

Mặc dù vậy, dư luận quốc tế cho rằng, giữa Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan và Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu vẫn tồn tại những bất đồng sâu sắc về mặt chính trị, khi cả hai nhà lãnh đạo đều theo đuổi những tham vọng của riêng mình về vị thế trong khu vực. Vì vậy, mặc dù quan hệIsrael- Thổ Nhĩ Kỳ được hàn gắn nhưng sẽ khó quay lại thời điểm trước khi rạn nứt.

Đại biểu nhân dân