Mọi kế hoạch đàm phán hòa bình cho đến nay đều không đạt kết quả dù trung gian hòa giải là Liên đoàn Ảrập (AL) hay Liên Hợp Quốc (LHQ). Hội nghị đối thoại dân tộc Yemen tại Thủ đô Riyadh của Ảrập Xêút với tên gọi “Cứu vãn Yemen và xây dựng một Nhà nước Liên bang” diễn ra ngày 17.5 đã thất bại do không có sự tham gia của nhóm phiến quân Hồi giáo Houthi - lực lượng đang nắm giữ Thủ đô Sanaa và nhiều tỉnh, thành phố phía Bắc.

Cuộc đàm phán mới nhất do LHQ làm trung gian vừa kết thúc ngày 19.6 tạiGenevacũng không đạt được bất kỳ đột phá nào. Chính phủ Yemen muốn các cuộc đàm phán phải dựa trên Sáng kiến vùng Vịnh và các nghị quyết của LHQ để giải quyết cuộc khủng hoảng, trong đó yêu cầu lực lượng Houthi phải rút khỏi các thành phố mà họ chiếm đóng và phải giải giáp vũ khí. Còn lực lượng Houthi thì yêu cầu ngừng ngay các cuộc không kích do Ảrập Xêút đứng đầu.  

Fuad Alsalahi, Giáo sư chính trị xã hội của Đại học Sanaa, cho rằng các cuộc đàm phán chỉ tập trung vào cách thức chia sẻ quyền lực giữa các bên mà không hướng tới giải quyết tình trạng bạo lực nghiêm trọng cũng như những thảm họa nhân đạo mà dân thường Yemen đang phải gánh chịu. Sẽ không thể có sự thỏa hiệp khi các bên đều đặt lợi ích của mình lên trên mà bỏ qua những nạn nhân thực sự của cuộc chiến.

Cuộc xung đột từ lịch sử

Sự phức tạp của cuộc khủng hoảng bắt nguồn từ mâu thuẫn tôn giáo liên quan đến cuộc đối đầu giữa hai phái Shiite và Sunni của đạo Hồi suốt chiều dài lịch sử của tôn giáo này. Đa số dânYementheo Hồi giáo nhưng lại bị chia thành hai phái Sunni và Shiite Zaidi, liên quan đến việc diễn giải về người kế thừa đấng tiên tri Mohammed. Phái Sunni chiếm 50-55% và áp đảo ở miền Nam và Đông Nam, trong khi phái Shiite Zaidi chiếm khoảng 40% áp đảo ở miền Bắc và Tây Bắc.

Lịch sử Yemen đã có hàng nghìn năm, nhưng đất nước Yemen hiện đại tương đối trẻ, với biên giới mới được định hình vào thập niên 1990 sau Bắc và Nam Yemen chấm dứt chiến tranh và thống nhất đất nước. Tổng thống Yemen Ali Abdullah Saleh lên nắm quyền từ năm 1978 được xem là đã góp phần thống nhất đất nước thành công năm 1990. Nhưng xung đột giữa hai miền vẫn tiếp diễn với phần thắng nghiêng về lực lượng ủng hộ ông Saleh. Bên ngoài những thành phố lớn củaYemen, các bộ tộc sở hữu vũ khí và tự quản theo luật riêng thay vì theo hiến pháp và có phần lấn át quân đội quốc gia. Trong số này, Houthi là một trong những lực lượng dân quân mạnh nhất. Xung đột giữa lực lượng Houthi theo dòng Hồi giáo Shiite ở phía BắcYemenvà Chính phủ trung ương đã nhen nhóm từ năm 2009.

Sau khi nổ ra làn sóng Mùa xuân Ảrập dẫn đến cuộc lật đổ Tổng thống Saleh năm 2011, ông Mansour Hadi lên nắm quyền. Nhưng tháng 1.2015, lực lượng Houthi đảo chính chiếm Thủ đô Sanaa và buộc Tổng thống Hadi từ chức. Từ tháng 2.2015, xung đột vũ trang đã buộc ông Hadi chạy xuống thành phố Aden ở phía Nam, song phe Houthi tiếp tục tấn công xuống Aden khiến ông Hadi phải đáp chuyến bay sang Ảrập Xêút cầu cứu Riyadh. Căng thẳng leo thang từ ngày 25.3, khi liên minh hỗ trợ Tổng thống Hadi, gồm 10 nước Ảrập và vùng Vịnh, do Ảrập Xêút dẫn đầu, bắt đầu tiến hành không kích để ngăn chặn quân Houthi tiến về phía Nam.

Chiến trường của hai “ông lớn”

Chiến dịch Cơn bão quyết định (Operation Decisive Storm’s) của Ảrập Xêút và liên quân vùng Vịnh ngày 25.3 đánh dấu giai đoạn cuộc nội chiến ở Yemen bị khu vực hóa, trở thành cuộc đối đầu công khai giữa hai thế lực chi phối Trung Đông là Ảrập Xêút và Iran, vốn là đại diện cho hai dòng Sunni và Shiite. Phần lớn khu vực biên giới phíaNamcủa Ảrập Xêút tiếp giáp vớiYemen. Nếu như phiến quân Houthi kiểm soát toàn bộ lãnh thổ của nước này thì rất có thể sẽ có một chính quyền thân Iran ngay ở “sân sau” của Ảrập Xêút, đây là điều mà Riyadh không thể chấp nhận. Tuy nhiên, bất chấp chiến dịch không kích dữ dội, liên minh do Ảrập Xêút đứng đầu vẫn không thể thay đổi được cán cân quyền lực ở Yemen và không đạt mục tiêu khôi phục quyền lực cho Tổng thống lưu vong Hadi. Về phần mình, Houthi dù đã bảo toàn vùng lãnh thổ chiếm giữ, trong đó có Thủ đô Sanaa, song vẫn không thể mở rộng quyền kiểm soát ra toàn bộ đất nước.

Thất bại của các cuộc đàm phán ởGenevađã phơi bày một thực tế: các chương trình nghị sự quốc tế chỉ vô ích khi cả quân nổi dậy và Chính phủYemenchỉ là những quân tốt trong ván cờ mà Ảrập Xêút vàIranmới là hai người chơi chính

Người đại biểu nhân dân