Nhận diện xung đột lợi ích trong Nghị viện

Các đại biểu dân cử được trao quyền bởi những cử tri mà họ đại diện. Vì vậy, thẩm quyền này phải được thực hiện vì lợi ích cao nhất của người dân, hoặc vì lợi ích chung của cộng đồng. Với tư cách cá nhân, các thành viên Nghị viện có thể xuất thân từ nhiều ngành nghề, tầng lớp trong xã hội hoặc các chính đảng khác nhau. Do vậy, có khả năng lợi ích cá nhân của nghị sĩ sẽ tác động đến việc thực hiện các nhiệm vụ mà cử tri giao cho nghị sĩ.

Ngặn chặn xung đột lợi ích trong Nghị viện bao gồm việc chặn đứng các tình huống xung đột lợi ích cụ thể xảy ra trong thực tế, khi có sự mâu thuẫn không thể chấp nhận được giữa nghĩa vụ và trách nhiệm của nghị sĩ - với tư cách đại biểu của cử tri - với lợi ích cá nhân hay đảng phái của nghị sĩ đó, gây ảnh hưởng tới quyết định mà nghị sĩ đưa ra. Không chỉ vậy, ngăn chặn xung đột lợi ích trong nghị viện còn bao gồm cả những tình huống có thể dẫn tới sự hoài nghi, khi xung đột lợi ích là hiển hiện và khả năng nảy sinh xung đột lợi ích trong tương lai.

Xung đột lợi ích hiển hiện là khi lợi ích riêng của nghị sĩ có thể dễ dàng được người khác nhìn nhận là làm ảnh hưởng tới các quyết định của nghị sĩ đó, dù trong thực tế ảnh hưởng này có thể không xảy ra. Khả năng này gây ra sự hoài nghi của công chúng về tính chính trực của nghị sĩ, hoặc ủy ban hay cơ quan lập pháp mà nghị sĩ đó là thành viên. Nguy cơ xung đột lợi ích tồn tại khi một nghị sĩ có những lợi ích riêng, khiến xung đột lợi ích có thể nảy sinh vào một lúc nào đó trong tương lai. Vì vậy, việc tránh những tình huống này xảy ra trở thành bắt buộc nhằm bảo đảo uy tín cho cơ quan lập pháp cũng như sự tín nhiệm của công chúng đối với cơ quan đại diện.

Phòng ngừa tiêu cực ngay từ cơ quan lập pháp

Với chức năng và thẩm quyền trong lập pháp, giám sát và quyết định các vấn đề quan trọng, Nghị viện cũng là nơi dễ nảy sinh tiêu cực.

Cũng cần lưu ý rằng, xung đột lợi ích không đồng nghĩa với tham nhũng. Đôi khi, ở nơi xảy ra xung đột lợi ích lại không có tham nhũng và ngược lại. Đơn cử, một nghị sĩ tham gia vào quá trình ra quyết định, mà trong đó, nghị sĩ này có thể có quyền lợi riêng, nhưng vẫn hành xử công bằng và theo pháp luật. Vì vậy, ở trường hợp này không có tham nhũng. Trong khi đó, một nghị sĩ khác có thể nhận hối lộ (hành vi tham nhũng) cho quyết định mà nghị sĩ đó đưa ra, mặc dù không có xung đột lợi ích trong hành vi này. Tuy nhiên trên thực tế, trong hầu hết các trường hợp, tham nhũng thường xuất hiện ở những nơi lợi ích cá nhân tác động tiêu cực tới việc thực thi quyền hạn, nghĩa vụ của nghị sĩ. Do vậy, ngăn chặn xung đột lợi ích trong Nghị viện cần phải là một phần của các chính sách và chiến lược về ngăn chặn và đấu tranh chống tham nhũng.

Câu hỏi đặt ra là, các chính sách ngăn chặn xung đột lợi ích trong Nghị viện nằm ở đâu trong khung khổ rộng hơn của các chính sách chống tham nhũng?

Theo OECD, các chính sách ngăn chặn xung đột lợi ích trong Nghị viện nằm ở trong cả 4 nhóm biện pháp ngăn chặn và đấu tranh chống tham nhũng, gồm: Khung khổ pháp lý, phòng ngừa, phát hiện và điều tra, trừng phạt. Trước hết, các chính sách ngăn chặn xung đột lợi ích trong Nghị viện là một phần của khung khổ pháp lý bởi nó giúp xây dựng niềm tin chung, gợi mở cho việc thanh tra, giám sát. Các chính sách ngăn chặn xung đột lợi ích trong Nghị viện còn được coi như một phần của chiến lược phòng ngừa, bởi các quy định về xung đột lợi ích, quy tắc ứng xử trong Nghị viện và nhiều công cụ khác góp phần tạo nên cách tiếp cận hiệu quả trong việc ngăn chặn tham nhũng ngay trong cơ quan đại diện. Các chính sách ngăn chặn xung đột lợi ích trong Nghị viện cũng là một phần của các biện pháp phát hiện và điều tra tham nhũng, bởi một số công cụ trong các chính sách này - như yêu cầu kê khai thu nhập và tài sản gia đình đối với các thành viên Nghị viện - có thể đóng vai trò hữu hiệu trong phát hiện tham nhũng. Cuối cùng, các chính sách ngăn chặn xung đột lợi ích trong Nghị viện cũng là một phần của các công cụ trừng phạt, bởi ở một số nước, xung đột lợi ích trong cơ quan lập pháp bị coi là trọng tội và các biện pháp xử lý được đề ra nhằm trừng trị những hành vi vi phạm.

Đại biểu nhân dân