Đây là lần đầu tiên Mỹ tổ chức Hội nghị Thượng đỉnh với các nhà lãnh đạo ASEAN. Mục đích của hội nghị là để tuyên bố xây dựng “quan hệ đối tác sâu sắc hơn mà Mỹ đã vun đắp với ASEAN kể từ năm 2009 và tiếp tục thúc đẩy chính sách tái cân bằng của Washington sang khu vực châu Á - Thái Bình Dương” như lời phát ngôn viên Nhà Trắng đã khẳng định. Mỹ cho rằng, trong gần 40 năm qua, Mỹ và ASEAN đã làm việc cùng nhau, hợp tác hướng tới sự ổn định, thịnh vượng và hòa bình ở khu vực Đông Nam Á. Hội nghị Thượng đỉnh lần này sẽ là cơ hội để các bên mở rộng quan hệ đối tác chiến lược vừa được thiết lập.

Thúc đẩy TPP và AEC

Về mặt kinh tế, mục tiêu quan trọng của Mỹ tại Hội nghị Thượng đỉnh là thuyết phục các nước lớn ở Đông Nam Á, trong đó có Indonesia, tham gia Hiệp định Đối tác Kinh tế Chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP). Với việc ca ngợi sự hình thành Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) là bước quan trọng tiến tới hội nhập các nền kinh tế và đem lại sự ổn định cho khu vực, Mỹ - với tư cách là nhà đầu tư lớn, sẽ tiếp tục là đối tác tin cậy của Cộng đồng ASEAN.

Điều này sẽ được minh chứng khi nhìn vào lực lượng các nhà doanh nghiệp Mỹ và ASEAN tháp tùng các lãnh đạo của họ tại Hội nghị lần này. Ngoài ra, ngay sau Hội nghị Thượng đỉnh, ngày 17.2, Hội đồng Doanh nghiệp Mỹ - ASEAN sẽ tổ chức một hội nghị ở San Francisco với sự tham dự của lãnh đạo Chính phủ và doanh nghiệp hai bên. Đây sẽ là cơ hội để doanh nghiệp Mỹ và ASEAN tiếp tục khai thác tiềm năng của nhau, đẩy mạnh hợp tác đầu tư, thương mại.

ASEAN hiện là đối tác thương mại và đầu tư lớn thứ 4 của Mỹ, thậm chí còn đứng trước Nhật Bản. Tổng kim ngạch thương mại song phương đạt 216 tỷ USD trong năm 2014. Trong khi đó đầu tư trực tiếp nước ngoài của Mỹ và ASEAN đạt 226 tỷ USD trong năm 2015, tăng 13% so với cùng kỳ năm trước, vượt tổng FDI của Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc cộng lại. Trong 5 năm qua, Mỹ và ASEAN đã tăng cường tạo ra các cơ hội kinh doanh và nghề nghiệp cho cả đôi bên thông qua các chương trình và sáng kiến như Hiệp định khung về thương mại và đầu tư Mỹ -ASEAN (TIFA), sáng kiến Can dự kinh tế mở rộng (E3) và chương trình Kết nối ASEAN thông qua thương mại và đầu tư (ACTI). Ý tưởng về chương trình nghị sự E3 giữa Mỹ và ASEAN, được nêu ra một vài năm trước đây có thể trở thành nền tảng cho việc tham gia tích cực của các thành viên ASEAN không nằm trong TPP. Nhưng AEC sẽ là trọng tâm của Hội nghị Thượng đỉnh sắp tới.

Củng cố an ninh hàng hải

Cuộc gặp Thượng đỉnh Mỹ - ASEAN diễn ra trong bối cảnhWashingtonđang nỗ lực thực hiện cam kết với các đồng minh tại châu Á tại thời điểm Trung Quốc đang tăng cường các hoạt động quân sự trên biển. Chính vì vậy, bên cạnh các chủ đề hợp tác kinh tế, vấn đề an ninh hàng hải cũng sẽ là trọng tâm lớn trong cuộc gặp lần này. Khi Tổng thống Obama đưa ra lời mời, ông đã đánh giá cao “vai trò quan trọng của ASEAN trong việc thúc đẩy một trật tự dựa trên luật lệ cho khu vực châu Á - Thái Bình Dương” và kêu gọi các bên nỗ lực hợp tác để bảo đảm rằng tất cả các quốc gia tôn trọng các chuẩn mực và luật pháp quốc tế, bao gồm giải quyết hòa bình các tranh chấp, bảo đảm tự do hàng hải, hàng không. Điều đó có nghĩa là một trong những nội dung trọng tâm sẽ là tìm biện pháp đối phó với các hành động đơn phương, hiếu chiến và mang tính khiêu khích của Trung Quốc ở Biển Đông thời gian gần đây.

Theo nhà nghiên cứu Hiebert, Tổng thống Obama sẽ dùng Hội nghị Thượng đỉnh để thảo luận về nhu cầu cần có một mặt trận thống nhất trong khối ASEAN sau khi Tòa trọng tài Liên Hợp Quốc ra phán quyết về vụ kiện của Philippines chống lại đường lưỡi bò Trung Quốc vẽ ra trên Biển Đông. Nhiều khả năng, ông Obama nhân dịp này sẽ công bố thêm chi tiết rõ ràng về ngân khoản 250 triệu USD cho Sáng kiến An ninh Hàng hải Đông Nam Á công bố hồi tháng 5 năm ngoái nhằm giúp một số nước trong khu vực tăng cường khả năng hải quân và tuần tra biển. Ngoài ra, một số nhà phân tích cho rằng, có thể Washington cũng tìm cách gây dựng sự ủng hộ cho công tác tăng cường chia sẻ thông tin tình báo giữa các nước Đông Nam Á để đẩy mạnh nhận thức hàng hải và hợp tác an ninh hàng hải trong khu vực.

Tổng thống Obama cũng khẳng định, các vấn đề như hợp tác chống biến đổi khí hậu, giáo dục, khoa học kỹ thuật, hợp tác chống chủ nghĩa khủng bố, chủ nghĩa cực đoan cũng sẽ là những vấn đề trọng tâm của hội nghị.

Vẫn còn quá sớm để khẳng định về kết quả của hội nghị, đặc biệt là khi EAC mới vừa được hình thành chưa đầy 2 tháng. Tuy nhiên, trước những động thái ngày càng khiêu khích của Trung Quốc ở Biển Đông, như việc máy bay Trung Quốc hạ cánh ở Bãi đá Chữ Thập, bản thân cuộc họp đã là một thông điệp mạnh mẽ.

Đại biểu nhân dân