Tháng 11.2015, Argentina bầu chính khách bảo thủ Mauricio Macri làm Tổng thống, chấm dứt 12 năm cầm quyền của những người theo chủ nghĩa Peron. Tháng 8.2016, Brazil luận tội Tổng thống Dilma Rousseff, chấm dứt sự lãnh đạo suốt 13 năm của đảng Lao động. Trong khi đó, Venezuela, một thành trì dân túy từng là nhà bảo trợ năng lượng cho một số quốc gia láng giềng, đang sa lầy trong khủng hoảng kinh tế và bất ổn chính trị - sinh mạng chính trị của Tổng thống cánh tả Nicolas Maduro cũng đang bị đe dọa.
Những cuộc bầu cử sắp tới tại các quốc gia khác cũng có nguy cơ lật đổ những chính phủ cánh tả và phản đối cái gọi là sự can thiệp của Mỹ tại khu vực này. Ecuador sẽ tổ chức bầu cử tổng thống vào năm 2017, và liên minh Alianza Pais cầm quyền khó có thể chiến thắng nếu như thiếu vị Tổng thống lâu năm Rafael Correa. Ở Bolivia, Tổng thống Evo Morales sẽ giữ chức vụ cho tới năm 2020, song các cử tri đã kịch liệt phản đối việc ông tìm cách sửa đổi Hiến pháp để kéo dài nhiệm kỳ thêm 1 năm nữa.
Nguyên nhân khiến các chính phủ trên sụt giảm uy tín là do kinh tế khó khăn, giá hàng hóa toàn cầu giảm. Những nhà lãnh đạo lên cầm quyền vào đầu những năm 2000 đều nhanh chóng tận dụng việc xuất khẩu hàng hóa nhờ nhu cầu tưởng như vô tận của Trung Quốc, và hào phóng cấp tiền cho những hệ thống mà họ bảo trợ. Những quốc gia như Brazil và Venezuela đã tăng chi tiêu công và xây dựng những công trình công cộng để giúp các nhà lãnh đạo lấy lòng dân. Tuy nhiên, khi giá hàng hóa giảm, tốc độ tăng trưởng tại những nước như Argentina, Brazil và Venezuela chậm lại, cuối cùng lâm vào suy thoái, tốc độ tăng trưởng không như mong muốn của Trung Quốc, nước nhập khẩu hầu hết hàng hóa của Mỹ Latin, đã làm kinh tế khu vực này giảm sút theo, ảnh hưởng tới những chương trình bảo trợ kiểu dân túy. Hậu quả là các cử tri đã “nói không” với đảng cầm quyền tại cuộc bầu cử ở Argentina năm 2015. Trong khi đó, uy tín của nhà lãnh đạo Brazil Rousseff giảm đến mức bà thậm chí không thoát được cuộc luận tội.
Tiềm ẩn xu hướng đảo chiều
Tất cả những diễn biến trên hoàn toàn không mới, và chưa rõ sự đảo chiều chính trị này sẽ kéo dài bao lâu. Mặc dù Bolivia và Ecuador đã có những dấu hiệu thiên hữu, song theo giới phân tích, Brazil và Argentina rất có thể sẽ quay lại với cánh tả, vì các chính phủ mới sẽ nhanh chóng mất lòng dân chúng nếu lại rơi vào tình cảnh khó khăn tài chính như các chính phủ tiền nhiệm.
Tân Tổng thống thuộc phái trung dung của Brazil, ông Michel Temer, sẽ ra tranh cử vào năm 2018 (ông tạm giữ chức vụ Tổng thống sau khi bà Rousseff bị luận tội). Tuy nhiên, ông sẽ khó có thể bảo đảm đảng của mình duy trì được vai trò cầm quyền. Cử tri nước này đang bị chia rẽ giữa việc ủng hộ đảng Phong trào Dân chủ của ông Temer hay đảng Dân chủ Xã hội Brazil hay đảng Lao động. Ngoài ra, cuộc cải cách lương hưu được đề xuất gần đây, chưa giúp được đảng cầm quyền lấy được lòng của dân chúng. Và cựu Tổng thống Luiz Inacio da Silva, một trong những chính khách được lòng dân nhất Brazil, có thể ra tranh cử để cạnh tranh với ông Temer - tất nhiên là với điều kiện ông không bị truy tố về những cáo buộc tham nhũng.
Những diễn biến tương tự đang diễn ra tại Argentina. Sau khi trúng cử chủ yếu là nhờ cử tri phản đối những chính sách kinh tế của chính phủ tiền nhiệm, chính phủ của ông Macri dự kiến thực hiện vài đợt tăng giá điện nước trong thời gian cầm quyền. Khi tái tranh cử vào năm 2019, chắc chắn ông sẽ phải đối mặt với sự phản đối của cử tri khi phải trả thêm tiền cho những nhu cầu thiết yếu như nước, điện, khí đốt...
Do đó, rất có thể hai nền kinh tế lớn nhất Mỹ Latin lại được đặt dưới sự lãnh đạo của chính quyền cánh tả vừa bị cử tri chối bỏ vào cuối thập niên này. Tuy nhiên, các chính quyền cánh tả trong tương lai sẽ phải giải những bài toán kinh tế quen thuộc. Giá hàng hóa thấp khiến họ không thể khôi phục sự tăng trưởng mạnh mẽ như thời kỳ thịnh vượng trước đây. Ở Argentina, một ban lãnh đạo thuộc phái Peron có thể sẽ không muốn áp dụng các biện pháp dân túy vì chúng có thể làm tiêu tan mọi thành quả về kinh tế có được từ thời chính quyền Macri. Còn ở Brazil, những hành động của đảng Lao động cầm quyền sẽ bị hạn chế rất nhiều, vì bất kỳ chính sách hay điều luật nào cũng phải được đưa ra thảo luận giữa nhiều đảng.
Chủ nghĩa dân túy cánh tả chưa bao giờ biến mất hoàn toàn khỏi Mỹ Latin. Đơn giản là vì nó nhận được sự ủng hộ quá mạnh mẽ từ những cử tri nghèo. Tuy nhiên, môi trường kinh tế hiện nay của khu vực đã thay đổi đáng kể so với thời kỳ khu vực bắt đầu quay sang cánh tả. Những chính phủ lên nắm quyền trong những năm tới, dù tả hay hữu, sẽ không có nhiều nguồn lực để có thể củng cố những thắng lợi chính trị của mình. Và họ sẽ lại phải đối mặt với những khó khăn cũ.
Đại biểu nhân dân
