Khái niệm mới

Khái niệm này được đưa ra lần đầu tiên trong tài liệu của Trường Trung ương Đảng Trung Quốc vào năm 2005, nhưng sau đó ít được nhắc tới. Cho đến tháng 11.2012, khái niệm này một lần nữa được nhắc tới trong Báo cáo tại Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc lần thứ 18, thời điểm ông Tập Cận Bình được bổ nhiệm làm Tổng bí thư.

Tháng 6.2013, vài tháng sau khi nhậm chức, Chủ tịch Tập Cận Bình đã có cuộc gặp không chính thức với Tổng thống Obama tại trang trại Sunnylands, bangCalifornia. Mặc dù không ra tuyên bố chung, không ký kết những thỏa thuận quan trọng nhưng các cuộc trao đổi ý kiến (trong phạm vi hẹp) nhằm hướng tới xây dựng quan hệ Mỹ - Trung Quốc trong bối cảnh vừa hợp tác, đan xen với cạnh tranh địa - chính trị ngày càng gay gắt giữa hai nước đã thu hút sự chú ý đặc biệt của cộng đồng quốc tế. Trong cuộc gặp, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đề xuất ý tưởng xây dựng quan hệ nước lớn kiểu mới giữa hai nước vì lợi ích của người Trung Quốc, người Mỹ, và cả người dân trên toàn thế giới”.

Khái niệm này sau đó được Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Susan Rice nhắc tới trong một bài phát biểu tại Đại học Georgetown năm 2013, khi bà tuyên bố rằng Washington đang tìm cách “vận hành một mô hình quan hệ nước lớn kiểu mới” với Trung Quốc. Theo định nghĩa của bà Rice, quan hệ kiểu này có nghĩa là “vừa kiểm soát sự cạnh tranh không thể tránh khỏi vừa thúc đẩy hợp tác sâu hơn trong các vấn đề hai nước có chung lợi ích”, chẳng hạn phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên.

Như vậy, quan hệ kiểu mới giữa các nước lớn là một khái niệm mới trong bối cảnh quan hệ giữa nước lớn đang diễn ra đồng thời hai quá trình: hợp tác và cạnh tranh gay gắt. Định hình quan hệ kiểu mới là các cường quốc phải làm sao thúc đẩy mặt hợp tác, giữ thế cân bằng giữa hai cực quan hệ, duy trì sự ổn định chiến lược trong cục diện chính trị quốc tế, không để xảy ra đối đầu hay chiến tranh.

Mỹ - Trung đã sẵn sàng?

Khi Tổng thống Obama tới thăm Bắc Kinh để dự hội nghị APEC vào tháng 11 năm ngoái, ông đã nhấn mạnh rằng quan hệ nước lớn kiểu mới không chỉ đơn giản là một khái niệm, mà phía Mỹ sẵn sàng phối hợp với Trung Quốc để biến nó thành hành động. Tuy nhiên, cho đến cuộc gặp giữa Cố vấn An ninh Susan Rice với Chủ tịch Tập Cận Bình ở Bắc Kinh hồi tháng 8 vừa qua, mối quan hệ mới này vẫn chỉ dừng lại ở khái niệm. Tại đó, Chủ tịch Tập Cận Bình một lần nữa tái khẳng định, mô hình quan hệ nước lớn kiểu mới đồng nghĩa với việc “không xung đột hay đối đầu, tôn trọng lẫn nhau và hợp tác cùng thắng”.

Yang Xiyu, chuyên gia về quan hệ quốc tế tại Viện Nghiên cứu Quốc tế Trung Quốc, nhận định, Mỹ vẫn xem xét khái niệm “mô hình quan hệ nước lớn kiểu mới” theo những mâu thuẫn hiện hữu trong quan hệ song phương. Hai nước không thể đạt được sự đồng thuận cụ thể hơn về vấn đề này, vì cả hai vẫn còn những nghi kỵ chiến lược. Trong cuộc duyệt binh hồi đầu tháng, ông Tập tuyên bố sẽ cắt giảm quy mô quân đội và khẳng định Trung Quốc “không tìm kiếm bá quyền”. Thế nhưng chính Trung Quốc lại là nước đang có tranh chấp lãnh thổ với một loạt các quốc gia láng giềng, trong đó có hai đồng minh của Mỹ là Nhật vàPhilippines. Trong một hội nghị khu vực hồi tháng trước, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị khẳng định nước này đã dừng các công trình cải tạo, xây đảo trái phép trên Biển Đông. Nhưng gay sau đó một tổ chức tư vấn ởWashingtoncông bố bức ảnh vệ tinh cho thấy các công trình phi pháp này vẫn đang tiếp tục được xây. Mới đây, Tổng thống Obama cảnh báo sẽ có những biện pháp trừng phạt đối với Trung Quốc vì những cáo buộc liên quan đến các hoạt động tấn công mạng vào các cơ quan Chính phủ và doanh nghiệp Mỹ.

Kỳ vọng lớn nhất của Bắc Kinh đối với chuyến thăm Mỹ của ông Tập Cận Bình là hai nước đạt được sự đồng thuận về khái niệm chính xác của “quan hệ nước lớn kiểu mới” hơn là giải quyết những vấn đề cụ thể, coi đó như một cơ sở định hình quan hệ Mỹ - Trung trong tương lai, từ đó, làm nổi bật vị thế của Trung Quốc với tư cách là quốc gia duy nhất xứng tầm nước lớn với Mỹ về ảnh hưởng toàn cầu.

Thế nhưng với những gì Trung Quốc đã nói và làm trong thời gian qua, Mỹ vẫn coi “quan hệ nước lớn kiểu mới” chỉ là một khái niệm và không có hứng thú đi tìm nội hàm và hiện thực hóa khái niệm này.Washingtonđang quan tâm đến việc giải quyết nhanh chóng những vấn đề cụ thể trước mắt, trong khi Bắc Kinh lại quá chăm chú với đại cục và những kế hoạch dài hạn. Sự khác biệt căn bản này sẽ khiến chuyến công du đầu tiên của ông Tập tới Mỹ với tư cách là Chủ tịch Trung Quốc khó thu được kết quả như Bắc Kinh đang kỳ vọng.

Người đại biểu nhân dân