Tổng thống Mỹ và Thủ tướng Ấn Độ đã thông báo quyết định nâng cấp quan hệ lên tầm Đối tác chiến lược toàn cầu toàn diện, xứng danh “quan trọng nhất thế kỷ XXI”. Các nhà lãnh đạo đều nhất trí, hợp tác Mỹ - Ấn có vai trò then chốt với trật tự quốc tế có luật lệ tại khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương (IPR). Theo Tuyên bố chung, sự hội tụ chiến lược ở IPR, quan hệ đối tác chặt chẽ là trung tâm của một IPR tự do, rộng mở, bao trùm, hòa bình và thịnh vượng; công nhận vai trò trung tâm của ASEAN; tuân thủ luật pháp quốc tế và quản trị tốt; bảo đảm an toàn và tự do hàng hải, hàng không và các quyền sử dụng hợp pháp khác đối với biển cả; thương mại không bị cản trở; giải quyết hòa bình các tranh chấp trên biển, phù hợp với luật pháp quốc tế. Cả hai cùng ghi nhận nỗ lực đạt được Bộ Quy tắc ứng xử (COC) có ý nghĩa tại Biển Đông, cũng như nghiêm túc kêu gọi không thành kiến đối với quyền và lợi ích chính đáng của tất cả các nước theo luật pháp quốc tế.
Có thể nói, quân sự và thương mại là hai cột trụ trong quan hệ Mỹ - Ấn và thời gian qua đã tiến triển khá tốt. Hai quốc gia đã ký kết hầu như tất cả các thỏa thuận nền móng về quân sự. Thỏa thuận Hợp tác và Trao đổi cơ bản (BECA) còn lại sẽ sớm được ký kết. Thực tế, chính quyền của Tổng thống Trump đã trao cho Ấn Độ quy chế thương mại đặc biệt đối với công nghệ quốc phòng cao cấp, ngang tầm với những đồng minh truyền thống khác. Đồng thời, Mỹ đứng ra tổ chức cuộc tập trận 3 quân chủng mới, đưa xứ sở cờ hoa trở thành đối tác lớn nhất của quốc gia đông dân nhì thế giới trong các cuộc tập trận chung.
Để phòng thủ, cả Mỹ và Ấn Độ đều coi IPR là trung tâm trong chiến lược địa chính trị của mình. Thực tế, cả hai có thể khởi động một cuộc tập trận và hợp tác ở đây tương tự các cuộc tập trận ở Đông Nam Á với trọng tâm tăng cường khả năng của các quốc gia ở Ấn Độ Dương nhằm đối phó với các vấn đề khu vực như cướp biển, buôn lậu hay khủng bố. Sắp tới, hai bên sẽ hài lòng với quyết định của Ấn Độ mua 24 trực thăng chống ngầm Sea Hawk trị giá 3 tỷ USD cho lực lượng hải quân và 6 trực thăng Apache trị giá 800 triệu USD từ Mỹ. Đây chính là thương vụ quốc phòng được hoàn thiện đầu tiên của Ấn Độ trong nhiệm kỳ của Tổng thống Trump.
Gần gũi là thế, nhưng cả Mỹ và Ấn Độ đang phải bước khó nhọc trên con đường thương mại gập ghềnh. Chính sách tập trung vào thâm hụt thương mại của Tổng thống Trump đã biến Ấn Độ trở thành mục tiêu của ông trong suốt nhiệm kỳ. Mỹ đã tăng thuế đối với thép và nhôm của Ấn Độ, cũng như chấm dứt Hệ thống Ưu đãi phổ cập (GSP), theo đó xóa bỏ ưu đãi cho phép Ấn Độ được miễn thuế quan đối với gần 2.000 sản phẩm xuất khẩu sang Mỹ. Ngược lại, Ấn Độ cũng đã áp dụng các biện pháp bảo hộ như đưa ra trần giá đối với thiết bị y tế, đều đặn tăng thuế từ năm 2018 nhằm trả đũa vụ GSP, đồng thời công bố các quy định mới về thương mại điện tử.
Bất chấp những diễn biến bất lợi trên, thương mại hàng hóa song phương đã tăng 5% trong năm 2019, đạt kỷ lục 92 tỷ USD. Dẫu vậy, các đại diện của cả Mỹ lẫn Ấn Độ, những người tham gia đàm phán một thỏa thuận thương mại song phương từ năm 2018, đã không thể giải quyết được những khác biệt của mình, cho dù thỏa thuận suýt đạt được khi Thủ tướng Ấn Độ Modi thăm Mỹ tháng 9 năm ngoái. Vì vậy, cuộc gặp thượng đỉnh lần này từng được kỳ vọng là cơ hội tốt để hai bên xóa bỏ khúc mắc trước khi chúng ảnh hưởng đến mối quan hệ rộng hơn. Tiếc là đã không có tuyên bố đột phá về thương mại cũng như một số vấn đề khác. Thực ra, trước khi bay sang Ấn Độ, ông Trump thừa nhận, thỏa thuận thương mại với chính quyền New Dehli sẽ khó thành hiện thực trước cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ vào tháng 11 tới.
Vẹn cả đôi đường
Theo nhiều nhà quan sát, tiểu lục địa Ấn Độ không hiện diện nhiều trong kế hoạch “Nước Mỹ là trên hết” của Tổng thống Trump. Vậy điều gì đưa ông Trump đến đây? Đương nhiên, mục đích quan trọng phải kể đến là tạo lợi thế chính trị phục vụ cho nỗ lực tái cử ở Nhà Trắng vào cuối năm nay. Hình ảnh Tổng thống Mỹ được tiếp đón nồng nhiệt tại quốc gia quan trọng như Ấn Độ có thể xây dựng hình ảnh một lãnh đạo được ưa thích và chào đón trên khắp thế giới. Đồng thời, nó còn truyền đi thông điệp tới cộng đồng người Mỹ gốc Ấn rằng Washington vẫn coi trọng quan hệ với New Delhi. Hiện ở Mỹ có khoảng 4,5 triệu người gốc Ấn sinh sống. Tuy không quá nhiều nhưng đây là cộng đồng thiểu số giàu có nhất và đóng góp nhiều nhất trong các cuộc vận động tranh cử tại Mỹ. Bên cạnh đó, lực lượng cử tri này còn có khả năng tạo nên sự khác biệt, giúp ông Trump có cơ hội tăng tỷ lệ ủng hộ chênh lệch cần thiết.
Ngoài mục đích trên, yếu tố Trung Quốc cũng là một phần làm nên chuyến đi của ông Trump. Mỹ và Ấn Độ chia sẻ nhiều quan ngại về sáng kiến Vành đai và Con đường, các hành động của Trung Quốc trên Biển Đông… Vì vậy, nhiều nhà bình luận nhận định, khủng hoảng quan hệ Mỹ - Trung, điển hình là cuộc chiến thương mại, đang đẩy Mỹ lại gần hơn người bạn Ấn Độ, vốn cũng đang lo ngại trước sự trỗi dậy của đất nước gấu trúc. Thực tế, New Dehli đang chủ trương thúc đẩy quan hệ gần gũi hơn với Washington để hình thành liên minh đối trọng với Bắc Kinh, trong bối cảnh Trung Quốc đang hiện diện ngày càng nhiều tại những khu vực truyền thống của New Delhi, trong đó có Ấn Độ Dương. Tăng cường quan hệ chiến lược Mỹ - Ấn sẽ cho phép Ấn Độ gần gũi với đồng minh Mỹ như Nhật Bản, Hàn Quốc ở châu Á - Thái Bình Dương và UAE, Ảrập Xêút ở Trung Đông. Hơn nữa, việc Ấn Độ thúc đẩy quan hệ với Mỹ cũng nằm trong việc đối phó với các thách thức của tiểu lục địa Ấn Độ, đáng chú ý là sự cạnh tranh giữa Ấn Độ và Pakistan. Thời gian qua, Tổng thống Trump đã không ngại bày tỏ quan điểm ủng hộ chính quyền Modi trong các quyết sách về vấn đề Kashmir cũng như căng thẳng Ấn Độ - Pakistan liên quan điểm nóng Kashmir. Động thái này có ý nghĩa và tác động lớn bởi từ trước đến nay, Mỹ vốn là đồng minh quân sự truyền thống của Pakistan.
Thực sự là, kể từ khi lên cầm quyền, ông Modi đã không cho phép những khác biệt cá nhân với Mỹ làm ảnh hưởng đến quan hệ song phương. Thay vào đó, ông quyết định nỗ lực để duy trì và làm sâu sắc mối quan hệ đó. Tháng 9.2014, ông Modi từng chính thức thăm Mỹ theo lời mời của Tổng thống Mỹ lúc đó là ông Obama. Tiếp đó, chính ông Obama trở thành Tổng thống Mỹ đầu tiên là chính khách quan trọng trong Lễ diễu hành mừng Quốc khánh Ấn Độ ở New Delhi vào tháng 1.2015.
Nền kinh tế Ấn Độ đang gặp nhiều khó khăn với tỷ lệ thất nghiệp cao, cùng với việc chính quyền New Delhi phải đối mặt với nhiều chỉ trích trong xử lý vấn đề Kashmir và luật hạn chế quyền công dân của cộng đồng thiểu số Hồi giáo từ 3 nước láng giềng. Dẫu vậy, chuyến thăm Ấn Độ của Tổng thống Mỹ Donald Trump vẫn được diễn ra với quy mô và sự đón tiếp trọng thị chưa từng thấy trong thông lệ ngoại giao thông thường. Điều đó chứng tỏ, Ấn Độ thực sự muốn tạo lực đẩy để nâng quan hệ song phương lên tầm cao mới.
daibieunhandan.vn
