Những phát ngôn gây sốc và mâu thuẫn

Xuất hiện ở Cung điện Malacanang vào tháng 6 tới là Tổng thống 71 tuổi, từng là Thị trưởng thành phố Davao, chuyên chống tội phạm trong khi lại không có bất kỳ kinh nghiệm nào trong giải quyết các vấn đề đối ngoại phức tạp. Ông từng khiến những người có kinh nghiệm trong chính trị bị xúc phạm bởi hàng loạt phát ngôn gây sốc trong chiến dịch vận động tranh cử. Từng gọi Đức Giáo hoàng là “con hoang” và giận dữ bảo các Đại sứ Mỹ và Australia “im miệng” sau khi họ chỉ trích câu đùa của ông về tội hãm hiếp. Vị chính khách 71 tuổi này cũng không thèm đưa ra lời xin lỗi khi được AFP đề nghị đưa ra một thông điệp tới thành viên cộng đồng ngoại giao quốc tế có liên quan. “Không việc gì phải làm các nước khác thấy dễ chịu. Tôi phải làm cho ngườiPhilippinesthấy dễ chịu trước khi tôi làm những người ngoài thấy dễ chịu”, ông Rodrigo Duterte tuyên bố thẳng thừng.

Giành được chiến thắng nhờ quan điểm nghiêng về chủ nghĩa dân túy và chủ nghĩa dân tộc, ông Duterte từng tuyên bố sẽ lái máy bay tới cắm cờ Philippines trên các hòn đảo thuộc chủ quyền của Philippines ở Biển Đông. Tuy nhiên, ông lại gây bối rối cho các nhà ngoại giao khu vực khi đưa ra những cách thức mâu thuẫn trong đối phó với Trung Quốc. Ông từng nhấn mạnh sẽ phá vỡ “tính đa phương” của các thành viên trong đàm phán với Trung Quốc, thay vào đó, sẽ tiến hành đàm phán trực tiếp với Bắc Kinh về vấn đề này; thậm chí xem xét việc “gác sang một bên” những tuyên bố chủ quyền của Philippines ở những vùng biển tranh chấp để đổi lấy sự hợp tác kinh tế. Tuy nhiên, đến ngày 9.5 vừa qua, ông Duterte lại tuyên bố muốn giải quyết cuộc tranh chấp thông qua đàm phán đa phương, trong đó có sự tham gia của Mỹ, Australia và Nhật Bản, cũng như các nước khác có tuyên bố chủ quyền ở khu vực này.

Ông Ian Storey, chuyên gia tại Viện ISEAS Yusof Ishak (Singapore), nhận định lập trường của ông Duterte về Biển Đông là “phức tạp và mâu thuẫn”: “Ông ấy đề nghị đàm phán đa phương với sự tham gia của Mỹ, Nhật, Australia dù biết rõ điều này sẽ bị Trung Quốc bác bỏ. Ông cũng cam kết bảo vệ chủ quyền ở Biển Đông, thậm chí sẵn sàng hy sinh tính mạng, nhưng lại nói sẽ phớt lờ những động thái củng cố chủ quyền của Trung Quốc ở đó nếu Bắc Kinh chịu đầu tư vào các dự án đường sắt trên đảo Mindanao (nơi ông làm thị trưởng TP Davao trong hơn 20 năm qua). Vì thế, mọi người hoàn toàn không rõ “chính sách” của ông đối với vấn đề biển Đông là gì”.

Những phát ngôn đầy mâu thuẫn của ông đang khiến các đồng minh và đối tác thấy hoang mang, đồng thời đe dọa những gì được xem là mặt trận hy vọng mà 10 nước thành viên ASEAN có thể vẫn thống nhất để chống lại những yêu sách chủ quyền phi lý của Trung Quốc ở Biển Đông. Faisak Syam Hazis, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu châu Á thuộc Đại học Quốc giaMalaysia, nhận xét: “Với việc Philippines phá vỡ đội hình trong vấn đề này, nó có thể ảnh hưởng tới những nỗ lực ngăn chặn sự quyết đoán của Trung Quốc. Cần phải thống nhất trong vấn đề này”.

Điều chỉnh quan hệ với Mỹ?

Người ta cũng đang chờ xem quan hệ đồng minhPhilippines- Mỹ thay đổi theo chiều hướng nào. Dưới thời ông Aquino, những hoài nghi về ý đồ của Trung Quốc ở Biển Đông thúc đẩy đa số người Philippines ủng hộ quan hệ gần gũi với Mỹ. Ngoài hiệp ước phòng thủ chung, Washington còn giúp Manila chống lại nhóm khủng bố Abu Sayyaf ở Mindanao. Tuy nhiên, theo quan điểm của ông Duterte, việc Manila quá phụ thuộc vàoWashingtonvề an ninh có thể gây căng thẳng trong quan hệ với Bắc Kinh và thúc đẩy chủ nghĩa Hồi giáo cực đoan ở miềnNamđất nước. Ông cũng không tin tưởng Mỹ sẽ tuân thủ hiệp ước phòng thủ chung nói trên nếu có chuyện bất trắc xảy ra với Philippines.

Vì thế, PGS. Richard Javad Heydarian, Trường ĐH De La Salle ở Manila, cho rằng Philippines dưới sự lãnh đạo của ông Duterte dù tiếp tục là đồng minh thân cận của Mỹ nhưng sẽ chuyển sang hướng tiếp cận cân bằng hơn giữa Bắc Kinh và Washington. Cùng quan điểm, bà Clarita Carlos, cựu giáo sư khoa học chính trị tại Trường ĐH Philippines, cho rằng ông Duterte không muốn làm phật lòng cả Mỹ và Trung Quốc. Điều này có nghĩa là Manila sẽ tìm kiếm sự bảo vệ an ninh từWashingtonvà những hợp tác kinh tế với Bắc Kinh. Tuy nhiên, ông Heydarian cho rằng không dễ để ông Duterte “đi dây” như thế bởi thái độ chống Trung Quốc và ủng hộ Mỹ đang mạnh ở Philippines.

Có lẽ khi chính thức đặt chân vào Cung điện Malacanang, nhân vật được ví như Donald Trump của châu Á này sẽ hạ bớt giọng điệu và lắng nghe lời khuyên về cách điều hành đất nước từ những người kinh nghiệm. Tuy nhiên, như tờ Global Times đã nhận định: “Ông Duterte phản đối ý tưởng tiến hành chiến tranh với Trung Quốc, muốn đàm phán trực tiếp với Bắc Kinh về Biển Đông và không tin tưởng vào cách giải quyết xung đột thông qua trọng tài quốc tế. Nếu có điều gì mà Duterte có thể thay đổi thì đó sẽ là chính sách ngoại giao”.

Đại biểu nhân dân