Mục tiêu dỡ bỏ cấm vận

Đây là chuyến thăm Mỹ thứ hai của bà San Suu Kyi kể từ năm 2012 và  chuyến thăm Mỹ đầu tiên của bà kể từ khi đảng Liên đoàn Quốc gia vì dân chủ (NLD) do bà lãnh đạo giành thắng lợi trong cuộc tổng tuyển cử hồi năm ngoái. Tại Washington, bà San Suu Kyi sẽ có cuộc gặp với Tổng thống Mỹ Barack Obama, thảo luận về các vấn đề như dỡ bỏ lệnh trừng phạt đối với Myanmar, nhân quyền và chuyển tiếp dân chủ. Cố vấn Nhà nước Myanmar cũng sẽ có bài phát biểu trước Đại Hội đồng Liên Hợp Quốc tại New York.

Nguồn tin Chính phủ Mỹ cho biết Washington cũng dự kiến sẽ đưa ra quyết định chính thức về việc dỡ bỏ biện pháp cấm vận đối với Myanmar nhân chuyến thăm của bà San Suu Kyi. Các biện pháp mà Mỹ đang áp đặt chủ yếu là hạn chế giao dịch với các tập đoàn do quân đội Myanmar điều hành, trong đó có lệnh cấm nhập khẩu ngọc bích và đá quý từ quốc gia Đông Nam Á này, cũng như đưa nhiều nhân vật Myanmar vào “danh sách đen”. Trước đây, Tổng thống Obama đã nới lỏng một số lệnh trừng phạt, trong đó phải kể đến quyết định hồi tháng 5 vừa qua về việc xóa bỏ các biện pháp hạn chế xuất khẩu đối với 7 doanh nghiệp sản xuất gỗ và khai mỏ quốc doanh của nước này. Tuy nhiên, nhiều lệnh cấm vẫn bị kéo dài thời hạn áp đặt.

Nhiều người cho rằng Tổng thống Obama sẽ quyết định phạm vi nới lỏng các lệnh trừng phạt sau các cuộc tham vấn giữa bà San Suu Kyi và Chính quyền Washington, để xác định xem bà muốn Washington kiềm chế sức ảnh hưởng của giới quân đội vẫn còn nhiều quyền lực ở quốc gia này tới mức nào. Trước kia khi còn hoạt động với tư cách lãnh đạo phe đối lập, bà từng là một người đấu tranh chống lại chính quyền quân phiệt ở Myanmar và là người thuyết phục phương Tây áp đặt các lệnh trừng phạt đối với Myanmar.

Cái khó của giữ cân bằng

Trước khi sang Mỹ, bà San Suu Kyi đã tới Trung Quốc từ ngày 17 - 21.8. Đây là quốc gia đầu tiên ngoài Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) bà Suu Kyi thăm kể từ khi chính phủ mới ở Myanmar do đảng NLD của bà lãnh đạo lên nắm quyền tháng 4 vừa qua. Tại các cuộc gặp giữa bà Suu Kyi và nhà lãnh đạo Trung Quốc, hai bên đã thảo luận về tiến trình hòa bình của Myanmar, dự án đập thủy điện Myitsone trị giá 3,6 tỷ USD do Trung Quốc làm chủ thầu ở miền Bắc Myanmar bị dừng từ năm 2011 sau khi người dân địa phương phản đối vì ảnh hưởng đến môi trường, cũng như tăng cường thương mại và đầu tư giữa hai nước.

Đặt những chuyển động ngoại giao này cạnh nhau, các nhà quan sát đánh giá chính quyền Myanmar đang triển khai một chính sách đối ngoại thăng bằng trên dây với hai cường quốc hàng đầu thế giới. Tuy nhiên, đây là một điều không dễ dàng đối với Naypitaw khi Washington và Bắc Kinh là những đối thủ tại Đông Nam Á. Nếu không khéo léo, Myanmar sẽ kẹt giữa các “đại gia” bởi Washington và Bắc Kinh đều có động cơ riêng đối với Naypitaw. 

Lợi ích của Trung Quốc trong quan hệ với Myanmar nằm ở các dự án xây dựng đường sá và tuyến đường xe lửa qua miền Bắc Myanmar tới vịnh Bengal. Tuyến đường này cùng với các đường ống dẫn dầu và khí đốt vừa được xây dựng sẽ giúp thúc đẩy hoạt động thương mại của Trung Quốc từ Trung Đông (không phải đi qua Biển Đông). Trung Quốc cũng đang ấp ủ các dự án khác để lôi kéo Myanmar vào quỹ đạo của mình. Bắc Kinh hiện thúc đẩy tiến trình hòa bình giữa chính phủ Myanmar và các nhóm nổi dậy, nhằm giữ tân chính quyền Myanmar không vuột khỏi vòng ảnh hưởng.

Tuy nhiên, khác với thời kỳ trước, Trung Quốc không phải là nước duy nhất có các kế hoạch thúc đẩy quan hệ và đầu tư mới với Myamar. Cùng với những chuyển động tích cực ở Myanmar, Mỹ và nhiều quốc gia phương Tây khác cũng nhìn thấy cơ hội ở quốc gia này. Washington đang rất muốn mở rộng quan hệ với Myanmar và giúp các doanh nghiệp Mỹ có được lợi thế từ sự mở cửa của một trong “các thị trường biên” cuối cùng (các nền kinh tế đang nổi có sức tăng trưởng mạnh nhưng lại kém phát triển). Những bước đi cởi mở hơn của Chính quyền Obama đối với quốc gia Đông Nam Á này diễn ra sau khi Myanmar bắt đầu tiến trình chuyển giao quyền lực cho một chính quyền dân sự do dân bầu. Đây cũng được xem là một thành tựu về mặt chính sách đối ngoại của ông Obama. Tuy nhiên, Tổng thống Obama sẽ rời Nhà Trắng sau 5 tháng nữa và hiện Washington rất lo ngại về những nguy cơ có thể nảy sinh nếu họ quá vội vàng dỡ bỏ những lệnh trừng phạt được áp đặt với mục đích quét sạch dấu tích của thời kỳ quân trị ở Myanmar.

Washington hiện không tài trợ cho các dự án lớn bên ngoài nữa, ngoại trừ thông qua Ngân hàng Thế giới và các định chế tài chính quốc tế khác. Mặc dù Bộ Tài chính Mỹ đã gỡ bỏ một loạt biện pháp trừng phạt Myanmar vài tháng trước, nhưng các biện pháp hạn chế khác vẫn được thắt chặt với một số công ty lớn ở Myanmar. Điều này đồng nghĩa rằng Trung Quốc có cơ hội đóng vai trò chủ chốt với tư cách “nhà xây dựng” ở Myanmar - một quốc gia nằm ở vị trí chiến lược giữa Ấn Độ, Trung Quốc, Đông Nam Á và có thể tiếp cận Ấn Độ Dương.

Sau chuyến thăm của Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton tới Myanmar cuối năm 2011, quan hệ Mỹ và Myanmar dần được phá băng và Myanmar đã từng bước chấm dứt tình trạng cô lập. Mặc dù Myanmar giảm dần sự phụ thuộc vào Trung Quốc, nhưng bất luận quan hệ Myanmar - Mỹ ấm lên như thế nào, quan hệ Trung Quốc - Myanmar không phải lúc nào cũng yên bình. Việc Trung Quốc sẽ tiếp tục duy trì sức ảnh hưởng lớn đối với Myanmar trong khi nền kinh tế Myanmar vẫn tiếp tục phụ thuộc vào Trung Quốc khiến bà Aung San Suu Kyi phải thận trọng trong chính sách cân bằng nước lớn của mình.

Đại biểu nhân dân