Cần phải khẳng định rằng, sự ra đời của Cộng đồng ASEAN vào cuối năm 2015 là bước chuyển mới về chất của một ASEAN gắn kết, chia sẻ lợi ích và phát triển thịnh vượng chung. Đây là kết quả của gần nửa thế kỷ phấn đấu bền bỉ vươn lên. Từ Tuyên bố Bangkok 1967 đến Tầm nhìn ASEAN 2020, từ Hiệp ước TAC đến Hiến chương ASEAN, từ Tuyên bố Hòa hợp Bali II đến Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN, các nước thành viên luôn nỗ lực không ngừng vì sự phát triển và thành công của ASEAN. Tổng hòa của các nỗ lực đó đưa đến sự hình thành cộng đồng, cho thấy quá trình trưởng thành và lớn mạnh của ASEAN từ một tổ chức còn rất khiêm tốn ở Đông Nam Á trở thành một Cộng đồng ASEAN liên kết chặt chẽ trên cả 3 trụ cột về chính trị - an ninh, kinh tế và văn hóa - xã hội với vai trò và vị thế ngày càng cao ở trong khu vực và trên thế giới.
Có thể nói, hợp tác ASEAN là một quá trình tiệm tiến, từ mức độ thấp đến cao, từ các vấn đề chung đến cụ thể, từ không chính thức đến chính thức và thể chế hóa với mục tiêu xuyên suốt là một tầm nhìn chung. Trong dòng chảy đó, xây dựng Cộng đồng ASEAN được xác định là một quá trình tiếp diễn và lâu dài, đã, đang và sẽ tiếp tục mang lại những lợi ích cụ thể thiết thực cho cả khu vực và từng nước thành viên mà bao trùm là giữ được môi trường hòa bình, ổn định, hợp tác vì phát triển và thịnh vượng.
Sức mạnh nằm ở bản sắc
Cốt lõi của Cộng đồng ASEAN là sự đồng thuận và ASEAN sẽ tìm cách củng cố khái niệm: “chúng ta là một chỉnh thể”. Có thể thấy điều này ngay tại khẩu hiệu của ASEAN: “Một tầm nhìn, một bản sắc, một cộng đồng”.
Nếu việc thành lập ASEAN năm 1967 còn mang tính chất bị động, thì trong suốt quá trình xây dựng sau đó, ASEAN hoàn toàn phát huy tính chủ động, liên kết thành một tập thể, đề cao vai trò độc lập. Đây là quá trình mà ASEAN tự xây dựng cho mình bản sắc từ tự phát đến tự giác. Ý nghĩa lớn nhất của việc hình thành Cộng đồng ASEAN nằm ở xác định tiêu chí và bản sắc của ASEAN: đối với nội khối là sự củng cố, đối với bên ngoài là một tuyên ngôn.
Điều đó hoàn toàn đúng khi nhìn vào ASEAN ngày nay. Từ 10 quốc gia nhỏ bé, ASEAN ngày nay là cộng đồng, với hơn 630 triệu dân, có tổng GDP đứng thứ 7 và lực lượng lao động dồi dào đứng thứ 3 thế giới. Trong năm 2015, khi nền kinh tế Trung Quốc đang chuyển sang giai đoạn “bình thường mới” do sự tăng trưởng thấp, các nhà đầu tư quốc tế đã nhìn thấy ASEAN có khả năng vừa là sự thay thế vừa là bổ sung cho thị trường Trung Quốc. Từ trước khi Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) được thành lập vào cuối năm 2015, những ngôn từ táo bạo như “một cơ sở sản xuất và thị trường duy nhất” cùng với sự ra đời của một cộng đồng kinh tế đã liên tục được nhắc đến, là chỉ dấu về sự thay đổi trong cách thức kinh doanh sẽ diễn ra ở khu vực này.
Bên cạnh đó, trong những năm qua, ASEAN ngày càng coi trọng các hoạt động lấy người dân làm trung tâm và vì lợi ích của người dân ở khu vực. Điển hình là các kế hoạch, dự án, biện pháp quan trọng về phát triển chủ thể doanh nghiệp trẻ và việc làm cho thanh niên, đẩy mạnh an sinh xã hội, xóa bỏ bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em, tăng cường hợp tác quản lý thiên tai, phòng, chống các bệnh không lây nhiễm, biến đổi khí hậu… ở từng quốc gia và khu vực.
Đối tác tin cậy
Khu vực Đông Nam Á từ lâu đã được coi là một đấu trường của các nước lớn nhằm tranh giành ảnh hưởng. Nhưng trong bốn thập kỷ qua, ASEAN đã trở thành nơi xây dựng lòng tin và hợp tác thông qua các thể chế như Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF) hay Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á (EAS). Ngay cả với những yếu kém nội tại của mình, ASEAN vẫn là trung tâm của các cuộc thảo luận khu vực cũng như các liên kết chính thức và không chính thức ràng buộc lợi ích của các nước lớn như Mỹ, Trung Quốc và Nhật Bản.
Cùng với sự hình thành của Cộng đồng Chính trị - An ninh, ASEAN đã chứng tỏ được sức sống mãnh liệt, đã và đang là nhân tố quan trọng góp phần bảo đảm môi trường hòa bình và ổn định, thúc đẩy hợp tác và phát triển ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương. ASEAN đã khởi xướng và chủ trì các diễn đàn và cơ chế hợp tác như ASEAN+1, ASEAN+3, Cấp cao Đông Á (EAS), Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng mở rộng (ADMM+)… Hiện nay, quan hệ của ASEAN với các đối tác tiếp tục được mở rộng và làm sâu sắc thêm. Các đối tác khẳng định coi trọng và ủng hộ vai trò của ASEAN, tích cực hỗ trợ ASEAN đẩy mạnh liên kết khu vực và xây dựng Cộng đồng, tăng cường kết nối và thu hẹp khoảng cách phát triển. Trong các đối tác của mình, ASEAN đã xây dựng quan hệ đối thoại với Australia, Canada, Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc, New Zealand, Nga, Mỹ và Liên minh châu Âu (EU), trong đó nhiều đối tác đã hoặc đang hướng tới đối tác chiến lược với ASEAN. ASEAN cũng đang đẩy mạnh triển khai các Hiệp định tự do thương mại (FTA) đã có với Australia, New Zealand, Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc và đàm phán Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện khu vực (RCEP).
Kinh nghiệm và uy tín của ASEAN như trung tâm của chủ nghĩa đa phương là rất quan trọng trong việc giúp mở rộng khu vực nhằm thích ứng với sự lớn mạnh về kinh tế và chiến lược của Trung Quốc. Sự trỗi dậy của Trung Quốc đang kích động một phản ứng từ các nhân vật bảo thủ ở Mỹ và Nhật Bản. Chính sách “xoay trục sang châu Á” của Mỹ và việc Nhật Bản công bố luật an ninh mới có thể là do những lo ngại về một Trung Quốc đang nổi lên. Những lo ngại này là có thể hiểu được khi nền tảng trật tự toàn cầu đang thay đổi nhanh chóng. Do đó, ASEAN phải là một đối tác cho các bên quan tâm để cùng nhau tạo ra một trật tự khu vực mới có thể thích ứng với sự năng động của các dân tộc ở châu Á.
Nhưng thông qua xây dựng ngoại giao và sự đồng thuận của ASEAN trong hơn 48 năm qua, đặc biệt sự hình thành của Cộng đồng Chính trị - An ninh, tổ chức này đã cố gắng để trở thành một diễn đàn hữu ích và một đối tác tin cậy của các nước trên thế giới nhằm tìm kiếm những thỏa thuận mới cùng tồn tại.
Chủ động gánh vác trách nhiệm chung
2015 là mốc thời gian có ý nghĩa đặc biệt với Việt Nam, bởi đó vừa là năm đánh dấu sự ra đời của Cộng đồng ASEAN, vừa đánh dấu mốc tròn 20 năm Việt Nam gắn bó với tổ chức khu vực này. Sự gắn kết giữa ASEAN và ViệtNamlà một quá trình tương hỗ, mang lại lợi ích cho nhau. ViệtNamđã có những đóng góp đáng kể vào sự lớn mạnh và thành công chung của ASEAN được các nước ghi nhận.
Đóng góp ấn tượng đầu tiên của Việt Nam phải kể đến là việc đăng cai Hội nghị Cấp cao ASEAN 6 tại Hà Nội năm 1998 chỉ sau 3 năm gia nhập ASEAN. Thời điểm đó, ASEAN đang bộn bề với những lo toan của hậu khủng hoảng tài chính khu vực 1997 - 1998, những chỉ trích, nghi ngờ về hiệu quả, thậm chí sự tồn tại của ASEAN. Với nỗ lực của các nước thành viên và đặc biệt là nước chủ nhà, Hội nghị đã thông qua Tuyên bố Hà Nội và Chương trình Hành động Hà Nội, củng cố quyết tâm cùng nhau vượt qua giai đoạn khó khăn này. Cũng tại Hội nghị, với việc áp dụng linh hoạt phương cách ASEAN, Việt Nam đã thành công thúc đẩy quyết định kết nạp Campuchia làm thành viên thứ 10, hiện thực hóa giấc mơ đoàn kết cả 10 quốc gia Đông Nam Á dưới một mái nhà chung, đặt viên gạch đầu tiên cho quá trình xây dựng Cộng đồng ASEAN. Diễn ra vào những năm cuối của thế kỷ XX, Hội nghị đã chuyển tải thông điệp về sức sống mạnh mẽ và tinh thần đoàn kết của ASEAN, đưa ASEAN vững bước vào thế kỷ XXI.
Những năm sau đó, ViệtNamđã đóng góp tích cực vào quá trình xây dựng Cộng đồng ASEAN ngay từ buổi đầu hình thành ý tưởng, cho đến giai đoạn định hình chính sách và triển khai. Việt Nam hoàn thành tốt vai trò Chủ tịch ASEAN 2010, góp phần tăng cường đoàn kết nội khối, phát huy “văn hóa thực thi” trong ASEAN, đưa hợp tác ASEAN chuyển biến về chất theo hướng hành động và thực chất hơn, tạo đà mạnh mẽ cho Hiệp hội hướng tới mục tiêu hình thành Cộng đồng ASEAN vào năm 2015; đồng thời, đẩy mạnh quan hệ với các đối tác và nâng cao vai trò trung tâm của ASEAN ở khu vực.
Cộng đồng ASEAN chính thức hình thành, đưa ASEAN bước sang giai đoạn phát triển mới, năng động hơn và thực chất hơn. Như Tổng thốngMalaysiatừng nói, Cộng đồng ASEAN mới là ngưỡng cửa đầu tiên của chặng đường. Chặng đường phía trước tiếp tục cần sự góp sức mạnh mẽ của các nước thành viên. Ý thức được trách nhiệm của mình, Việt Nam tiếp tục chủ động, tích cực vì tương lai của một cộng đồng mà Việt Nam có chung vận mệnh.
Đại biểu nhân dân
