Tổng thư ký (TTK) LHQ đương nhiệm Ban Ki-moon được bổ nhiệm năm 2006 trong bối cảnh thế giới vẫn đang nằm trong giai đoạn đơn cực với sự thống trị của Mỹ. Tuy nhiên, người kế nhiệm ông sẽ phải hài hòa công việc trong một trật tự thế giới mới đa cực hơn với sự trỗi dậy của Trung Quốc cùng nhiều nước đang phát triển. Bên cạnh đó, vị tân TTK cũng phải đối mặt với cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu, khu đồng euro yếu đi, cuộc đối đầu Nga - Mỹ đang thách thức những dàn xếp thời hậu chiến tranh lạnh hay những yêu cầu phải cải tổ ngay trong LHQ, đặc biệt trong cơ quan quyền lực nhất là HĐBA.
Việc bầu chọn người giữ chức TTK LHQ diễn ra với những cuộc bỏ phiếu công khai, nhưng vẫn tuân theo những luật lệ bất thành văn. Các ứng viên tranh cử là người đại diện cho một châu lục, nhưng người đại diện mỗi châu lục chỉ được giữ chức vụ trong 2 nhiệm kỳ liên tiếp. Trên thực tế, trường hợp ngoại lệ duy nhất là nguyên Tổng thư ký Kofi Annan. Người tiền nhiệm của ông Annan, Boutros Boutros-Ghali (Ai Cập), giữ chức vụ giai đoạn 1992-1996 nhưng sau đó bị Mỹ không đồng thuận để tiếp tục nhiệm kỳ hai. Ông Annan, quốc tịch Ghana, được bầu làm TTK vào năm 1997. Tuy nhiên, do tài năng và tiếng tăm của Annan nên ông tiếp tục được bầu chọn để giữ chức Tổng thư ký thêm 5 năm nữa.
HĐBA là cơ quan nắm quyền lựa chọn ứng viên cho chức vụ TTK, sau đó giới thiệu với Đại hội đồng để bỏ phiếu thông qua chính thức. Vì vậy, cuộc đua thực chất là thỏa hiệp chính trị giữa các thành viên HĐBA. Trong đó, thế đa số không có nhiều ý nghĩa so với việc bị một thành viên thường trực (nhóm P5, gồm Trung Quốc, Pháp, Nga, Anh và Mỹ) phủ quyết.
Sau hai nhiệm kỳ liên tiếp, ông Ban Ki-moon sẽ phải rời chức. Theo luật bất thành văn, sau một người đến từ Nam Mỹ, hai người từ châu Phi và một người từ châu Á, TTK LHQ tiếp theo sẽ phải là một người châu Âu. Giữa năm ngoái, báo chí Đức đồng loạt đưa tin nhận định, Thủ tướng Đức Angela Merkel muốn trở thành nữ TTK đầu tiên của LHQ vào năm 2016, khoảng một năm trước cuộc tổng tuyển cử tiếp theo ở Đức và sẽ nhận nhiệm vụ đứng đầu tổ chức đa phương lớn nhất thế giới này từ 1.1.2017. Bên cạnh đó, Nhật báoLuxemburg cũng nêu ra một cái tên có khả năng trở thành đối thủ của bà Merkel là Thủ tướng Anh David Cameron.
Những cái tên sáng giá khác được nhắc đến còn là bà Irina Bokova, nhà ngoại giao người Bulgary hiện đang đứng đầu UNESCO. Bà là người rất có kinh nghiệm trong các công tác của LHQ, được đào tạo từ Nga và Mỹ đồng thời rất thành thạo tiếng Pháp. Theo giới phân tích, bà sẽ nhận được sự ủng hộ của Mỹ và được chínhBulgaria, vốn có mối quan hệ thân tình với Nga, đề cử. Ngoài ra, bà rất được sự hậu thuẫn của Ba Lan, quốc gia đang có tiếng nói ngày càng có trọng lượng ở châu Âu. Một đối thủ tiềm năng khác đến từ New Zealand, đó là cựu Thủ tướng Helen Clark, người đang lãnh đạo Chương trình Phát triển LHQ UNDP và cũng rất thạo các công việc điều hành của LHQ.
Dường như, số ứng cử viên nữ cho nhiệm kỳ TTK LHQ đang áp đảo vì ngoài những gương mặt trên, người ta còn có thể kể đến nhiều ứng cử viên thích hợp khác như Tổng thống Litva Dalia Grybauskaite hay Ủy viên Ngân sách và Nhân lực của Ủy ban châu Âu người Bulgaria, bà Kristalina Georgieva.
Theo giới bình luận, nhiều khả năng vị TTK tiếp theo sẽ là phái nữ vì kể từ khi được thành lập đến nay, đã 70 năm qua, LHQ đều nằm dưới sự thống trị của phái mạnh. Hơn nữa, mới đây, bản thân vị TTK đương nhiệm Ban Ki-moon cũng kêu gọi đã đến lúc thích hợp để phái nữ đứng ra gánh vác trọng trách lãnh đạo LHQ. Người phát ngôn TTK, ông Farhan Haq cho hay, ông Ban đã có các cuộc gặp gỡ với một vài phụ nữ đang giữ nhiều trọng trách quốc gia, quốc tế và ngay trong các cơ quan LHQ, nhưng cho tới nay vẫn chưa quyết định sẽ giúp đỡ ai để kế nhiệm ông.
Nhưng dù ai có được chọn, ngoài năng lực ra, các ứng cử viên phải có đạo đức và được củng cố tâm lực thường xuyên. Thực tế, nhiều nhà lãnh đạo các tổ chức quốc tế lớn như ông Rodrigo Rato, cựu Giám đốc điều hành IMF từng bị cảnh sát thẩm vấn vì cáo buộc tham nhũng hay người kế nhiệm của ông này là Dominique Strauss Kahn phải đối mặt với cáo buộc môi giới mại dâm ở Pháp. Trong những năm gần đây, những hành vi không thích hợp đã buộc nhiều lãnh đạo IMF, WB và Cơ quan Tị nạn LHQ phải từ chức.
Nói chung quy trình lựa chọn người lãnh đạo mới cho cơ quan của thế giới là khá khó khăn và phức tạp, nhất là khi thế kỷ XXI đang có nhiều biến đổi chóng mặt. Trật tự cũ đang chết dần nhưng trật tự mới vẫn chưa được định hình rõ ràng. Vì vậy, vị tân TTK sẽ phải cần có khả năng thuyết phục các quốc gia thành viên hợp tác, quản lý tổ chức tốt và hiệu quả để bảo đảm rằng LHQ vẫn còn khả năng đóng góp vào một trật tự thế giới dựa trên các quy tắc hòa bình.
Người đại biểu nhân dân
