Dấu son của nền tố tụng

- QH Khóa XIII đã thông qua Hiến pháp 2013 - mở ra một không gian pháp lý rộng lớn cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Theo ông, nhiệm kỳ Khóa XIII đã kịp thời thể chế hóa tinh thần của Hiến pháp trong các đạo luật hay chưa?

- QH Khóa XIII đã hoàn thành tốt việc thể chế hóa giá trị cơ bản của Hiến pháp vào các đạo luật, bảo đảm tính phù hợp với điều kiện thực tế. QH đã xây dựng và hoàn thiện các luật về tổ chức bộ máy nhà nước, như Luật Tổ chức QH (sửa đổi), Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi), Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (sửa đổi), Luật Tổ chức Viện Kiểm sát nhân dân (sửa đổi), Luật Kiểm toán Nhà nước (sửa đổi), Luật Bầu cử ĐBQH và đại biểu HĐND, Luật Tổ chức chính quyền địa phương. Các đạo luật này thể hiện được tinh thần của mối quan hệ mới trong bộ máy nhà nước, bảo đảm quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, kiểm soát quyền lực.

Trong lĩnh vực kinh tế, với việc thông qua các đạo luật quan trọng như Luật Doanh nghiệp (sửa đổi), Luật Xây dựng (sửa đổi), Luật Nhà ở (sửa đổi), Luật Đấu thầu (sửa đổi)… QH Khóa XIII đã cụ thể hóa nguyên tắc căn bản của Hiến pháp: quyền tự do kinh doanh, tạo thuận lợi cho sự phát triển của các doanh nghiệp, đặc biệt là việc thành lập các doanh nghiệp mới. Trên thực tế, khi các luật về kinh tế được sửa đổi, bổ sung và có hiệu lực thi hành, số lượng doanh nghiệp thành lập mới đã tăng lên rất nhiều. Đồng thời, QH Khóa XIII cũng tạo cơ chế pháp lý thông thoáng hơn cho sản xuất, kinh doanh, thúc đẩy tiến trình hội nhập kinh tế thế giới. Các đạo luật về kinh tế đều có tính tới các yếu tố, yêu cầu của cam kết quốc tế mà tới đây Việt Nam gia nhập đó là Hiệp định Đối tác Kinh tế Chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP), Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC).

- Quyền con người, quyền công dân được Hiến pháp đặc biệt chú trọng, trong các đạo luật việc bảo đảm quyền con người, quyền công dân được thể hiện như thế nào, thưa ông?

- Việc thể chế hóa quyền con người được thể hiện qua việc thông qua nhiều bộ luật sửa đổi quan trọng như Bộ luật Dân sự (sửa đổi), Bộ luật Tố tụng dân sự (sửa đổi), Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi). Chúng ta đưa ra nhiều định chế mới của Bộ luật Dân sự (sửa đổi). QH Khóa XIII đã làm rõ các quan hệ dân sự, chủ thể của quan hệ dân sự, làm rõ các hình thức giao dịch dân sự và đưa ra một nguyên tắc căn bản là Tòa án không được từ chối yêu cầu giải quyết vụ, việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng. Với quy định này, công dân được bảo đảm quyền yêu cầu tòa án bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của mình. Đó cũng là căn cứ để tòa án nhận đơn, thụ lý vụ việc, tiến hành giải quyết những tranh chấp phát sinh trong đời sống xã hội mà pháp luật chưa thể dự liệu, không để người dân tự xử lý, ảnh hưởng đến an ninh, trật tự xã hội. Hay chúng ta cũng thể hiện rõ hơn quan điểm về việc chuyển giới theo hướng, việc chuyển đổi giới tính được thực hiện theo quy định của luật. Cá nhân đã chuyển đổi giới tính có quyền, nghĩa vụ đăng ký thay đổi hộ tịch theo quy định của pháp luật về hộ tịch, có các quyền nhân thân phù hợp với giới tính đã được chuyển đổi theo quy định của Bộ luật Dân sự (sửa đổi) và các luật khác có liên quan. Đáng lưu ý, chúng ta không công nhận chủ thể hộ gia đình, chủ thể hợp tác xã là chủ thể của quan hệ pháp luật dân sự. Nghĩa là chúng ta đề cao hơn quyền con người, cá thể hóa các quan hệ dân sự một cách mạch lạc, chứ không còn là một khái niệm chung chung, góp phần giải tỏa ách tắc trong quan hệ giao dịch dân sự.

Việc cụ thể hóa nguyên tắc tranh tụng của Hiến pháp vào các Bộ luật Tố tụng dân sự (sửa đổi) và Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi), nhằm bảo đảm quyền con người cũng là một điểm mới rất có ý nghĩa. Với nguyên tắc này, nền tư pháp của nước ta tiếp cận với nền tư pháp hiện đại của thế giới; làm cho mọi phiên tòa được công bằng hơn, và quan trọng nhất là công lý có cơ hội được bảo đảm tốt hơn. Lần đầu tiên chúng ta cũng thể chế hóa nguyên tắc suy đoán vô tội trong Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi). Nguyên tắc này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, bảo đảm quyền con người trong tố tụng, chống lại sự tùy tiện, ép buộc trong truy tố, dễ dẫn đến oan sai. Rõ ràng, tất cả những quy định mới, tiến bộ đó đều lấy giá trị con người làm gốc, làm căn bản, góp phần ngăn ngừa mọi sự xâm hại đến quyền con người. Đây chính là dấu son của nền tố tụng Việt Nam.

Lãnh đạo Đảng, Nhà nước dự Lễ kỷ niệm 70 năm Ngày Tổng tuyển cử đầu tiên bầu Quốc hội Việt Nam - Ảnh: Q. Khánh

Kịp thời khắc phục sự lạc hậu và chậm trễ

- Muốn xây dựng những điều luật mới, tiến bộ, không thể tránh khỏi sự đấu tranh giữa cái cũ và cái mới, ông nhìn nhận như thế nào về sự phản biện của cơ quan thẩm tra và cơ quan soạn thảo, sự tranh luận thẳng thắn và quyết liệt trên các diễn đàn QH?

- Trong quá trình xây dựng và soạn thảo luật, lấy ý kiến nhân dân, hay ngay tại diễn đàn QH cũng có nhiều ý kiến tranh luận khác nhau về các điều luật mới. Trao đổi dân chủ, thẳng thắn, công khai và cuối cùng vẫn đi đến thống nhất cao đó là thành tựu của QH Khóa XIII, báo hiệu những cánh én mùa xuân của QH ViệtNam. Ví dụ, nhiều ý kiến không nhất trí với việc bỏ mức hình phạt cao nhất là tử hình đối với 7 tội danh: cướp tài sản; sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm; tàng trữ trái phép chất ma túy; chiếm đoạt chất ma túy; phá hủy công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia; chống mệnh lệnh; đầu hàng địch. Qua tranh luận các đại biểu đã đi đến nhận thức chung là việc bỏ án tử hình với 7 tội danh trên xuất phát từ chính sách nhận đạo, khoan dung của luật hình sự Việt Nam, phù hợp với xu hướng chung của thế giới, QH đã thống nhất cao với quy định này. Hoặc những tranh luận xung quanh việc có nên ghi âm, ghi hình khi hỏi cung bị can hay không, trong phiên tòa ai là người hỏi trước, chỗ ngồi của luật sư, công tố viên như thế nào… Những quy định tưởng như đơn giản, nhưng đều phản ánh bản chất của nền tố tụng dân chủ và pháp quyền. 

- Ông mong chờ gì ở công tác xây dựng luật pháp trong các nhiệm kỳ tới đây của QH?

- Những ý tưởng lớn, yêu cầu lớn của Hiến pháp 2013, QH Khóa XIII cơ bản đã được thể hiện trong các đạo luật. Nhưng cuộc sống luôn vận động và phát triển, các luật được QH Khóa XIII thông qua có thể còn tiếp tục sửa đổi, hoàn thiện ở những khóa tới nữa. Chúng tôi hy vọng, Quốc hội khóa tới tiếp tục bám sát tư tưởng Hiến pháp 2013, bám sát thực tế cuộc sống để kịp thời phát hiện, những gì chưa phù hợp với sự phát triển nhanh của cuộc sống cần tiếp tục sửa đổi, bổ sung, khắc phục những lạc hậu, chậm trễ của pháp luật hiện hành và bịt những lỗ hổng trong hệ thống pháp luật mà có thể QH Khóa XIII chưa nhìn ra được, hoặc chưa xuất hiện. Dĩ nhiên, vai trò, trách nhiệm của những nhiệm kỳ QH tới đây còn tiếp tục nặng nề, vì hoàn thiện pháp luật là công việc thường xuyên, liên tục. Cuộc sống không dừng lại và pháp luật cũng không bao giờ được phép dừng lại.

- Xin cảm ơn ông!

 Cái gì có lợi cho dân thì nhất quyết ủng hộ

Nhiệm kỳ Khóa XIII, Ủy ban Pháp luật đã hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Ủy ban Pháp luật tiếp tục thẩm tra, giúp QH tiếp thu, giải trình, chỉnh lý các dự thảo luật do Ủy ban chịu trách nhiệm. Với tinh thần làm việc nghiêm túc, trách nhiệm cao, Ủy ban Pháp luật đã thực hiện đúng nguyên lý, cái gì có lợi cho người dân, cho sự phát triển nhất quyết ủng hộ, cái gì cản trở sự phát triển của xã hội, gây ảnh hướng tới người dân phải kiên quyết phản đối. Ngoài ra, Ủy ban Pháp luật đảm nhiệm vai trò bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp của các đạo luật được QH thông qua. Do vậy, sau mỗi Kỳ họp QH, Ủy ban đều rà soát tính hợp hiến, hợp pháp của từng đạo luật, công phu và tỷ mỷ, hạn chế thấp nhất sai sót có thể xảy ra. Hiệu quả hoạt động của Ủy ban Pháp luật sẽ do cuộc sống kiểm nghiệm. Nhưng sự nỗ lực hết mình đã là một điều đáng tự hào trong hoạt động của Ủy ban suốt nhiệm kỳ Khóa XIII. 

Đại biểu nhân dân