Để tăng cường hiệu lực, hiệu quả giám sát của QH, cần thiết phải đổi mới hoạt động này trên nhiều phương diện. Một là, cần tiếp tục xây dựng, ban hành và cụ thể hóa các quy định pháp luật về hoạt động giám sát của QH để xác định rõ ràng, cụ thể, phạm vi, thẩm quyền, đối tượng giám sát của các chủ thể thực hiện quyền này. Tránh tình trạng chồng chéo, lẫn lộn trong hoạt động của các cơ quan khi thực hiện việc kiểm tra, giám sát tuân thủ pháp luật. Trên cơ sở xác định lại mục đích của giám sát, QH nên tập trung vào việc giám sát thực hiện các mục tiêu chính sách đã được xác định trong các đạo luật và trong các nghị quyết của QH. Theo đó, trong quá trình xem xét các đề xuất xây dựng luật, pháp lệnh cần xem xét các chính sách cơ bản của luật, pháp lệnh là gì, mục tiêu ban hành văn bản là gì, có phù hợp không. Trong quá trình thảo luận xây dựng luật, cần đánh giá chính xác xem các chính sách đã được thể hiện có hợp lý, logic và nhất quán, bám sát mục tiêu QH đề ra hay không. Sau khi luật được ban hành, QH cần tiếp tục giám sát, đánh giá việc thực thi của các cơ quan hành pháp đã bảo đảm tuân thủ mục tiêu QH đã quyết định hay chưa. Trong điều kiện QH nước ta hoạt động không thường xuyên, đòi hỏi phải có sự phối hợp thường xuyên giữa Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của QH với các bộ trong việc giải trình về các chính sách trong các dự án luật, giải trình về việc thực hiện các nhiệm vụ, mục tiêu QH đã đề ra. Như vậy, trách nhiệm chính là thuộc về QH trong việc yêu cầu chất lượng của các báo cáo đánh giá tác động, báo cáo nghiên cứu do cơ quan hành pháp trình, qua đó kiểm soát, giám sát cả khả năng tuân thủ pháp luật. Trách nhiệm giải trình thuộc về Chính phủ không có nghĩa là chỉ khi Quốc hội chất vấn mới phát sinh trách nhiệm giải trình, mà ngay từ khi Chính phủ trình dự luật, đề xuất một vấn đề quan trọng của đất nước, ngân sách… thì Quốc hội đã phải có động thái mang tính kiểm soát, giám sát. Như vậy, giữa hoạt động giám sát và hoạt động hoạch định chính sách của QH không nên quá tách bạch như cách làm hoặc cách hiểu hiện nay. Hoạt động giám sát cần nhằm phục vụ cho công việc hoạch định chính sách.

Ngoài ra, để tăng cường hiệu lực hoạt động giám sát của QH cần tiếp tục đổi mới hình thức, phương pháp và cách thức tổ chức giám sát của QH phù hợp với vị trí pháp lý và điều kiện hoạt động của QH. Tiếp tục đổi mới hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn tại các kỳ họp QH, phiên họp của UBTVQH, phiên giải trình tại Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban theo hướng tăng tính tranh luận, đi sâu phân tích làm rõ vấn đề đưa ra chất vấn. Mặt khác cũng cần tăng cường giám sát theo chuyên đề, chú trọng chiều sâu và vấn đề hậu giám sát.

Hoạt động giám sát thông qua các cơ quan của QH và ĐBQH, mặc dù đã hết sức cố gắng, nhưng do tổ chức cũng như số lượng cán bộ của mỗi cơ quan không nhiều, nên không thể đáp ứng được một cách đầy đủ, nhanh chóng các yêu cầu giám sát. Để tăng cường hiệu lực, hiệu quả của giám sát thì cần tập trung hoạt động này vào các cơ quan của QH. Để cho các cơ quan của QH đảm nhiệm được chức năng hoạt động giám sát thì phải tăng cường cho các cơ quan này về mọi mặt như nâng cao trình độ, năng lực, phẩm chất cho cán bộ công chức của VPQH, tăng cường cơ sở vật chất cho các cơ quan QH. Đặc biệt căn cơ là phải nâng cao chất lượng ĐBQH. ĐBQH phải thật sự có tâm, có tầm và được bảo đảm đủ điều kiện để hoàn thành được nhiệm vụ đại biểu nhân dân, trước hết là trong thực hiện chức năng giám sát.

Hiến pháp năm 1959, Hiến pháp năm 1980 và Hiến pháp năm 1992 cũng như Hiến pháp năm 2013 đều quy định QH có chức năng giám sát tối cao đối với hoạt động của bộ máy nhà nước. Nhiều ý kiến đã cho rằng, sự quy định quá nhiều chủ thể bị QH giám sát, làm cho công việc giám sát của QH thiếu đi trọng tâm phải giám sát là hoạt động của Chính phủ - hành pháp. Trong khi đó, chức năng giám sát của QH nhiều nước trên thế giới chỉ tập trung vào công việc của hành pháp.

Phó chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội BÙI SỸ LỢI

Đại biểu nhân dân