Chủ tịch QH Nguyễn Sinh Hùng: Làm luật phải minh bạch, rõ ràng

Thứ nhất, thế nào là chủ trì và thế nào là tổ chức và chỉ đạo thực hiện? Cái này cũng nên thêm khái niệm chủ trì. Hội đồng Bầu cử quốc gia có nhiệm vụ lãnh đạo, tổ chức việc bầu cử quốc gia và chỉ đạo hội đồng bầu cử các địa phương. Đã lập ra Hội đồng Bầu cử quốc gia và các hội đồng bầu cử địa phương thì đó là cơ quan chủ trì rồi, tại sao lại còn thêm khái niệm người chủ trì? UBTVQH chủ trì hay QH chủ trì - phức tạp ra. Trong việc lãnh đạo tổ chức và chỉ đạo bầu cử này thì UBTVQH có trách nhiệm gì, Chính phủ có trách nhiệm gì - cố gắng kế thừa các quy định hiện hành để tiếp thu, giải trình rõ hơn. Nếu dự thảo Luật thêm quy định về người chủ trì thì ở Hội đồng Bầu cử địa phương sẽ không biết ai chủ trì. Ở xã có Hội đồng Bầu cử địa phương, tỉnh cũng có hội đồng huyện cũng có, nhưng chủ trì theo ý kiến của ai? Do vậy, với quy định này nên phân công Chính phủ có trách nhiệm gì, UBTVQH hướng dẫn gì, Hội đồng Bầu cử quốc gia hướng dẫn gì, không thể quy định khái quát được, vì như thế là phức tạp. Phải dứt điểm quy trình từ chỗ này chuyển sang chỗ kia thế nào là phải minh bạch, rõ ràng? Và căn cứ vào quy định này để tổ chức thực hiện. Ví dụ Hội đồng Bầu cử quốc gia quyết định tỷ lệ đại biểu nhiều ít... thì Hội đồng Bầu cử quốc gia cứ thế làm thôi theo quy định của Luật này.

Về Hội đồng Bầu cử quốc gia, hiện đang có 2 phương án, theo tôi nên để phương án 1 cho có lý có lẽ, chứ không nên để 2 phương án. Dự thảo Luật lựa chọn theo phương án 1, nhưng thuyết trình lại theo phương án 2, thế này thì hơi lập lờ. Làm luật là phải công khai, minh bạch. Theo tinh thần Hiến pháp nước ta là một Đảng cầm quyền và lãnh đạo đất nước. Đã một Đảng thì làm gì có Hội đồng Bầu cử quốc gia độc lập. Độc lập theo nghĩa nào? Phải rõ điều này. Nhận thức Hội đồng Bầu cử quốc gia độc lập để nó đứng trọng tài nghĩa là sao? Bắt đầu từ ứng cử, công nhận ứng viên nào được vào danh sách ứng cử là Hội đồng Bầu cử quốc gia quyết định, rồi mới bầu cử, trúng cử, công nhận trúng cử hay không trúng cử, đảng này đảng kia thế nào rồi chia - chúng ta không có chuyện ấy. Quyền lớn nhất của Hội đồng Bầu cử quốc gia là thế. Cần nhắc lại, chúng ta chỉ có một đảng, cầm quyền và lãnh đạo. Ai ứng cử ĐBQH cũng phải am hiểu điều đó. Không nên có phương án 2.

Thứ hai, Hội đồng Bầu cử quốc gia mà độc lập thì nhiệm kỳ sau phải vẫn còn, chứ không phải sau mỗi nhiệm kỳ của QH thì lập Hội đồng Bầu cử quốc gia khác. Hội đồng Bầu cử quốc gia này độc lập theo kiểu ViệtNam. Nó giống định chế nhà nước như Tòa án, Viện Kiểm sát - 2 cơ quan này cũng do QH thành lập theo nhiệm kỳ. Tất cả cơ quan nhà nước do QH lập cho nhiệm kỳ của mình, cùng nhiệm kỳ với QH, do QH thành lập…

Thứ ba, trước đây bầu cử HĐND và QH là 2 cấp, 2 quy trình khác nhau nên còn câu chuyện Hội đồng Bầu cử đó tồn tại hay không tồn tại sau khi bầu cử xong. Bây giờ bầu cùng một ngày từ sáng đến chiều là xong, cả ĐBQH cả đại biểu HĐND thì làm gì phải kéo dài? Không cần kéo dài. Khi cần bầu cử thì lập Hội đồng Bầu cử, bầu cử xong là kết thúc. Còn trên thực tế có những cuộc bầu cử trong nhiệm kỳ hay không thì cơ quan soạn thảo căn cứ thực tế để quy định nội dung này để giải trình với QH. Nếu không căn cứ thực tế mà lại căn cứ phương án 2 là chưa thích ứng với Hiến pháp. Nói thế ai nghe được. Không phải trái Hiến pháp. Trên thực tế làm gì có chuyện bầu lại QH. Bao nhiêu nhiệm kỳ nay, từ QH Khóa I đến Khóa XIII có bầu lại QH lần nào không - không có. Khuyết 5 đại biểu, 2 đại biểu, 7 đại biểu thì QH vẫn hoạt động bình thường, không cần bầu lại. HĐND nói chung cũng không bầu lại chỉ trừ giữa chừng QH cho tách, nhập tỉnh thì phải bầu. Như vậy chỉ có chuyện này thôi thì chúng ta giải quyết được: nếu phải bầu lại thì QH quyết định có bầu bổ sung hay không đã rồi mới lập Hội đồng Bầu cử. Khi quyết định bầu bổ sung đại biểu thì phải lập Hội đồng Bầu cử. Còn bầu HĐND thì QH có thể ủy quyền, giao cho thì quy định trong trường hợp nào HĐND phải bầu cử bổ sung. Những trường hợp ấy ủy quyền cho UBTVQH hướng dẫn, Chính phủ hướng dẫn là được chứ việc gì phải lập Hội đồng Bầu cử quốc gia. Đề nghị cơ quan soạn thảo thuyết trình với QH theo tinh thần đó và thể hiện theo phương án 1 là thuyết phục.

Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách Phùng Quốc Hiển: Nên thành lập Hội đồng Bầu cử quốc gia nhưng không nên duy trì hoạt động thường xuyên suốt nhiệm kỳ 5 năm

Tôi đề nghị nên thành lập Hội đồng Bầu cử quốc gia vì Hội đồng Bầu cử quốc gia có nhiệm vụ thực hiện và chỉ đạo toàn bộ hoạt động bầu cử, đến cả khi kết thúc bầu cử, xem xét tư cách đại biểu của người trúng cử thì mới kết thúc hoạt động của Hội đồng Bầu cử quốc gia. Tuy nhiên, nếu duy trì hoạt động của Hội đồng Bầu cử trong cả nhiệm kỳ 5 năm thì không phù hợp với cải cách hành chính, sẽ tạo ra bộ máy hành chính cồng kềnh. Trường hợp phải bầu bổ sung ĐBQH hay đại biểu HĐND thì đó là việc thuộc thẩm quyền của QH. Khi QH quyết định bầu bổ sung thì QH sẽ quyết định luôn việc thành lập Hội đồng Bầu cử quốc gia; Hội đồng Bầu cử của địa phương sẽ do địa phương quyết định. Đó chỉ là vấn đề mang tính thủ tục. Mặt khác, việc thiếu ĐBQH phải bầu bổ sung chỉ hãn hữu mới xảy ra mà chúng ta cứ duy trì hoạt động của Hội đồng Bầu cử và cả bộ máy giúp việc nữa trong suốt nhiệm kỳ thì sẽ không hiệu quả, không tiết kiệm, không phù hợp cải cách hành chính, cũng như chủ trương tinh giản bộ máy hành chính. Vấn đề này, theo tôi, nên giải trình với các ĐBQH theo phương án 1.

Về việc quy định tối thiểu ĐBQH, đại biểu HĐND bằng một con số cố định, theo tôi là khó khả thi. Ví dụ, chúng ta xác định tỷ lệ ĐBQH nữ trong nhiệm kỳ QH Khóa XII là 33%, song khi hoàn tất bầu cử thì không đạt yêu cầu này. Vậy nếu Luật quy định tỷ lệ nữ phải trên 30% mà cuộc bầu cử không đạt được thì kết quả bầu cử có được công nhận không? Nếu không đạt tỷ lệ trên 30% ĐBQH nữ thì sẽ như thế nào? Vì vậy, chúng ta nên quy định từng nhiệm kỳ một nên đạt được tỷ lệ thích ứng, nhưng tỷ lệ này đạt được phải dựa vào sự tín nhiệm của cử tri nơi đại biểu ứng cử. Đây là vấn đề khó nên phải tính thêm bằng cách linh hoạt hơn. Tôi đồng ý từng nhiệm kỳ có thể đưa ra một tỷ lệ phù hợp chứ không nên quy định trong luật một tỷ lệ cố định.

Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội Trương Thị Mai: Trách nhiệm tổ chức bầu cử đại biểu HĐND giao cho ai – phải quy định rõ ngay trong Luật này

Thứ nhất, trách nhiệm của các cơ quan trong việc chỉ đạo tổ chức bầu cử, tôi thống nhất với ý kiến đề xuất trong Báo cáo một số vấn đề lớn còn ý kiến khác nhau của dự thảo Luật. Tuy nhiên, ở đây còn một việc chưa giải quyết được, đó là trách nhiệm tổ chức bầu cử đại biểu HĐND. Chỗ này, anh Phan Trung Lý đã có đề xuất, tôi cũng đã đọc trong dự thảo Luật nhưng hôm nay, chúng ta nên có quyết định cuối cùng. Tổ chức bầu cử ĐBQH thì giao cho Hội đồng Bầu cử quốc gia là rất rõ rồi, quy định trong các điều luật cụ thể cũng tương đối rõ. Nhưng tổ chức bầu cử đại biểu HĐND vẫn chưa định hình rõ ràng. Vì vậy việc phân công cho các cơ quan tổ chức bầu cử đại biểu HĐND tôi thấy vẫn còn vướng.

Thứ hai, về Hội đồng Bầu cử quốc gia, tôi cũng thống nhất với ý kiến của anh Phùng Quốc Hiển. Giải trình như thế này thì hơi bị cứng. Nếu đọc dựa trên văn bản của Ủy ban Pháp luật thì tôi sẽ chọn phương án 2 vì phương án này tiếp cận Hiến pháp một cách mạnh mẽ hơn và cũng không nảy sinh thêm bộ máy hoặc biên chế. Vậy tại sao chúng ta không lựa chọn phương án 2 để bảo đảm quyền công dân, quyền bầu cử và bảo đảm việc thực thi Hiến pháp? Tuy nhiên, nếu soi vào thực tế thì tôi thống nhất với ý kiến của anh Phùng Quốc Hiển. Tôi nghĩ việc này cũng không khó. Bản thân tôi làm 4 nhiệm kỳ chưa bao giờ thấy QH quyết định bầu bổ sung ĐBQH. Nói như vậy không có nghĩa là QH không bầu bổ sung ĐBQH. Vẫn phải bảo đảm quyền này của QH. Nhưng bảo đảm bằng cách nào? Theo tôi là, vẫn phải tổ chức, đi theo một quy trình như bầu cử ĐBQH từng nhiệm kỳ. Tôi nghĩ cách thức như thế rất là hợp lý, phù hợp với thực tế nước ta và bảo đảm thực thi Hiến pháp.

Thứ ba, mối quan hệ giữa Hội đồng Bầu cử quốc gia với các cơ quan khác, tôi vẫn băn khoăn trách nhiệm tổ chức bầu cử đại biểu HĐND giao cho ai? Giao cho Chính phủ hay cho Ủy ban Bầu cử cấp tỉnh và địa phương? Trong quy định của dự thảo Luật thì có vẻ như Ủy ban Bầu cử cấp tỉnh đang đảm nhận việc tổ chức bầu cử đại biểu HĐND như trách nhiệm của Hội đồng Bầu cử quốc gia. Tuy quy định không đầy đủ lắm nhưng có vẻ như dự thảo đang theo hướng này. Bởi vì Ủy ban Bầu cử cấp tỉnh phải chuyển danh sách qua cho MTTQ hiệp thương như là Hội đồng Bầu cử quốc gia đang làm. Như vậy, phải chăng chúng ta nên định hướng là giao lại cho Ủy ban Bầu cử cấp tỉnh, dưới sự chỉ đạo của Hội đồng Bầu cử quốc gia tổ chức việc bầu cử đại biểu HĐND ngay trong dự thảo Luật này được không? Tôi nghĩ như vậy là phù hợp. Còn Chính phủ có lẽ quy định như trong dự thảo Luật là phù hợp. Nếu giao cho Chính phủ tổ chức bầu cử đại biểu HĐND thì tôi sợ lại phải giải quyết mối quan hệ giữa Hội đồng Bầu cử quốc gia với Chính phủ, còn nếu giao cho HĐND, giao cho Ủy ban Bầu cử cấp tỉnh tổ chức, dưới sự chỉ đạo của Hội đồng Bầu cử quốc gia thì hợp lý hơn trong điều kiện hiện nay.

Thứ tư, dự kiến cơ cấu, thành phần, chữ thích đáng là chữ mà tôi cảm thấy không ưng mà lại dùng chữ bảo đảm, tỷ lệ dân tộc mà phải bảo đảm thích đáng, QH phải bảo đảm thích đáng, tỷ lệ ĐBQH nữ phải bảo đảm thích đáng. Bảo đảm thích đáng là gì? Việc này khó, áp đặt cũng không được nhưng nếu đi theo xu hướng quy định tỷ lệ tối thiểu thì tính khả thi mạnh hơn. Tuy nhiên, quy định như vậy cũng sẽ có sự tranh luận là có áp đặt dân phải bầu tỷ lệ tối thiểu hay không? Vì vậy tôi đề nghị thêm một phương án nữa là tỷ lệ ứng cử viên. Tỷ lệ ứng cử viên hoàn toàn nằm trong tầm tay của chúng ta. Nếu chúng ta muốn tỷ lệ nữ ĐBQH là 30% thì phải bảo đảm tỷ lệ ứng cử viên phù hợp để có thể bầu được 30% ĐBQH nữ. Hay tỷ lệ ĐBQH là người dân tộc cũng vậy. Tôi đề nghị tách thêm 1 phương án nếu không quy định tỷ lệ tối thiểu thì quy định tỷ lệ ứng cử viên và việc này hoàn toàn chủ động ở các cơ quan của các cơ quan chuẩn bị hoặc các cơ quan hiệp thương. Nếu giới thiệu được ứng cử viên tốt thì dân sẽ bầu được một tỷ lệ thích đáng như chúng ta mong muốn.

Cuối cùng, về thời gian bỏ phiếu, tôi cũng đồng tình với ý kiến của Ủy ban Pháp luật. Tuy nhiên, tôi đề nghị bổ sung thêm 1 điều cấm để bảo đảm thực thi pháp luật một cách mạnh mẽ hơn. Ví dụ như cấm đi bỏ phiếu thay, được không? – để tăng quyền hạn và trách nhiệm của công dân lên. Đâu thể để một người đại diện cho cả gia đình đi bỏ phiếu được? Hay cấm việc các tổ bầu cử hay các đơn vị bầu cử thúc ép dân đi bỏ phiếu sớm – có cấm được không? Cấm được chứ. Hay là cấm vận động bầu cử trái pháp luật. Tôi đề nghị bổ sung thêm một điều về các hành vi bị cấm này để Luật về bầu cử được thực thi nghiêm túc.

Trên cơ sở nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của ĐBQH, UBTVQH trình 2 phương án quy định về Hội đồng Bầu cử quốc gia để QH xem xét, quyết định như sau:

Phương án 1: Cơ bản giữ các quy định về Hội đồng Bầu cử quốc gia như trong dự thảo Luật đã trình QH cho ý kiến tại Kỳ họp thứ Tám. Theo đó, Hội đồng Bầu cử quốc gia chỉ được thành lập khi công bố ngày bầu cử và kết thúc nhiệm vụ sau khi QH xác nhận tư cách ĐBQH. Các thành viên của Hội đồng Bầu cử quốc gia hoạt động kiêm nhiệm. Nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng Bầu cử quốc gia về cơ bản vẫn giữ như Hội đồng Bầu cử ở Trung ương theo quy định của Luật Bầu cử hiện hành.

Ưu điểm của phương án này là bảo đảm được tính ổn định, kế thừa trong việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng Bầu cử Trung ương; không làm phát sinh thêm bộ máy. Tuy nhiên, phương án này chưa thể hiện được nhiều điểm mới trong việc tổ chức bầu cử, chưa tạo lập được bộ máy chuyên nghiệp, độc lập để thực hiện công tác bầu cử, khó ứng phó khi có công việc phát sinh như bầu bổ sung đại biểu giữa nhiệm kỳ...

Phương án 2: Quy định thành viên của Hội đồng Bầu cử quốc gia được bầu, phê chuẩn theo nhiệm kỳ để có thể chủ động thực hiện các nhiệm vụ liên quan đến bầu cử khi có yêu cầu. Bên cạnh các nhiệm vụ mà Hiến pháp đã quy định, đề nghị bổ sung cho cơ quan này một số thẩm quyền như tổ chức bầu cử bổ sung ĐBQH trong trường hợp khuyết đại biểu; chỉ đạo, hướng dẫn bầu cử đại biểu HĐND trong trường hợp thành lập mới, chia, tách, sáp nhập địa giới hành chính; tổ chức để cử tri thực hiện bỏ phiếu bãi nhiệm ĐBQH; tuyên truyền, giáo dục về bầu cử hoặc tổ chức để cử tri bỏ phiếu trong trưng cầu ý dân... Theo phương án này, Hội đồng Bầu cử quốc gia vừa có các thành viên hoạt động thường xuyên, vừa có các thành viên hoạt động kiêm nhiệm. Các thành viên chuyên trách sẽ làm đầu mối đảm nhiệm những công việc của Hội đồng, giữ mối liên hệ với các thành viên khác và thực hiện mối quan hệ phối hợp công tác với các cơ quan, tổ chức hữu quan. Quy định như vậy sẽ thể hiện rõ hơn các điểm mới của Hiến pháp, bổ sung thêm cơ chế để bảo đảm quyền dân chủ trực tiếp của người dân, giúp công tác bầu cử được tiến hành một cách khách quan, dân chủ mà vẫn bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng, Nhà nước với công tác bầu cử. Hội đồng Bầu cử quốc gia có thể có bộ phận giúp việc riêng hoặc sử dụng bộ máy giúp việc hiện có trong cơ cấu của VPQH hoặc Ban thuộc UBTVQH. Do đó, về cơ bản phương án này cũng không làm phát sinh đáng kể về biên chế, bộ máy.

Dự thảo Luật đang thể hiện theo phương án 1.

Người đại biểu nhân dân