Mới chỉ chạm đến phân cấp, phân quyền

Theo quy định tại khoản 4, Điều 5 Dự thảo Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi): phân cấp, phân quyền hợp lý giữa Trung ương và địa phương, bảo đảm quyền quản lý thống nhất của Chính phủ và quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương. Đây cũng là điều khoản trực tiếp nhất trong Dự thảo Luật quy định về việc phân cấp, phân quyền giữa Trung ương và chính quyền địa phương. Giải trình về nội dung này, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Phan Trung Lý nêu rõ: các luật chuyên ngành đã quy định nội dung phân cấp cho địa phương theo các lĩnh vực cụ thể nên cách quy định về phân cấp, phân quyền giữa Trung ương và chính quyền địa phương như Dự thảo Luật là hợp lý, phù hợp với tình hình thực tế của các địa phương và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Tuy nhiên, theo đánh giá của nhiều ĐBQH, với việc quy định mang tính nguyên tắc chung chung như vậy, Dự thảo Luật mới chỉ chạm đến phân cấp, phân quyền.

ĐBQH Trần Du Lịch (TP Hồ Chí Minh) nêu rõ: các điều khoản cụ thể của Dự thảo Luật cũng chưa phân biệt được lĩnh vực nào thì phân cấp, lĩnh vực nào thì phân quyền, lĩnh vực nào thì ủy quyền và những lĩnh vực nào không được phân cấp, phân quyền hoặc ủy quyền. Vì thế, Dự thảo Luật chưa thể giải quyết được một vướng mắc đã tồn tại lâu nay trong quản lý nhà nước là không phân định được việc gì của Chính phủ, việc gì của chính quyền địa phương. Hệ lụy là, có những việc rất đơn giản nhưng vì không rõ thuộc thẩm quyền của cấp nào nên quả bóng trách nhiệm bị đẩy từ cấp này sang cấp khác, khiến người dân phải đặt câu hỏi về vai trò, trách nhiệm của chính quyền... Thực tế, ngay tại diễn đàn của QH cũng đã có không ít Bộ trưởng phải phân trần với ĐBQH rằng, nội dung đại biểu chất vấn không thuộc thẩm quyền của bộ, là thẩm quyền của địa phương - nhưng khi đại biểu chất vấn chính quyền địa phương thì câu trả lời lại là: đấy là việc của bộ không phải việc của địa phương.

Với 4 điều (Điều 11, Điều 12, Điều 13 và Điều 14) đề cập trực tiếp đến vấn đề phân cấp, phân quyền, Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương được nhiều ĐBQH đánh giá là đã rõ hơn, tiến bộ hơn Dự thảo Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi). Tuy nhiên, khi nghiên cứu cụ thể các điều khoản này, một số ĐBQH cũng chỉ rõ, nội dung này vẫn còn khá mơ hồ; chưa rõ cả về nguyên tắc, tiêu chí và điều kiện, dẫn đến các nội dung quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của cấp chính quyền địa phương còn lẫn lộn giữa phân cấp và phân quyền, ĐBQH Hồ Thị Thủy (Vĩnh Phúc) nhấn mạnh, vẫn rất khó xác định được trách nhiệm của từng cấp, từng ngành và dễ dẫn tới sự lạm dụng, dồn việc, dồn trách nhiệm của cấp trên cho cấp dưới.

Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương cũng đề cập khá nhiều đến việc phân cấp, phân quyền cụ thể sẽ được quy định trong các luật chuyên ngành. Tuy nhiên, các ĐBQH cũng chỉ rõ, đúng là nhiệm vụ của chính quyền địa phương đang được quy định ở rất nhiều luật và văn bản dưới luật nhưng trên thực tế, các văn bản hiện nay cũng rất khó để xác định đâu là việc được phân cấp, đâu là việc được phân quyền. Trong khi đó, theo ĐB Trần Du Lịch, đọc toàn bộ Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương thì thấy, nhiệm vụ của chính quyền từ cấp tỉnh cho tới xã, phường rất giống nhau, từ triển khai thi hành Hiến pháp, luật trên địa bàn; quyết định những vấn đề của địa phương trong phạm vi được phân cấp, phân quyền theo quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan đến thực hiện các nhiệm vụ do các cơ quan nhà nước cấp trên ủy quyền... Và khi đối chiếu giữa Dự thảo Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) với Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương thì vẫn không thể biết được, việc gì của Trung ương, việc gì của chính quyền cấp tỉnh, việc gì của chính quyền cấp huyện, việc gì của chính quyền cấp xã.

Khẳng định, phân cấp, phân quyền, ủy quyền giữa Trung ương và chính quyền địa phương là vấn đề khó, nhưng các ĐBQH cũng nêu rõ: đây là vấn đề cốt tử nếu muốn đổi mới, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước. Vì thế, các đại biểu đề nghị, ngay trong Dự thảo Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) và Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương, cần phải làm rõ hơn nữa nội hàm, tiêu chí, nguyên tắc, phạm vi phân cấp, phân quyền; làm rõ quyền và trách nhiệm của cấp xã khác cấp huyện, cấp tỉnh khác với Chính phủ như thế nào để minh bạch hóa nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của chính quyền từng cấp.

Cuộc tranh luận đã ngã ngũ

Quay trở lại với một nội dung được xem là nóng nhất của Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương khi dự luật này được trình QH cho ý kiến lần đầu tại Kỳ họp thứ Tám, QH Khóa XIII: mô hình tổ chức chính quyền địa phương nên như thế nào? Các cuộc tranh luận về việc giữ hay bỏ HĐND ở một số cấp chính quyền đã xuất hiện từ nhiều năm trước đó và trở nên bùng nổ mấy năm trở lại đây khi QH tiến hành sửa đổi Hiến pháp năm 1992 và xây dựng Luật Tổ chức chính quyền địa phương. Đến thời điểm này, cuộc tranh luận về mô hình tổ chức chính quyền địa phương đã ngã ngũ khi Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương trình QH chiều ngày 1.6 đã có những điều chỉnh căn bản so với Dự thảo trình QH lần đầu. Theo đó, Dự thảo Luật đã quy định theo hướng tất cả các đơn vị hành chính quy định tại khoản 1, Điều 110 của Hiến pháp năm 2013 đều tổ chức cấp chính quyền địa phương (gồm HĐND và UBND); đồng thời, quy định những điểm khác biệt về cơ cấu tổ chức, nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương ở nông thôn và đô thị. Phương án này, theo đánh giá của nhiều ĐBQH là có nhiều ưu điểm như: bảo đảm sự phù hợp với Hiến pháp năm 2013 và không làm xáo trộn mô hình tổ chức chính quyền địa phương hiện nay; thể hiện sự thống nhất giữa việc phân chia địa giới hành chính với việc thiết lập tổ chức chính quyền địa phương cùng với các tổ chức Đảng, đoàn thể chính trị, xã hội...; đáp ứng được yêu cầu phải có sự giám sát của HĐND với UBND cùng cấp; bảo đảm thực hiện được nguyên tắc cơ quan quản lý nhà nước ở địa phương phải chịu sự giám sát của cơ quan do nhân dân địa phương trực tiếp bầu ra; việc tổ chức cấp chính quyền gồm HĐND và UBND ở đơn vị hành chính cấp cơ sở thể hiện sự gần dân, sát dân của chính quyền và phát huy quyền làm chủ của nhân dân...

Dẫu vậy, nếu hỏi những người trước đây kiên trì đề nghị bỏ HĐND ở một số cấp chính quyền đã thực sự tâm phục, khẩu phục hay chưa, có lẽ, câu trả lời sẽ là chưa. Bởi về cơ bản, các lý lẽ đưa ra để lý giải cho việc bỏ hay giữ HĐND ở một số cấp chính quyền đến nay cũng không có gì mới so với thời điểm QH sửa đổi Hiến pháp năm 1992. Sự thay đổi chủ yếu là do ý chí của các nhà hoạch định chính sách nhằm đáp ứng yêu cầu, đòi hỏi của thực tiễn cuộc sống. Và vì thế, không ai dám nói trước rằng, dăm, mười năm nữa, cuộc tranh luận về bỏ hay không bỏ HĐND ở một số cấp chính quyền có quay trở lại hay không? - Nhất là khi, với những cơ chế, điều kiện được đưa ra trong Dự thảo Luật vẫn chưa thể hoàn toàn yên tâm rằng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của HĐND các cấp sẽ được bảo đảm. Nói cách khác, tính hình thức - một trong những lý lẽ để đề xuất bỏ HĐND ở một số cấp chính quyền - sẽ chưa thể khắc phục triệt để. Vì thế, cùng với những đề xuất cụ thể đã được các ĐBQH nêu ra tại Phiên thảo luận như: trao thêm quyền cho thường trực HĐND; tăng phó chủ tịch HĐND cấp tỉnh; tăng tỷ lệ đại biểu chuyên trách; tăng bộ máy giúp việc cho HĐND... thì có lẽ, nên có một cách tiếp cận khác, đó là, bảo đảm tính thực quyền của HĐND bằng việc làm rõ sự phân cấp, phân quyền và ủy quyền của chính quyền Trung ương cho từng cấp chính quyền địa phương. Chỉ khi minh định được chính quyền cấp xã được làm gì, không được làm gì; chính quyền cấp huyện được làm gì, không được làm gì; chính quyền cấp tỉnh được làm gì, không được làm gì... thì mới có thể xác định mạch lạc cơ cấu tổ chức, nhân sự và điều kiện hoạt động của chính quyền từng cấp, trong đó có HĐND.

Theo chương trình Kỳ họp thứ Chín, Dự thảo Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) và Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương sẽ được QH biểu quyết thông qua vào gần cuối Kỳ họp. Vì thế, vẫn còn thời gian cho việc tiếp tục cụ thể hóa các đề xuất của ĐBQH về vấn đề phân cấp, phân quyền. Mục tiêu cuối cùng vẫn là bảo đảm xây dựng một hệ thống chính quyền thông suốt, mạch lạc về chức năng, nhiệm vụ và minh bạch về trách nhiệm để phục vụ nhân dân một cách hiệu quả nhất

Người đại biểu nhân dân