Để tiền ngân sách đến đúng địa chỉ
- Trên cơ sở tiếp thu ý kiến của ĐBQH, Dự thảo Luật Ngân sách nhà nước (sửa đổi) đã được sửa đổi, bổ sung, chỉnh lý nhiều nội dung. Ông đánh giá như thế nào về Dự thảo Luật được trình ra QH tại Kỳ họp thứ Chín này?
- Dự thảo Luật Ngân sách nhà nước (sửa đổi) trình QH lần này đã có nhiều tiến bộ, nhiều điểm sáng, tiếp thu nhiều ý kiến đóng góp của ĐBQH so với Dự thảo trình QH tại Kỳ họp thứ Tám. Những tiến bộ thể hiện rõ ở các quy định số liệu về thu, chi ngân sách đã bao quát và phản ánh đúng thực trạng bội chi ngân sách nhà nước, phù hợp với thông lệ quốc tế. Trong dự thảo Luật trình QH lần này đã không tính chi trả nợ gốc vào chi ngân sách nhà nước và tính thêm phần trái phiếu Chính phủ để phản ánh sát hơn số thực thu, thực chi của ngân sách nhà nước. Khoản tiền đi vay đã được tính vào chi ngân sách, nên nếu khoản trả nợ cũng được tính vào sẽ là tính trùng. Nếu xem xét trong niên độ tài khóa hàng năm thì không thấy rõ thực trạng này, nhưng nếu xem xét trong trung hạn sẽ dễ thấy việc tính trùng. Trước kia chúng ta cho phép ngân sách địa phương trong điều kiện cần thiết có thể huy động vốn đầu tư để bổ sung vốn cho các dự án đã được HĐND quyết định trong kế hoạch 5 năm. Nhưng lần này Dự thảo Luật đã xác định rõ bội chi ngân sách nhà nước bao gồm cả bội chi của ngân sách trung ương và của ngân sách địa phương. Mặt khác, quản lý tài chính ngân sách được phân định rõ thẩm quyền, trách nhiệm của từng cơ quan, tổ chức, quy trình lập ngân sách và ngay từ khâu thảo luận cũng đã được công khai, minh bạch hơn. Quá trình thực hiện ngân sách cũng không phải chờ đến quyết toán ngân sách mới công khai, mà theo từng quý đã được công khai. Nội dung về phân công, phân cấp ngân sách trong Dự thảo Luật đã rõ hơn, có sự sửa đổi, bổ sung so với Luật hiện hành, xác định rõ hơn thẩm quyền, trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân. Điều này sẽ góp phần tăng cường kỷ luật tài chính.
- Tuy nhiên, không phải đã hết những luồng ý kiến khác nhau về Dự thảo Luật trình QH lần này. Có ý kiến chưa đồng tình với quy định ngân sách cấp dưới hỗ trợ cho một số nhiệm vụ chi của ngân sách cấp trên đóng trên địa bàn…?
- Luật Ngân sách nhà nước hiện hành quy định ngân sách cấp nào sẽ sử dụng cho nhiệm vụ chi của ngân sách cấp đó, không được sử dụng nhiệm vụ chi cho ngân sách cấp khác, trừ trường hợp đặc biệt do Chính phủ quy định. Song trên thực tế vẫn có tình trạng ngân sách cấp dưới hỗ trợ cho các đơn vị của cơ quan nhà nước cấp trên đóng trên địa bàn (công an, quân đội, tòa án...). Tuy nhiên, nếu áp dụng đại trà việc hỗ trợ này, thì đơn vị của cấp trên đóng trên địa bàn các địa phương sẽ được sử dụng hai nguồn kinh phí (từ Trung ương, bộ, ngành chuyển xuống và từ địa phương chuyển sang), thì sẽ khó quản lý chặt chẽ việc thu chi của những đơn vị này. Với địa phương nghèo, bản thân đã khó cân đối được ngân sách, nay phải hỗ trợ kinh phí cho nhiệm vụ chi của cấp trên, thì sẽ thực hiện như thế nào? Vì thế, nếu còn giữ quy định nêu trên cần quy định cụ thể những đối tượng nào được nhận hỗ trợ, cơ chế hỗ trợ, mức hỗ trợ với từng loại dự án, công trình, để địa phương không bị ràng buộc bởi khoản hỗ trợ này.
- Trong thời gian qua, các khoản chi bổ sung cân đối và hỗ trợ có mục tiêu của ngân sách cấp trên cho ngân sách cấp dưới đã tạo ra tâm lý “xin bằng mọi giá”, vì đã là “của đi xin” thì cốt về mình là được... Dự thảo Luật lần này đã có quy định nào để điều chỉnh thực trạng nêu trên chưa, thưa ông?
- Việc ngân sách cấp trên bổ sung cân đối và bổ sung có mục tiêu cho ngân sách cấp dưới đã được thực hiện trong nhiều năm qua. Khoản bổ sung cân đối được xác định dựa vào nhiệm vụ chi của từng ngành, địa phương cũng như số thu được phân cấp cho từng địa phương. Ngoài ra, căn cứ vào khả năng ngân sách trung ương, thì ngoài số bổ sung cố định, bố trí thêm một khoản cho địa phương để thực hiện các dự án. Bổ sung có mục tiêu là bổ sung cho từng công trình, dự án cụ thể. Để tránh tình trạng xin - cho tùy tiện, hiện đã có quy định về tiêu chí, tiêu chuẩn, nguyên tắc, thậm chí có định mức hỗ trợ trong Quyết định 60/2010/TTg của Thủ tướng Chính phủ. Tuy nhiên, Dự thảo Luật Ngân sách nhà nước (sửa đổi) vẫn cần thu gọn lại các khoản bổ sung này, vì dễ khiến hỗ trợ của ngân sách trung ương bị băm vụn, giá trị không còn lớn, lại khó quản lý.
Mặt khác, một dự án có thể sử dụng đa nguồn vốn: vừa vốn của ngân sách địa phương vừa vốn của ngân sách trung ương, chưa kể các nguồn vốn do các tổ chức, cá nhân đóng góp, hay nguồn vốn vay. Rất phức tạp. Do đó, sắp tới, không chỉ thu gọn đầu mối, số lượng các khoản hỗ trợ có mục tiêu, mà còn phải xác định rõ ranh giới hỗ trợ, những dự án nào nên hỗ trợ, để tiền từ ngân sách xuất ra đúng lúc, và có thể đến đúng địa chỉ. Tiêu chuẩn, điều kiện để nhận được hỗ trợ từ ngân sách cấp trên đã rõ, thì tôi tin sẽ không còn tình trạng xin - cho. Nhưng phương án tối ưu hơn cả vẫn là ngân sách trung ương chỉ hỗ trợ 100% cho một số dự án quan trọng hoặc mang tính cấp thiết, còn nếu đã là dự án của địa phương, thì nên để địa phương tự lo.
Những vấn đề lớn phải trình QH quyết định
- Với Dự thảo Luật, có ý kiến đề nghị bổ sung quy định rõ hơn thẩm quyền của QH trong quyết định ngân sách nhà nước. Ý kiến của ông về kiến nghị này như thế nào?
- Theo Hiến pháp năm 2013, QH có thẩm quyền quyết định chính sách cơ bản về tài chính, tiền tệ quốc gia;... quyết định dự toán ngân sách nhà nước và phân bổ ngân sách trung ương, phê chuẩn quyết toán ngân sách nhà nước. Với dự toán ngân sách nhà nước do QH quyết định, nhưng là quyết định dựa trên những chỉ tiêu lớn, chung như tổng thu, tổng chi ngân sách nhà nước. Tương tự, với thẩm quyền phân bổ ngân sách trung ương, QH quyết định phần phân bổ ngân sách trung ương theo lĩnh vực, chứ không thể chi tiết đến từng đơn vị thụ hưởng. Do đó, với ngân sách trung ương thì vẫn cần Chính phủ, các bộ, ngành thực hiện việc phân bổ cụ thể. Đối với ngân sách địa phương, HĐND sẽ quyết định dự toán ngân sách của địa phương trên cơ sở số giao của cấp trên và căn cứ tình hình thực tế. Tuy nhiên, để thuận tiện cho công tác quản lý, điều hành, thì một số khoản chi vẫn cần do UBND quyết định như khoản tạm ứng, trích từ dự phòng ngân sách để chi cho các nhiệm vụ cấp bách... Như vậy, việc phân bổ ngân sách trung ương và địa phương cần có nhiều cơ quan tham gia, chứ không chỉ có QH và HĐND.
Nói cách khác, những vấn đề lớn liên quan đến ngân sách, phải điều chỉnh lớn liên quan đến tổng thu, tổng chi, bội chi thì phải đưa ra QH quyết. Còn những vấn đề không liên quan đến cân đối lớn về ngân sách nhà nước nên giao cho UBTVQH xem xét, quyết định sẽ hợp lý hơn.
- Nhưng cũng có ý kiến cho rằng, nếu không quản lý chặt đối với lĩnh vực vốn được coi là bảo đảm tính thực quyền của QH thì rất dễ rơi vào tình trạng “sự đã rồi”. Theo ông cần có nhữäng giải pháp như thế nào để khắc phục tình trạng này?
- Hiện nay, hàng năm QH đều ban hành Nghị quyết về ngân sách nhà nước. Trong quá trình sửa đổi Luật Ngân sách nhà nước hiện hành, nhiều ý kiến cho rằng, việc ban hành Nghị quyết về ngân sách nhà nước mang tính kịp thời, thủ tục đơn giản, đáp ứng yêu cầu quản lý và điều hành nền kinh tế.
Tuy nhiên, để nâng cao hiệu lực, hiệu quả thực hiện Nghị quyết của QH về ngân sách nhà nước, tôi kiến nghị trước hết nên ban hành luật ngân sách thường niên, thay vì ban hành Nghị quyết của QH về dự toán ngân sách nhà nước, Nghị quyết về phân bổ ngân sách trung ương như luật hiện hành. Như vậy, những việc làm trái Nghị quyết của QH về ngân sách nhà nước thời gian qua sẽ trở thành hành vi vi phạm pháp luật. Và nếu đã là vi phạm pháp luật thì sẽ có pháp luật có liên quan điều chỉnh, tùy theo mức độ vi phạm. Có như thế, kỷ luật tài chính mới được bảo đảm thực hiện nghiêm hơn.
Thứ hai, cần rà soát các quy định của dự thảo Luật Ngân sách nhà nước (sửa đổi) trình QH lần này để xác định rõ các khoản được bổ sung ngoài các khoản thu - chi đã được QH, HĐND giao.
Thứ ba, phải khống chế trần chi với phần chi chuyển nguồn, tạm ứng ngân sách, khoản vượt thu được sử dụng để đầu tư, phục vụ chi thường xuyên... Trong đó, đặc biệt phải chú ý quy định về việc sử dụng phần vượt thu ngân sách hàng năm. Bởi đây là khoản chi được sử dụng khi năm tài khóa đã đóng được 4 tháng. Cho nên nếu không khống chế trần chi thì sẽ có một lượng vốn ngân sách lớn được đưa vào quyết toán trong niên độ ngân sách năm trước để có nguồn vắt sang năm sau.
- Xin cám ơn ông!
