Đồng thời, QH cần đóng vai trò quyết liệt hơn trong cải cách chính sách tiền tệ, chính sách tài khóa và điều hành, quản lý giá bảo đảm hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng; tính toán, thực hiện triệt để thắt chặt chi tiêu ngân sách, góp phần giảm tác động tiêu cực của giá dầu lên cân đối thu chi ngân sách.

Là quốc gia có nguồn thu từ xuất khẩu dầu thô chiếm khoảng 10% ngân sách nhà nước, Việt Nam đang phải gánh chịu tác động không nhỏ từ những biến động của giá dầu thế giới thời gian qua. Theo thống kê của Tổng cục Hải quan, tính đến cuối tháng 12.2014, cả nước đã xuất khẩu được gần 8,7 triệu tấn dầu thô, với tổng giá trị đạt hơn 6,9 tỷ USD. Sản lượng xuất khẩu tăng cao nhất vào tháng 5.2014 và giảm dần trong những tháng cuối năm 2014 do biến động của giá dầu thế giới. Sản lượng xuất khẩu tháng 12.2014 giảm gần 82% so với đỉnh điểm của năm 2014 là 1.050 tấn. Tuy vậy, trong những tháng đầu năm nay, tình hình đã có những chuyển biến tích cực. Tính đến ngày 15.3, xuất khẩu dầu thô cả nước đạt gần 2 triệu tấn, tăng 41% về lượng nhưng lại giảm 30,9% về giá trị so với cùng kỳ năm 2014. Đối với thị trường trong nước, mặt hàng xăng dầu cũng đã chịu ảnh hưởng lớn từ những biến động của giá dầu thô thế giới. Năm 2014, giá xăng dầu trong nước đã thay đổi 17 lần; 5 lần tăng và 12 lần giảm; đánh dấu mức thay đổi nhiều nhất của mặt hàng này trong một năm. Giá xăng ở mức thấp nhất trong năm 2014 là 17.880 đồng/lít, giảm 7.760 đồng/lít so với mức giá cao nhất trong tháng 7.2014 là 25.640 đồng/lít, tương đương 29,3%. Xu hướng giá xăng trong nước biến động phức tạp hơn trong những tháng đầu năm nay. Giá bán lẻ xăng dầu trong nước so với giá cơ sở đã đổi chiều từ mức +1.900 đồng/lít sang -2.500 đồng/lít chỉ trong 1 tháng (từ tháng 1 đến tháng 2).

Tại Diễn đàn, các chuyên gia kinh tế cho rằng, giá dầu biến động trong giai đoạn cuối năm 2014 và đầu năm nay là do 3 nguyên nhân: nhu cầu sử dụng dầu thô trên thế giới, sản lượng khai thác dầu thô của thế giới và nguồn cung của các dạng năng lượng khác. Sự biến động của giá dầu thời gian qua chịu tác động lớn do nguồn cung dầu thô trên thế giới tăng mạnh trong năm 2014. Giá dầu tăng, giảm bất thường do ảnh hưởng không nhỏ từ những thông tin về lượng dự trữ dầu thô của Hoa Kỳ. Cùng với việc phát triển mạnh công nghệ khai thác đá phiến tại Hoa Kỳ trong những năm gần đây đã thúc đẩy sản lượng dầu thô thế giới tăng trưởng mạnh. Bên cạnh đó, những tuyên bố, quyết định không giảm sản lượng khai thác dù nguồn cung dư thừa của Tổ chức Các nước xuất khẩu dầu mỏ (OPEC) cũng đã làm cho thị trường dầu thô toàn cầu rơi vào tình trạng cung vượt quá cầu và đẩy giá dầu giảm sâu. Về nguyên nhân nguồn cầu, theo nghiên cứu, biến động giá dầu thời gian qua có ảnh hưởng đặc biệt quan trọng từ xu hướng của nhu cầu tiêu thụ dầu thô trên toàn cầu. Nhu cầu sử dụng dầu mỏ vẫn phụ thuộc khá lớn vào tình hình kinh tế nội tại thực tế của mỗi quốc gia. Những diễn biến kinh tế trái chiều tại các quốc gia tiêu thụ dầu mỏ lớn nhất thế giới đã làm cho nhu cầu tiêu thụ dầu mỏ suy giảm. Hơn nữa, việc ứng dụng các tiến bộ khoa học công nghệ đã tạo ra xu hướng sử dụng năng lượng thay thếnăng lượng hóa thạch (dầu mỏ) hay ứng dụng những công nghệ mới sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả hơn.

Tuy nhiên, theo nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu giá cả (Bộ Tài chính) Ngô Trí Long, các quyết định địa chính trị mới là nhân tố quan trọng làm cho giá dầu sụt giảm mạnh thay vì các nguyên nhân bắt nguồn từ tín hiệu thị trường. Quyền kiểm soát hoạt động sản xuất, phân phối và định giá dầu luôn đồng nghĩa với quyền lực kinh tế và chính trị lớn. Do vậy, việc thao túng vì các động cơ địa chính trị cũng là yếu tố tác động không nhỏ đến giá dầu thô thế giới. Bất ổn về an ninh, chính trị cũng luôn là những thông tin tác động trực tiếp đến tâm lý của các nhà đầu tư, từ đó ảnh hưởng đến diễn biến của giá dầu. Ngoài ra, giá dầu còn phụ thuộc vào các đánh giá tín nhiệm, các hoạt động tài chính và đầu cơ. Bởi, dầu thô là một nhân tố tài chính quan trọng và là loại hàng hóa mang tính đầu cơ chiến lược. Giá trị của những tín phiếu sở hữu và các loại cổ phiếu liên quan đến hoạt động khai thác dầu luôn có quan hệ phụ thuộc tương tác với giá và sản lượng dầu thô. Theo OPEC, giá dầu lao dốc do có yếu tố đầu cơ dựa trên phân tích về sự không tương xứng giữa nguồn cung dầu trên thị trường với tốc độ giảm giá hiện tại. Khi so sánh giữa cung và cầu, OPEC nhận thấy, nguồn cung tăng ở mức vừa phải và không thể dẫn đến việc giá dầu thô giảm gần 50% trong giai đoạn cuối năm 2014 vừa qua.

Là quốc gia có trữ lượng dầu thô cao thứ hai ở khu vực Đông Á, đứng thứ 33/115 quốc gia sản xuất dầu trên thế giới, tác động của biến động giá dầu năm 2014 - 2015 đến nền kinh tế Việt Nam là không nhỏ. Kết quả nghiên cứu của Ngân hàng Australia và New Zealand tại Việt Nam cho thấy, khi xuất khẩu dầu thô vẫn là nguồn đóng góp lớn vào thu ngân sách nhà nước thì biến động giá dầu cũng sẽ làm giảm tổng thu thuế từ xuất khẩu dầu thô. Giá dầu giảm làm giảm thu ngân sách nhà nước, nhất là nguồn thu thuế tài nguyên và thuế thu nhập doanh nghiệp. Hụt thu ngân sách trong bối cảnh nợ công đang tăng nhanh sẽ dẫn đến tăng áp lực lên nợ công do khó khăn trong cân đối thu chi ngân sách. Theo tính toán, ngân sách nước ta sẽ hụt thu 1.000 tỷ đồng nếu giá dầu thô giảm 1USD (1% giá dự tính). Về góc độ nhập khẩu, giá dầu thế giới giảm cũng tác động tích cực đến nền kinh tế trong nước bởi Việt Namcũng là nước nhập khẩu ròng các sản phẩm dầu lửa tinh luyện. Theo thống kê, ViệtNam đã trở thành nước có tốc độ tăng tiêu thụ xăng dầu nhanh nhất trong khu vực từ năm 2010. Như vậy, giá dầu biến động giảm hiện nay có tác động hai mặt đến nền kinh tế nước ta. Nhiều chuyên gia nhận định, giá dầu giảm không làm giảm lợi ích của nền kinh tế cũng như nhiều thành phần kinh tế trong nước, nhất là người tiêu dùng và doanh nghiệp sản xuất. Nói cách khác, nước ta cũng được hưởng lợi lớn khi giá dầu giảm. Trong ngắn hạn, xu hướng giảm giá dầu thế giới sẽ tác động tích cực đến tình hình sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp trong nước, góp phần bù đắp nguồn thu của ngân sách.

Tuy nhiên, xu hướng giảm đột ngột của giá dầu làm cho việc hoạch định chính sách tiền tệ với mục tiêu kiềm chế lạm phát gặp nhiều khó khăn. Yếu tố lạm phát có tính nhạy cảm cao đối với biến động của nền kinh tế. Khi giá dầu biến động, xu hướng giá của các mặt hàng liên quan đến xăng dầu bị đảo ngược hay khó dự đoán trước và sẽ làm mờ đi xu hướng thật sự của lạm phát. Do vậy, chính sách tiền tệ có thể không phản ứng kịp với những biến đổi đột ngột làm cho nền kinh tế không kịp thời thích ứng và dễ dẫn đến sai lầm khi đưa ra chính sách ứng phó. Giá dầu giảm làm cho lạm phát giảm, mang lại lợi ích cho người tiêu dùng, thúc đẩy sản xuất kinh doanh và làm cho nhà đầu tư yên tâm hơn; tạo điều kiện cho các nhà hoạch định chính sách, quản lý, điều hành vĩ mô yên tâm hơn trong việc đề ra và thực hiện các giải pháp tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, hỗ trợ thị trường. Tuy vậy, một số chuyên gia bày tỏ lo ngại, lạm phát thấp kéo dài sẽ đặt ra những thách thức không nhỏ đối với nền kinh tế nước ta trong thời gian tới. Cùng với hụt thu ngân sách tiếp tục tiếp diễn có thể dẫn đến suy thoái kinh tế. Bên cạnh đó, nước ta cũng còn được hưởng lợi từ xu hướng giá dầu giảm trên thế giới do chênh lệch mức nhập khẩu dầu và các sản phẩm liên quan với xuất khẩu dầu thô là không nhỏ, tương đương khoảng 8,94 tỷ USD. Và hơn hết, khi giá dầu giảm, các chi phí khác đều giảm tương ứng sẽ kích thích hoạt động sản xuất, tăng sức cạnh tranh cho doanh nghiệp trong nước, góp phần tăng sức cạnh tranh của nền kinh tế. Theo Ủy ban Giám sát tài chính Quốc gia, với dự báo giá dầu thế giới giảm 33%, giả định xăng dầu trong nước giảm tương ứng, giá thành sản phẩm sản xuất trong nước sẽ giảm 3%, góp phần thúc đẩy tổng cung và tổng cầu của nền kinh tế. Mặt khác, hoạt động quản lý, sản xuất và đầu tư của doanh nghiệp sẽ gặp nhiều khó khăn khi thị trường năng lượng vẫn còn nhiều biến động, nhất là các công ty kinh doanh xăng dầu trong nước.

Đối phó với tác động tiêu cực của biến động giá dầu thế giới đến nền kinh tế, nhiều kịch bản về giá dầu năm 2015 cũng đã được các chuyên gia kinh tế trong nước thảo luận và chuẩn bị, với yếu tố GDP năm 2015 vẫn tiếp tục tăng. Tuy nhiên, trong bối cảnh kinh tế trong nước vẫn chịu ảnh hưởng từ các yếu tố kinh tế thế giới, thách thức về thể chế, chính sách tiền tệ, tài khóa vẫn là bài toán khó đối với các nhà hoạch định chính sách.

Khuyến nghị tại Diễn đàn, các chuyên gia cho rằng, muốn tận dụng cơ hội từ giá dầu giảm, QH cần tiếp tục cải cách thể chế kinh tế thị trường, sớm tiến hành mở cửa thị trường kinh doanh xăng dầu; tăng cường sự tham gia của các hiệp hội, tổ chức xã hội khác. Đồng quan điểm, đại diện Quỹ Tiền tệ quốc tế tại Việt Nam nhận định, Việt Nam cần cải thiện cơ cấu kinh tế, thể chế và tăng năng suất lao động; đa dạng hóa thị trường, tránh phụ thuộc quá lớn và một thị trường. Về tiền tệ, Ngân hàng Nhà nước cần đề xuất các chính sách phù hợp để điều chỉnh tỷ lệ lạm phát nhằm đáp ứng mục tiêu chính sách vĩ mô trong trung hạn, nhất là khi nước ta vừa là quốc gia xuất khẩu dầu thô, lại vừa nhập khẩu xăng dầu. Về tài khóa, cần tập trung đẩy mạnh tái cơ cấu nền kinh tế, trọng tâm là ngành năng lượng; xem xét lại chính sách trợ giá nhiên liệu hóa thạch; cân nhắc việc phân bổ tín dụng lãi suất thấp cho hoạt động đầu tư, nhất là đối với lĩnh vực dầu khí. Giá dầu giảm cũng là cơ hội để thúc đẩy tái cấu trúc ngành dầu khí, năng lượng, hướng tới tăng trưởng bền vững hơn; giảm sự phụ thuộc của thu ngân sách nhà nước cũng như nền kinh tế vào xuất khẩu dầu thô; đổi mới công nghệ, kích thích sử dụng tiết kiệm nguồn năng lượng không có khả năng tái tạo; hướng tới sử dụng các năng lượng mới khác thay thế. Trước mắt, các chuyên gia cho rằng, QH cần đóng vai trò quyết liệt hơn trong việc cải cách chính sách tiền tệ, chính sách tài khóa và điều hành, quản lý giá, bảo đảm hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng; và, tính toán, thực hiện triệt để thắt chặt chi tiêu ngân sách, cắt giảm các khoản chi không cần thiết, không thật sự cấp bách vì giảm chi cũng có giá trị tương đương tăng thu và góp phần giảm tác động tiêu cực của giá dầu lên cân đối thu chi ngân sách. Chính phủ cần chỉ đạo các bộ, ngành liên quan thận trọng trong điều hành giá, bảo đảm mức giá xăng dầu trong nước phù hợp với giá của các nước trong khu vực, góp phần ngăn ngừa buôn lậu xăng dầu; rà soát các mỏ để chủ động kế hoạch khai thác, giảm tối đa chi phí, tiến tới giảm dần sản lượng khai thác; từ đó bảo đảm lợi ích của nhà đầu tư cũng như lợi ích chung của đất nước. Ngoài ra, cần cân nhắc biện pháp giảm lượng dầu thô xuất khẩu để hỗ trợ tiêu dùng trong nước thông qua đầu tư nhiều hơn vào các dự án sản xuất, phân phối và xuất khẩu. Nghiên cứu đưa ra các chính sách, biện pháp bảo đảm tăng trưởng kinh tế cao hơn mức lạm phát để ổn định kinh tế vĩ mô. Đồng thời, cần phân tích sâu sắc tác động tích cực của giá dầu đến nền kinh tế; tránh tình trạng phân tích phiến diện mặt tiêu cực, gây ảnh hưởng đến tâm lý tiêu dùng của thị trường; tiếp tục theo dõi cập nhật biến động giá dầu, chuẩn bị sẵn sàng các phương án đối phó phù hợp, bảo đảm thích ứng với biến động giá dầu của thế giới trong thời gian tới.

Người đại biểu nhân dân