Đánh giá vai trò quan trọng của lực lượng thanh niên, thực hiện chỉ thị của Ban Thường vụ Trung ương Đảng, Thành ủy Hà Nội đã chỉ đạo Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu cho ra tờ báo Hồn Nước vào cuối năm 1944. Tham gia làm báo gồm 5 người, trong đó đồng chí Lê Đức Vân phụ trách phần nội dung, tổ chức in ấn và phát hành, các đồng chí Lều Văn Hoán (tức Mai Luân), Nguyễn Kim Chi (Chi Hiền), Nguyễn Văn Cung (Trần Thư) và Nguyễn Hải Hùng là cán bộ in báo. Ban đầu mỗi số Hồn Nước gồm 2 trang, in khoảng 100 - 200 tờ, có các bài xã luận, tin tức thời sự, thơ văn cách mạng tập trung tuyên truyền chủ trương, đường lối cách mạng của Việt Minh, phản ánh hoạt động của Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu... Ông Lê Đức Vân nhớ lại: Khi ấy tôi còn quá trẻ, chưa có nhiều kinh nghiệm. Các bài xã luận, bài viết về tình hình chung của cả nước, hoạt động cách mạng do các anh Lê Quang Đạo, Vũ Oanh, Nguyễn Khang... viết. Tôi viết tin tức thời sự tại Hà Nội hoặc dẫn lại nguồn tin từ các tờ báo khác như Cờ Giải Phóng, Cứu Quốc...
Do kỹ thuật lạc hậu, việc in báo mất nhiều công sức. Ông Nguyễn Kim Chi kể: “Anh Vân cung cấp giấy, mực, tư liệu, còn làm báo và in báo do tôi đảm nhiệm, sắp chữ là Trần Thư và Mai Luân. Đầu tiên chúng tôi in bằng thạch, sau đó là đá ẩm, rồi in bằng đá litô. Muốn in báo, chúng tôi phải có 2 tấm đá litô. Tôi mài nhẵn tấm đá để cho anh Trần Thư và Mai Luân viết chữ ngược nội dung bài báo lên tấm đá bằng thứ mực đặc biệt. Sau đó, tôi pha nước chanh loãng làm nổi chữ viết trên mặt đá, lau nước đường cho mực không bám vào các khoảng trống. Cuối cùng lăn mực, đặt tờ giấy cho mực in lên giấy”. Mỗi số báo phải làm mất khoảng 1 tuần lễ, trong đó 5 - 6 ngày viết chữ ngược.
Từ tháng 12.1944 - 8.1945, báo ra được 6 số, nhưng phải chuyển địa điểm thực hiện tới 5 lần. Đầu tiên, báo được in ở số nhà 15 Hàng Phèn - nhà riêng của đồng chí Trần Thư. Tại đây đã in tờ báo số 1. Đầu năm 1945, nơi in báo Hồn Nước được chuyển đến nhà ông Nguyễn Hải Hùng ở làng Giáp Nhất và in được 3 số: 2, 3, 4. Cơ sở in bị lộ, cơ quan in báo chuyển đến một ngôi nhà gạch nhỏ vắng chủ ở làng Láng Trung, rồi di chuyển về nhà bà Nguyễn Thị Bảy ở Từ Liêm... Để giữ tuyệt đối bí mật trong thời gian in báo, nhiều khi giữa ban ngày, những người thực hiện phải ngồi trong buồng, thắp đèn dầu để viết, in...
Công đoạn phát hành tờ báo cũng nguy hiểm và đòi hỏi bí mật. Ông Vũ Gia Thanh cho biết: Chúng tôi thường đi mỗi nhóm 3 người, một người cảnh giới, một người phết hồ, người còn lại áp tờ báo lên đó. Báo Hồn Nước khi đó được dán tại những nơi đông người qua lại như cổng chùa Láng, các đình làng Quan Nhân, Chính Kính, đình làng Hạ Yên Quyết và Thượng Đình...
Cầm tờ báo Hồn Nước sau 70 năm, GS.TS. Vũ Minh Giang, Phó chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam “sững sờ”, khi tờ báo được thực hiện, trình bày giống như báo in ngày nay, dù được viết ngược trên mặt đá. Đây là kỳ tích mà chỉ những người có tinh thần cách mạng mới làm được. Đặc biệt, có thể thấy vai trò của tờ báo trong quá trình tiến tới Cách mạng tháng Tám rất quan trọng. Phải có tờ báo này, có hoạt động tuyên truyền thông tin, mới tạo ra sự thống nhất cao trong quần chúng để thực hiện cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân.
Còn theo ông Lưu Đức Vân: “In được một tờ báo vất vả, nhưng khi thấy nam nữ thanh niên thành Hoàng Diệu chuyền tay nhau đọc đến nhàu nát tờ Hồn Nước, chúng tôi vui sướng, quên hết mệt nhọc. Tờ báo đã lan tỏa trong thanh niên và nhân dân những tin tức về hoạt động cách mạng, chủ trương của Việt Minh đối với công cuộc giành độc lập dân tộc, động viên thanh niên, nhân dân ngả về Việt Minh, ủng hộ và tham gia các hoạt động cách mạng, góp phần làm nên thành công của khởi nghĩa giành chính quyền tại Hà Nội ngày 19.8.1945”.
Người đại biểu nhân dân
