Luật nên “quản” cả mạng xã hội, trang thông tin điện tử?

Tại Kỳ họp thứ 10, khi thảo luận về Dự án Luật Báo chí (sửa đổi), các ĐBQH có hai luồng ý kiến khác nhau về việc có điều chỉnh đối với trang thông tin điện tử tổng hợp, trang mạng xã hội hay không. Một số ý kiến đề nghị xem xét đưa vào điều chỉnh tại Dự thảo Luật, song cũng có ý kiến đề nghị chỉ nên điều chỉnh tại các văn bản dưới luật.

Về vấn đề này, Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) của UBTVQH cho rằng, hiện nay, khác với những sản phẩm trên, trang mạng xã hội hoạt động trong môi trường ảo, thường không có người chịu trách nhiệm, đồng thời người viết và tham gia bình luận thường cũng chỉ sử dụng biệt danh, cơ quan quản lý nhà nước về báo chí và truyền thông không cấp phép, cũng không quản lý các trang mạng xã hội, mà chỉ quản lý đơn vị cung cấp dịch vụ mạng. Còn trang thông tin điện tử tổng hợp không phải do cơ quan, tổ chức sáng tạo nội dung tin, bài mà lấy thông tin từ các báo, biên tập lại và phát hành trên mạng. Hiện nay, hoạt động của trang thông tin điện tử và trang mạng xã hội đang được điều chỉnh bởi Nghị định số 72 của Chính phủ về quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ internet và thông tin trên mạng; và Nghị định số 174 của Chính phủ về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bưu chính, viễn thông, công nghệ thông tin và tần số vô tuyến điện. Do vậy, UBTVQH đề nghị QH cho phép giữ nguyên như quy định của Dự thảo Luật; còn trang thông tin điện tử và trang mạng xã hội tiếp tục để Nghị định số 72 điều chỉnh.

Giải trình tại Phiên họp về vấn đề này, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Bắc Son cũng đề nghị nên giữ như Dự thảo Luật vì trang thông tin điện tử, trang mạng xã hội không phải là báo chí. Nếu đưa các trang này vào phạm vi điều chỉnh của luật báo chí thì vô hình trung, chúng ta đã thừa nhận các trang này là báo chí.

Vẫn để trống trận địa thông tin mạng

Tuy nhiên, theo Tổng thư ký QH, Chủ nhiệm VPQH Nguyễn Hạnh Phúc, các trang thông tin này đều phải qua cấp phép mới được hoạt động, và có lượng truy cập cao, thậm chí có những bản tin có hàng triệu lượt truy cập. Dù trang thông tin điện tử được khẳng định không phải là báo chí, nhưng không thể phủ nhận hoạt động có tính chất báo chí của các trang này. Trên môi trường internet, thì thông tin trên báo điện tử hay thông tin trên trang thông tin điện tử tổng hợp, mạng xã hội đều bình đẳng như nhau. Người dân cũng đang có xu hướng sử dụng và tra cứu thông tin trên mạng, đọc tin tức sự kiện qua các mạng xã hội, các trang thông tin tổng hợp ngày càng nhiều. Như vậy, việc các trang thông tin điện tử tổng hợp được để ngoài Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi), không chịu sự quản lý của luật thì có hợp lý không? Với lý lẽ như vậy, Tổng thư ký QH Nguyễn Hạnh Phúc và nhiều Ủy viên UBTVQH phát biểu tại Phiên họp đều cho rằng, muốn quản lý tốt các trang thông tin điện tử tổng hợp, thì phải đưa các trang này vào điều chỉnh trong Luật Báo chí, không thể dùng nghị định để quản lý.

Đánh giá Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) vắng bóng các quy định để quản lý, kiểm soát thông tin trên internet là không đáp ứng được yêu cầu thực tiễn hiện nay, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc K Sor Phước cho rằng, nếu không quản lý được các trang mạng xã hội, blog cá nhân, trang thông tin điện tử tổng hợp… thì Luật Báo chí mới chỉ đạt 40% yêu cầu về quản lý nhà nước đối với báo chí, còn 60% chúng ta vẫn để trống trận địa này.

Nhìn ở góc độ khác, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Phan Trung Lý cũng chỉ rõ, các trang thông tin điện tử tổng hợp, mạng xã hội hiện đang được quản lý bằng Nghị định 72 và Nghị định 174 của Chính phủ nhưng cả hai nghị định này có rất nhiều nội dung liên quan đến quyền con người, quyền công dân. Cụ thể là quyền tự do báo chí, quyền tự do ngôn luận, quyền tự do tiếp cận thông tin… Nói các trang thông tin điện tử tổng hợp, mạng xã hội không phải là báo chí nên Luật Báo chí không cần quản lý là không được vì những vấn đề gì đụng chạm đến quyền của người dân thì phải được điều chỉnh bằng luật. Hiến pháp đã khẳng định như vậy.

Lo ngại của các Ủy viên UBTVQH về việc Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) không điều chỉnh các trang mạng xã hội, thông tin điện tử tổng hợp là thực tế, bởi thời gian qua, các trang này xuất hiện tràn lan và đã gây ra những hệ lụy đáng tiếc nhưng việc kiểm soát, quản lý đến nay dường như vẫn lực bất tòng tâm. Nếu tiếp tục quản lý bằng Nghị định như từ trước đến nay, ai dám bảo đảm sẽ chấn chỉnh được mặt trái và những hệ lụy tiêu cực của các trang này? Vì thế, kết luận phiên thảo luận về việc tiếp thu, chỉnh lý Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi), Phó chủ tịch QH Tòng Thị Phóng đã yêu cầu cơ quan soạn thảo, cơ quan thẩm tra phải tập trung làm rõ vấn đề này, nghiên cứu để cập nhật các nội dung của Nghị định 72 và Nghị định 174 về quản lý các trang thông tin điện tử, mạng xã hội, blog cá nhân… vào luật này, đặc biệt là làm rõ các hành vi cấm, định cấm cái gì thì quy định rõ, cố gắng hoàn thiện trình QH xem xét, thông qua đúng thời hạn. Phó chủ tịch QH cũng đề nghị, nếu chưa làm được thì có thể phải chấp nhận việc lùi Dự án Luật này lại để bảo đảm làm cho thận trọng, tinh thần là, báo chí phát triển đến đâu thì luật phải quản lý được đến đó.

 Các điều cấm cần thể hiện bằng hành vi cụ thể

Tại Khoản 1, Điều 9, Dự thảo Luật quy định hành vi bị cấm là tuyên truyền chống Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa ViệtNam. Nhưng có thể thấy, khi sửa đổi Bộ luật Hình sự, thì khái niệm “tuyên truyền chống nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam” đã được cụ thể hóa thành các hành vi. Do đó, Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) khi quy định về điều cấm này phải thể hiện bằng các hành vi cụ thể. Quy định bằng cả một cụm từ “tuyên truyền chống phá” là rất chung chung và không phù hợp với Bộ luật Hình sự.

Quyền tự do báo chí của công dân là một nội dung quan trọng của Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) nên cần được tiếp tục làm rõ hơn. Đặc biệt, trong các điều 11, 12, 13 quy định về trách nhiệm của các cơ quan đối với thực hiện quyền tự do này của công dân đã thấy “trách nhiệm của các cơ quan” nhiều hơn so với “quyền tự do báo chí của công dân” được quy định tại Điều 10. Ví dụ, chúng ta nói “công dân có quyền cung cấp thông tin” thì được rồi, chỗ “sáng tạo tác phẩm báo chí” nếu chúng ta viết không rõ thì chỉ hiểu đây là những sản phẩm báo chí của các nhà báo chuyên nghiệp. Thực ra mỗi công dân cũng có quyền tự do báo chí trên báo chí, như người ta thể hiện ý kiến, nguyện vọng, phê bình hay tán thành.

Đại biểu nhân dân