Chủ trương đầu tư xây dựng dự án nhà máy thủy điện Sơn La được QH Khóa X thông qua từ năm 2001. Đến nay, theo báo cáo của UBND tỉnh Điện Biên, dự án di dân, tái định cư Thủy điện Sơn La trên địa bàn đã cơ bản hoàn thành. Đời sống nhân dân tại nơi ở mới cơ bản ổn định. Kết quả thể hiện cụ thể ở hầu hết các lĩnh vực như công tác thu hồi giao đất; công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư; triển khai các dự án thành phần; bố trí kế hoạch vốn và giải ngân vốn đầu tư… Chỉ tính riêng thu nhập bình quân đầu người của người dân tái định cư tại Điện Biên, một trong những thước đo về việc nơi ở mới có bằng và hơn nơi ở cũ hay không, năm 2014 đã là 0,974 triệu đồng/người/tháng. Nếu như khi đến nơi ở mới, số hộ tái định cư trên địa bàn thuộc diện hộ nghèo là 370 hộ, thì đến năm 2014, tỷ lệ hộ nghèo so với tổng số hộ tái định cư giảm còn hơn 27%. Số nhà ở của các hộ tái định cư là 3.776 nhà với tỷ lệ nhà ở kiên cố đạt 100% theo tiêu chuẩn của Bộ Xây dựng. Những chỉ số khác như tỷ lệ hộ được sử dụng nước sinh hoạt và điện sinh hoạt đều đạt mức cao, với 73,3% số người dân tái định cư được sử dụng nước sạch và 99,8% số hộ được sử dụng điện sinh hoạt. Số hộ tái định cư chưa được sử dụng nước sạch và nước sinh hoạt hợp vệ sinh giảm còn 201 hộ, chiếm 1,4%...
Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện, không phải không có khó khăn, vướng mắc. Đơn cử, cơ chế, chính sách về bồi thường, hỗ trợ tái định cư thay đổi nên phải thực hiện phê duyệt điều chỉnh bổ sung phương án nhiều lần đã gây ảnh hưởng không nhỏ đến tiến độ giải ngân thanh toán và việc quyết toán phương án bồi thường, hỗ trợ tái định cư. Trong năm 2014 và năm 2015, nhiều cơ chế chính sách như Luật Đấu thầu, Luật Xây dựng… có hiệu lực thi hành, Chính phủ và các bộ, ngành, Trung ương chưa ban hành hoặc đến nay mới ban hành các nghị định, thông tư hướng dẫn thực hiện và có nhiều thay đổi nên việc triển khai các dự án trên địa bàn còn gặp nhiều khó khăn, dẫn tới kéo dài thời gian hoàn thành các thủ tục của dự án để thi công…
Với dự án thủy điện Lai Châu, báo cáo với Đoàn công tác, Trưởng Ban Quản lý di dân tái định cư Thủy điện Sơn La Phạm Văn Sỹ cho biết, Lai Châu đã hoàn thành công tác di dân tái định cư và đang tiếp tục hoàn thành hợp phần tái định canh. Hiện tại, tất cả các điểm tái định cư có hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội với 4 hạng mục công trình thiết yếu điện, đường, trường, trạm được đầu tư đồng bộ. Đặc biệt, khảo sát tại tất cả các điểm tái định cư người dân đều khẳng định cơ sở hạ tầng, kỹ thuật tốt hơn trước rất nhiều. Nhiệm vụ trọng tâm giai đoạn hiện nay của địa phương là tập trung ổn định sản xuất các hộ tái định cư. Cụ thể, sẽ tập trung đầu tư hoàn thiện các công trình hạ tầng phục vụ sản xuất như công trình thủy lợi, khai hoang đất nông nghiệp cho bà con; hệ thống đường giao thông liên vùng tái định cư; chính sách hỗ trợ mang tính chất đặc thù để phục hồi thu nhập cho các hộ dân tái định cư… Song qua giám sát, có thể thấy một trong những khó khăn của Điện Biên là tỉnh miền núi, địa hình dốc nên quỹ đất dành cho sản xuất nông nghiệp rất hạn chế. Điện Biên đã phải đầu tư xây dựng 4 công trình thủy lợi, tiến hành khai hoang và phục hồi đất sản xuất nông nghiệp. Nhiều hộ tái định cư trên địa bàn đã được giao đất, giao rừng và thụ hưởng chính sách chi trả dịch vụ môi trường, cơ bản giải quyết một trong những vấn đề khó khăn nhất sau tái định cư là thiếu đất sản xuất.
Đoàn công tác của Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường thăm khu tái định cư xã Mường Mô, Nậm Nhùn, Lai Châu - Ảnh: Q.Khánh
Cần quan tâm hơn đến hậu tái định cư
Thực hiện công tác di dân tái định cư thủy điện Lai Châu, đến ngày 30.6, UBND tỉnh Lai Châu đã hoàn thành phê duyệt quy hoạch chi tiết các khu điểm tái định cư cũng như di chuyển các hộ bị ảnh hưởng, phải di chuyển ra khỏi vùng lòng hồ, phục vụ kịp thời cho công tác tích nước hồ chứa. Lai Châu đã bố trí 8 khu và 16 điểm tái định cư tập trung, tăng 1 khu và giảm 19 điểm; bố trí tái định cư cho 1.817 hộ/7.741 khẩu, tăng 491 hộ so với quy hoạch tổng thể được duyệt. Lai Châu cũng bố trí 6 khu, 14 điểm tái định cư tập trung nông thôn, tái định cư cho gần 1.600 hộ/6.888 khẩu, tăng 501 hộ so với quy hoạch tổng thể. Ngoài ra còn có các khu, điểm tái định cư tập trung đô thị, tái định cư xen ghép và tái định cư tự nguyện. Đây là khối lượng công việc rất lớn đã được địa phương cố gắng hoàn thành, bảo đảm tiến độ và chất lượng đề ra. Và một trong những thành tích nổi bật của Lai Châu trong công tác di dân tái định cư là đã giao đất ở cho 1.817 hộ tái định cư tập trung, đạt 100% kế hoạch. Với nhiệm vụ phát triển sản xuất, từng bước nâng cao thu nhập cho bà con, Phó chủ tịch UBND tỉnh Lai Châu Lê Trọng Quảng cho biết, tỉnh đã hỗ trợ người dân phát triển sản xuất, từng bước nâng cao thu nhập thông qua nhiều hình thức như thực hiện khoán khoanh nuôi, bảo vệ rừng tự nhiên gắn với chi trả dịch vụ môi trường rừng cho các khu, điểm tái định cư. UBND tỉnh Lai Châu đã quy hoạch chi tiết và triển khai kế hoạch trồng mới 2.000ha cao su đại điền tại khu tái định cư Nậm Khao, Mường Tè. Xây dựng phương án nuôi cá lồng trên lòng hồ khu vực xã Nậm Hàng, Mường Mô, huyện Nậm Nhùn. Thu nhập các hộ tái định cư trên địa bàn từng bước ổn định và phát triển. Năm 2015, xã Mường Tè - trong những xã thuộc vùng tái định cư dự án thủy điện Lai Châu - đã hoàn thành 19 tiêu chí về xây dựng nông thôn mới, và các xã còn lại đều đã đạt trên 10 tiêu chí - Phó chủ tịch UBND tỉnh Lê Trọng Quảng khoe với Đoàn công tác.
Rõ ràng, ổn định đời sống cho số lượng lớn bà con thuộc diện di dân tái định cư có thể đã nên coi là kỳ tích. Nhưng hơn thế, vượt qua vô vàn khó khăn, thiếu thốn đủ bề tại nơi ở mới, các xã thuộc vùng tái định cư còn triển khai thực hiện được chủ trương xây dựng nông thôn mới là thành quả rất đáng ghi nhận.
Một trong những tiêu chí đề ra đối với công tác di dân tái định cư thủy điện là phấn đấu để nơi ở mới của bà con phải bằng hoặc hơn nơi ở cũ. Nhưng qua thực tế giám sát tại hai tỉnh, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường, Trưởng đoàn công tác Phan Xuân Dũng thì không phải nơi ở mới nào cũng khó khăn hơn nơi ở cũ. Thăm và tìm hiểu đời sống sinh hoạt, sản xuất của bà con ở Khu tái định cư xã Mường Mô, Nậm Nhùn và Khu tái định cư bản Phiêng Diễm, xã Chăn Nưa, Sìn Hồ, Chủ nhiệm Phan Xuân Dũng nhận thấy, ở Lai Châu có điểm ngược: bà con không thuộc diện tái định cư tị và mong muốn được như bà con tái định cư. Chuyện thoạt nghe thấy lạ, nhưng lại là thực tế, bởi hầu hết các khu tái định cư tại Lai Châu đều được đầu tư đường sá, nơi ở tốt và đặc biệt điều kiện sản xuất ổn định hơn.
Nói như vậy không có nghĩa đời sống sinh hoạt và sản xuất của bà con tại nơi ở mới đã hoàn toàn suôn sẻ. Thực tế, đây đó, trong khu, điểm tái định cư vẫn còn tình trạng đời sống và điều kiện sản xuất của bà con vài ba năm đầu rất tốt (vì được nhận nhiều chính sách hỗ trợ), song những năm sau đó có khi lại trở về vòng quay của đói nghèo do đã hết thời hạn thụ hưởng các chính sách hỗ trợ. Có nhiều nguyên nhân dẫn tới vòng quay này, trong đó một phần do một bộ phận người dân còn bị động, ỷ lại vào chính sách hỗ trợ của Nhà nước, một phần do bản thân các chính sách hỗ trợ chưa tạo được sinh kế bền vững cho bà con tại nơi ở mới. Hay như chia sẻ của Chủ tịch UBND tỉnh Lai Châu Đỗ Ngọc An là nơi ở mới mặc dù tốt về chỗ ở, bảo đảm được nguồn nước, nhưng lại xa nơi sản xuất, chất lượng đất sản xuất kém hơn nơi ở cũ. Thực tế, hầu như toàn bộ diện tích đất đai màu mỡ có thể canh tác đã bị ngập sâu trong lòng hồ thủy điện. Vậy nên, trước mắt, tại nơi ở mới bà con sẽ có đời sống ổn định vì còn có tiền đền bù và chính sách hỗ trợ, nhưng về lâu dài thì… gặp khó là điều khó tránh khỏi.
Hiểu và nắm được thực trạng này, nên các thành viên Đoàn công tác đều nhất trí cho rằng, vấn đề cần quan tâm, giải quyết đối với công tác di dân tái định cư chính là hậu tái định cư. Muốn vậy, các địa phương cần linh hoạt trong việc thực hiện các chính sách hỗ trợ, bảo đảm phù hợp với đặc thù của từng địa phương để chính sách phát huy được tác dụng. Ổn định có lẽ mới là điều kiện cần… cho trước mắt. Quan trọng hơn cả phải bền vững về lâu dài
Người đại biểu nhân dân
