Ông Nguyễn Văn Hoàn - Phó Vụ trưởng vụ Pháp luật hình sự - hành chính (Bộ Tư pháp), thành viên Tổ Biên tập cho biết: Liên quan đến các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế (chương XVI), về việc phi hình sự hóa đối với 4 tội phạm trong Bộ luật Hình sự (BLHS), có 2 loại ý kiến khác nhau:

Loại ý kiến thứ nhất cho rằng, trong nền kinh tế định hướng xã hội chủ nghĩa thì cần phải loại bỏ những tội danh không phù hợp với sự phát triển kinh tế: Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước trong quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 165); tội báo cáo sai trong quản lý kinh tế (Điều 167); tội quảng cáo gian dối (Điều 168); tội vi phạm quy định về cấp văn bằng bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp (Điều 170). Với việc bỏ các tội danh này ra khỏi Bộ luật Hình sự (BLHS) sẽ bảo đảm phát huy được tính năng động của các cơ quan, doanh nghiệp trong sản xuất kinh doanh, thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN mà Đảng và Nhà nước ta đã đề ra.

Theo loại ý kiến thứ hai, để đảm bảo tính phòng ngừa, tránh bỏ lọt tội phạm, nên giữ lại các tội danh này như quy định của BLHS hiện hành.

Về cơ bản, Tổ biên tập đồng tình với loại ý kiến thứ nhất. Tuy nhiên, trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường, nhất là kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta thì vai trò quản lý của Nhà nước đối với các hoạt động kinh tế là rất quan trọng. Nhà nước đặt ra hành lang pháp lý để quản lý, kiểm soát sự vận hành của các hoạt động kinh tế. Do vậy, nếu loại bỏ tội “cố ý làm trái...” thì cần cụ thể hóa các loại hành vi trong từng lĩnh vực cụ thể để quy định thành các tội danh tương ứng, nhằm bảo đảm tính minh bạch, rõ ràng và không để lọt tội. Dự thảo thể hiện theo hướng này.

Theo chuyên gia pháp luật Vũ Quốc Việt, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp luật Hình sự - Hành chính, không nên giữ lại tội “cố ý làm trái…”, bởi thực tế cho thấy, yếu tố cấu thành tội phạm mù mờ, không thể liệt kê hết được các hành vi sai phạm liên quan đến tội này, do đó không bảo đảm được tính minh bạch. Mặt khác, theo ông Vũ Quốc Việt, đây cũng như là “cái túi” để xử lý, chuyển hóa các tội từ nặng sang nhẹ. Ví dụ như: Tội “Tham ô tài sản” đẩy xuống chỉ là “cố ý làm trái...”.

Đồng quan điểm, Phó Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Kiều Đình Thụ cũng cho rằng: Hiện nay, các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế được quy định rất trừu tượng, không có tính xác định cao. Vì vậy, cần rà soát lại để phù hợp với thực tiễn và sự phát triển của nền kinh tế thị trường.

Phó Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Sơn cũng thừa nhận, hiện nay, các quy định liên quan đến các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế là quá rộng, việc Tòa án phân biệt tội “cố ý làm trái” với các tội phạm về tham nhũng cũng gặp nhiều khó khăn.

Tuy nhiên, theo GS.TSKH Đào Trí Úc, Đại học Quốc gia Hà Nội: Nếu bỏ Điều 165 thì Ban soạn thảo cần phải lý giải cặn kẽ, nếu không sẽ rất khó. “Hướng như trong báo cáo là cố gắng chỉ ra những hành vi vi phạm cụ thể. Nếu nhà làm luật không chỉ ra được thì ai chỉ ra được? Không nên khuyến khích khả năng tùy tiện mà phải cụ thể hóa bằng cấu thành” - GS.TSKH Đào Trí Úc phân tích.

Ở một khía cạnh khác, Phó Chủ tịch Hội luật gia Việt Nam Lê Minh Tâm cũng đề nghị: Nếu loại bỏ tội danh “Cố ý làm trái quy định của Nhà nước trong quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng” ra khỏi BLHS, cần quan tâm dư luận nhìn nhận vấn đề này như thế nào với quan điểm mà Ban soạn thảo mong muốn. Theo ông Lê Minh Tâm, thực tế thời gian qua có nhiều vụ việc phạm tội “cố ý làm trái…” dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng, đặc biệt trong bối cảnh các doanh nghiệp nhà nước đang tái cơ cấu lại, trong khi hiện nay quy định còn chưa rõ ràng, quá rộng. Vì vậy, “cần rà soát để quy định phù hợp trong giai đoạn hiện nay và khi đưa ra được dư luận xã hội chấp nhận, nếu bỏ ngay e rằng không phù hợp” - ông Lê Minh Tâm nói.

Về việc hình sự hóa một số hành vi nguy hiểm cho xã hội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế, các ý kiến đều nhất trí với việc hình sự hóa hành vi trốn thuế đóng bảo hiểm xã hội, (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT) cho người lao động nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng cho người tham gia bảo hiểm. Tuy nhiên, đối với việc hình sự hóa hành vi gian lận bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội và hành vi trục lợi trong kinh doanh bảo hiểm thì vẫn còn có hai loại ý kiến khác nhau:

Loại ý kiến thứ nhất cho rằng, việc hình sự hóa hai loại hành vi này là không cần thiết, có thể vận dụng một số tội danh đã được quy định trong BLHS để xử lý như: Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản (Điều 139); tội tham ô tài sản (Điều 278), tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản (Điều 140)...

Loại ý kiến thứ hai cho rằng, mặc dù có thể vận dụng một số quy định của BLHS để xử lý đối với các hành vi gian lận BHYT, BHXH và hành vi trục lợi trong kinh doanh bảo hiểm, song, đây là lĩnh vực có những đặc thù nhất định với nhiều dạng vi phạm khác nhau, xảy ra tương đối phổ biến. Do vậy, việc bổ sung các tội danh về hai loại hành vi vi phạm này là cần thiết.

Tổ Biên tập đồng tình với ý kiến thứ hai. Theo đó, cần bổ sung các tội phạm về hành vi gian lận BHYT, BHXH và hành vi trục lợi trong kinh doanh bảo hiểm để xử lý cho phù hợp với tính chất, đặc điểm của loại vi phạm, nhằm góp phần bảo đảm thực hiện chính sách an sinh xã hội của Đảng và Nhà nước cũng như tạo điều kiện cho môi trường đầu tư kinh doanh nói riêng và sự phát triển của nền kinh tế thị trường nói chung. Dự thảo được thể hiện theo hướng này./.

ĐCSVN