- Việt Nam vừa hoàn thành tốt đẹp trọng trách đăng cai tổ chức Đại hội đồng IPU-132, được bạn bè quốc tế, đặc biệt là các nghị viện thành viên IPU đánh giá cao về công tác tổ chức, hậu cần cũng như tiến hành IPU-132. Trực tiếp tham gia công tác chuẩn bị cho sự kiện ngoại giao nghị viện quốc tế quan trọng này, nguyên Phó chủ nhiệm nhìn nhận như thế nào về kết quả Đại hội đồng IPU-132?

- Đến hôm nay có thể nói chúng ta đã có thể nắm bắt được những đánh giá tương đối thống nhất của IPU và các đoàn đại biểu các nước về Đại hội đồng IPU-132 do nước ta lần đầu tiên đăng cai tổ chức.

Thứ nhất, về khâu chuẩn bị và tổ chức, rõ ràng, ngay từ phát biểu tại phiên khai mạc Đại hội đồng IPU-132, Chủ tịch IPU Saber Chowdhury đã nói và sau này qua tiếp xúc hành lang với đoàn đại biểu nghị viện các nước cũng như trong các bài phát biểu tại IPU-132, đều bày tỏ sự hài lòng, ca ngợi công tác chuẩn bị chu đáo của Việt Nam. Họ cho rằng, sự chuẩn bị chu đáo, chủ động của ViệtNam là điều kiện bảo đảm cho thành công của IPU - 132. Chúng ta đã chuẩn bị tốt, từ khâu lễ tân, đón tiếp đại biểu đến việc thu xếp ăn ở, bố trí xe cộ, chăm sóc y tế đối với các đại biểu dự Hội nghị, bảo đảm trong mọi trường hợp nếu có tình huống phát sinh thì Ban Tổ chức có thể xử lý nhanh nhất và có hiệu quả.

Đại hội đồng IPU-132 diễn ra trong bối cảnh chúng ta vừa hoàn thành và đưa vào sử dụng nhiều hạng mục cơ sở hạ tầng lớn như nhà ga T2 của sân bay quốc tế Nội Bài; cầu Nhật Tân; công trình Nhà Quốc hội mới... Cùng với đó chúng ta đã có sẵn Trung tâm Hội nghị Quốc gia đủ sức gánh vác một hội nghị quốc tế lớn với sự tham dự cùng lúc của gần 2.000 đại biểu như IPU-132. Phiên khai mạc Đại hội đồng IPU-132 được tổ chức tại Phòng Diên Hồng, Nhà Quốc hội mới đã gây được ấn tượng mạnh đối với đoàn đại biểu nghị viện các nước, đại diện một số tổ chức quốc tế tại Việt Nam về sự trưởng thành của QH Việt Nam.

Thứ hai, về nội dung, các chủ đề đưa ra thảo luận tại phiên họp Thảo luận chung hay các phiên họp của Ủy ban, diễn đàn, hội nghị, sự kiện trong khuôn khổ Đại hội đồng IPU-132 đều nhận được sự đánh giá cao của đoàn đại biểu nghị viện các nước. Với chủ đề chung:Các mục tiêu phát triển bền vững - Biến lời nói thành hành động, Lãnh đạo Nghị viện các nước cũng như các nghị sĩ dự IPU-132 đều cho rằng đây là chủ đề mang tính thời sự cao. Hơn thế, tính thời sự của chủ đề chung do Việt Nam đề xuất và được IPU chấp thuận được thể hiện ngay trong thông điệp của Tổng thư ký Liên Hợp Quốc gửi tới Đại hội đồng IPU-132. Trong Thông điệp, Tổng thư ký Liên Hợp Quốc hoan nghênh và ủng hộ chủ đề của IPU-132 cũng như nhiều vấn đề được thảo luận tại Đại hội đồng. Bởi lẽ, như chúng ta đều biết, năm 2015, thế giới với sự chủ trì của Liên Hợp Quốc sẽ đánh giá mức độ hoàn thành 8 Mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ sau 15 năm thực thi. Đồng thời với kiểm điểm việc thực hiện 8 Mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ thì Liên Hợp Quốc cũng như thế giới sẽ thảo luận, cam kết để đưa ra các mục tiêu mới về phát triển bền vững. Trong thời gian qua, các quốc gia thành viên Liên Hợp Quốc đã cùng phấn đấu xây dựng một đề xuất chuyển đổi bao gồm 17 Mục tiêu phát triển bền vững và 169 chỉ tiêu. Tiến trình xác định 17 Mục tiêu của chương trình nghị sự phát triển sau năm 2015 được đánh giá là chưa từng có. Đại hội đồng IPU-132 diễn ra trùng với thời điểm chuyển giao giữa việc thực hiện các mục tiêu cũ (mục tiêu phát triển thiên niên kỷ) và đề xuất, đi tới thống nhất về các mục tiêu mới sau năm 2015 (các mục tiêu phát triển bền vững). Rất gần thôi, ngay tiếp sau Đại hội đồng IPU-132 tại Việt Nam, vào tháng 9 tới, Hội nghị Thượng đỉnh toàn cầu của những người đứng đầu Nhà nước và Chính phủ sẽ thông qua chương trình phát triển giai đoạn sau 2015. Diễn ra trong bối cảnh như vậy nên Đại hội đồng IPU-132 do ViệtNam đăng cai tổ chức mang màu sắc toàn cầu rất rõ nét. Nhất là trong bối cảnh tình hình thế giới có nhiều biến chuyển phức tạp, khó lường với nhiều thách thức như khủng bố, xung đột giữa các khu vực, mâu thuẫn Đông - Tây... như hiện nay thì sự chuẩn bị của Việt Nam cũng như các chủ đề, nội dung đưa ra thảo luận tại Đại hội đồng IPU-132 thể hiện sự đóng góp đầy trách nhiệm của Việt Nam, làm nổi bật mong muốn của nhân dân toàn cầu gửi gắm các nghị sĩ của mình, đến IPU - 132 này để bàn, thể hiện chính kiến cho những công việc như vậy. Ví dụ, liên quan đến chiến tranh mạng, đây là một trong những chủ đề quan trọng, đe dọa an ninh toàn cầu, đang là mối quan tâm của nhiều quốc gia trên thế giới. Không chỉ đóng góp nhiều ý kiến tích cực nhằm thúc đẩy việc Đại hội đồng IPU-132 ra Nghị quyết về Chiến tranh mạng, Đoàn Việt Nam còn đề xuất việc các quốc gia thành viên nên xây dựng và thông qua Công ước về chiến tranh mạng, an ninh mạng. Thực tế, đề nghị này của Đoàn ViệtNam tại IPU-132 được các đoàn nghị viện thành viên hoan nghênh. Hay với chủ đề quản trị nguồn nước, Đoàn ViệtNam đã có những đóng góp và đề xuất cụ thể. Trong bối cảnh nhiều quốc gia trên thế giới, đặc biệt là Việt Nam đang chịu ảnh hưởng nặng nề từ biến đổi khí hậu, thì quản trị nguồn nước là chủ đề sát sườn, mang tính thời sự cao với không chỉ Việt Nam mà với tất cả các nước hiện nay.

Với bình đẳng giới, thúc đẩy sự tham gia của phụ nữ vào đời sống chính trị, Đại hội đồng IPU-132 diễn ra đúng dịp kỷ niệm 30 năm thành lập cơ chế Hội nghị Nữ nghị sĩ của IPU, 20 năm thực hiện Tuyên bố và Cương lĩnh hành động Bắc Kinh về bình đẳng giới. Đến nay có thể nói, sau 30 năm thành lập và vận hành cơ chế Hội nghị Nữ nghị sĩ, IPU đã có những đóng góp tương đối thực chất trong việc tăng cường vai trò của phụ nữ trong hệ thống chính trị thế giới. Thực tế, đã từng có những quốc gia rất hạn chế vai trò của phụ nữ trong đời sống chính trị, thậm chí là không bầu phụ nữ vào nghị viện. Trong quá trình hoạt động của mình, IPU đã có sự tác động đối với những quốc gia này với mong muốn thay đổi tư duy cũng như truyền thống hoạt động chính trị để họ dần công nhận vai trò của phụ nữ, đề cao và tạo điều kiện để phụ nữ tham gia vào đời sống chính trị đất nước. Và những quốc gia, vốn không có đại diện phụ nữ trong nghị viện đó, thì nay đã có. Vì vậy, kỷ niệm 30 năm cơ chế Hội nghị Nữ nghị sĩ tại Đại hội đồng IPU - 132 là sự kiện lớn và có ý nghĩa đối với nỗ lực thúc đẩy bình đẳng giới.

Hay với cơ chế Hội nghị Các Tổng thư ký nghị viện IPU, Việt Nam đã chuẩn bị rất chu đáo với nhận thức đây là diễn đàn của các cơ quan tham mưu, giúp việc cho nghị viện các nước, bàn và đóng góp những nội dung mang tính toàn cầu.

Rõ ràng, công tác chuẩn bị và tiến hành Đại hội đồng IPU-132 của nước chủ nhà được hoan nghênh, đánh giá cao ngay từ phiên khai mạc đến ngày bế mạc. Việt Nam và Quốc hội ViệtNamtự hào khi nhận được sự ủng hộ rất lớn của nghị viện các nước thành viên cũng như đại diện các tổ chức quốc tế và khách mời dự IPU-132.

- Có lẽ không phải chờ tới phiên bế mạc của Đại hội đồng IPU-132, bởi lẽ ngay tại cuộc họp báo đầu tiên giữa IPU và QH Việt Nam, trả lời về công tác chuẩn bị của nước chủ nhà, Chủ tịch IPU Saber Chowdhury đã nêu rõ, Việt Nam đã đặt ra những chuẩn mực mới trong công tác chuẩn bị cho một kỳ họp Đại hội đồng của IPU mà các nước sau này sẽ khó vượt qua nếu đăng cai Đại hội đồng IPU. Chủ tịch IPU hẳn là có lý do khi đánh giá như vậy, thưa nguyên Phó chủ nhiệm?

- Chủ tịch IPU có lý khi đưa ra những đánh giá cao như vậy về công tác chuẩn bị, tổ chức và tiến hành Đại hội đồng IPU - 132 của ViệtNam. Là người đã từng tham dự nhiều kỳ họp Đại hội đồng của IPU, được tổ chức ở nhiều châu lục cũng như tại trụ sở của IPU ở Geneva, Thụy Sĩ, tôi hiểu được rằng khi đưa ra đánh giá như vậy, có nghĩa Chủ tịch IPU đã nhìn thấy chúng ta đã chuẩn bị rất chu đáo về mọi mặt để bảo đảm tất cả sự kiện, hoạt động của Đại hội đồng IPU-132 diễn ra thuận lợi nhất, thành công nhất.

Vậy cơ sở của những đánh giá cao này là gì?

Thứ nhất, việc tổ chức tốt Đại hội đồng IPU-132 thể hiện cam kết chính trị của lãnh đạo Việt Nam. Chúng ta đã chuẩn bị từ sớm, đặt lên bàn nghị sự của Quốc hội, Chính phủ, triển khai nhiều bước đi như thành lập Ban Chỉ đạo cấp Nhà nước, Ban Tổ chức IPU-132, Ban Thư ký IPU-132... với yêu cầu tổ chức thành công diễn đàn nghị viện đa phương này. Và trước khi chính thức diễn ra Đại hội đồng IPU-132, cả hệ thống bộ máy của chúng ta đã lao vào chuẩn bị, huy động lực lượng khá đông của các ban, bộ, ngành, với tinh thần trách nhiệm cao, sẵn sàng mọi cơ sở vật chất phục vụ ở mức tối đa cho Hội nghị. Điều đó cho thấy cam kết chính trị rất cao của Quốc hội, Chính phủ và Nhân dân ViệtNam đối với IPU-132.

Thứ hai, với cam kết chính trị như vậy, quá trình chuẩn bị cho IPU-132 khá dài về thời gian, công phu về huy động lực lượng, và bảo đảm chất lượng cao trong hoạt động của các bộ máy và đội ngũ có liên quan. Chúng ta đã chủ động phối hợp chặt chẽ với Ban Thư ký IPU, đây là yếu tố quan trọng, bởi Ban Thư ký IPU luôn mong muốn dù tổ chức ở nước nào thì kỳ họp Đại hội đồng của IPU cần đạt yêu cầu về hiệu quả, chất lượng, đồng thời mang màu sắc của quốc gia chủ nhà. Hai yêu cầu này đã được phối hợp nhuần nhuyễn, đáp ứng mục tiêu đề ra. Việt Nam đã cân nhắc một cách trí tuệ để đề xuất với Ban Thư ký IPU về chủ đề chung của Đại hội đồng IPU-132 cũng như các chủ đề đưa ra thảo luận tại phiên họp của các Ủy ban thường trực của IPU, thu hút được sự quan tâm, ủng hộ của đoàn đại biểu các nghị viện tham dự IPU-132.

Chủ tịch IPU nói rằng ViệtNamđã đưa ra chuẩn mực mới trong công tác chuẩn bị và tiến hành Đại hội đồng IPU-132 có lẽ cũng không ngoài mong muốn các quốc gia tiếp theo sẽ làm được như ViệtNamkhi đăng cai tổ chức kỳ họp Đại hội đồng của IPU.

Thứ ba, thông qua Đại hội đồng IPU-132 lần này, vai trò, uy tín của IPU, trực tiếp là vai trò của Nghị viện và nghị sĩ các nước thành viên được nâng cao, vì các chủ đề, nội dung đưa ra thảo luận tại IPU-132 là những vấn đề sát sườn, gắn chặt với đời sống chính trị của các quốc gia. Ví dụ, nhận thấy mối đe dọa của chiến tranh mạng đối với hòa bình và an ninh thế giới, chủ đề Chiến tranh mạng được đưa ra thảo luận và thống nhất ra Nghị quyết tại Ủy ban thường trực về Hòa bình và An ninh Quốc tế. Nghị quyết này nhận được sự đồng thuận và thông qua của Đại hội đồng IPU-132. Hay với Luật pháp quốc tế trong vấn đề chủ quyền quốc gia, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau và quyền con người, đây là chủ đề đã được đưa ra từ Đại hội đồng IPU-131, nhưng chưa đi đến thống nhất, thì tại Đại hội đồng IPU-132, nghị viện các nước thành viên đã hoàn thiện và thông qua Nghị quyết về chủ đề này. Đây là một trong những Nghị quyết mang dấu ấn của Hà Nội, bởi lẽ các quan hệ quốc tế vốn rất phức tạp. Hiểu như thế nào cho đúng về chủ quyền quốc gia? Hay thực hành thế nào trong việc không can thiệp vào công việc nội bộ của nước khác? Đây là chuyện xảy ra hàng ngày ở nhiều nơi trên thế giới và dẫn tới nhiều việc phức tạp. Ví dụ ở Trung Đông hay những khu vực đang xảy ra xung đột, chiến tranh, cuộc sống thường ngày của người dân bị đảo lộn, hàng nghìn người bị mất nhà cửa hoặc buộc phải rời đi nơi khác vì chiến tranh... Vậy thì những chuyện này cần được đề cập như thế nào, vấn đề can thiệp hay không can thiệp vào công việc nội bộ của các nước như thế nào đây? Đến Đại hội đồng IPU-132, nghị sĩ, nghị viện các nước thành viên IPU thống nhất được chuẩn mực, nguyên tắc, trong đó có việc phải tuân thủ luật pháp quốc tế. Tôi cho rằng khi Chủ tịch IPU Saber Chowdhury đánh giá rằng Việt Nam đã đặt ra những chuẩn mực mới đối với việc tổ chức Đại hội đồng IPU, thì những chuẩn mực này có lẽ không chỉ về khâu tổ chức mà còn là chuẩn mực về chính trị, cụ thể ở đây là việc nghị viện các nước thành viên đã thống nhất và ra được Tuyên bố Hà Nội, văn kiện mang đậm màu sắc Đại hội đồng IPU-132. Tuyên bố Hà Nội đã tổng kết lại tất cả nội dung đã được thảo luận, nhất trí tại Đại hội đồng IPU-132; đề ra được phương hướng thực hiện các Nghị quyết, quyết định quan trọng của Đại hội đồng IPU-132, đặc biệt là những đóng góp tích cực trong giai đoạn thế giới đang tổng kết việc thực hiện các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ, chuẩn bị chuyển sang giai đoạn các mục tiêu phát triển bền vững sau 2015.

- Với những đánh giá khách quan như vậy thì có thể thấy chủ đề Biến lời nói thành hành động của IPU-132 đưa ra là phù hợp…? 

- Đại hội đồng IPU có ý nghĩa rất đặc biệt bởi hoạt động đối ngoại đa phương có rất nhiều cơ chế. Chúng ta có Liên Hợp Quốc, có nhiều tổ chức quốc tế về từng lĩnh vực như kinh tế - thương mại, tổ chức quốc tế về đàm phán nhằm đề ra các luật chơi chung cho các nước trên thế giới… IPU là tổ chức nghị viện đa phương mang màu sắc đặc thù. Tham dự Đại hội đồng IPU, có thể thấy rõ rằng không có gì cản trở các nghị sĩ, Nghị viện thành viên nói lên suy nghĩ, tâm tư nguyện vọng của họ và đây chính là những điều cử tri và nhân dân nước họ gửi gắm. Minh chứng là khi bàn về mâu thuẫn giữa vùng này với vùng kia hay giữa nước này nước kia thì nghị sĩ rất thẳng thắn, thể hiện rõ chính kiến đồng ý hoặc không đồng ý. Tại diễn đàn của IPU, chúng ta không thấy có sự dích dắc mà luôn là những ngôn từ thẳng thắn. Đặc thù này là đặc thù của hoạt động nghị viện, của nghị sĩ, phản ánh tiếng nói của cử tri và nhân dân.

Từ đặc thù này, liên hệ tới chủ đề Biến lời nói thành hành động của IPU-132, trước hết có thể thấy Việt Nam chúng ta đang biến các cam kết chính trị rất cao đối với việc sẽ đăng cai tổ chức thành công Đại hội đồng IPU-132 thành hành động. Chủ tịch QH nước ta đã tuyên bố với thế giới và bạn bè quốc tế rằng ViệtNamđã sẵn sàng để tổ chức một kỳ họp Đại hội đồng IPU thành công. Và vừa qua chúng ta đã tổ chức thành công Đại hội đồng IPU-132, được bạn bè quốc tế ca ngợi thì rõ ràng là biến lời nói, cam kết chính trị đó thành hành động. Ưu tiên và mong muốn của IPU là làm thế nào để ngày càng nâng cao được vị thế, vai trò của IPU, đặc biệt là sự hợp tác giữa IPU và Liên Hợp Quốc, vì một thế giới phát triển bền vững hơn, bảo đảm tăng trưởng xanh, bảo vệ được nguồn nước trong phát triển kinh tế - xã hội; và trong nền dân chủ thì bảo đảm sự bình đẳng, tôn trọng chủ quyền của các nước, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau. Tôi cho rằng các cam kết, lời nói nêu trên đã được thể hiện tại Đại hội đồng IPU-132 và các nghị sĩ, nghị viện thành viên đã cam kết và đang hành động. Vì vậy không quá lời và có cơ sở khi khẳng định Đại hội đồng IPU-132 là kỳ họp thành công của IPU.

- Một trong những yêu cầu đặt ra đối với việc tổ chức Đại hội đồng IPU-132 là góp phần quảng bá hình ảnh đất nước và con người Việt Nam, nâng cao vị thế, vai trò của Việt Nam trong khu vực cũng như trên trường quốc tế. Vậy theo nguyên Phó chủ nhiệm, việc tổ chức Đại hội đồng IPU-132 có tác động như thế nào đến việc thực hiện đường lối, chính sách đối ngoại của Đảng và Nhà nước ta?

- IPU là một trong các tổ chức đa phương lâu đời nhất trên thế giới, trải qua nhiều thăng trầm. Tác động của IPU không phải lúc nào cũng thuận vì lịch sử hoạt động của IPU cho thấy có những nước lớn từng tham gia vào cơ chế này, là đại thành viên của IPU, nhưng sau đó đã từ bỏ quy chế thành viên IPU. Nhìn vào sự phát triển lớn mạnh của IPU ngày nay, chúng ta thấy rằng IPU ngày càng khẳng định được vị trí quan trọng trong hệ thống ngoại giao đa phương và ngoại giao quốc tế. Đáng chú ý là hoạt động của cơ chế đa phương đưa ra được các định hướng cơ bản. Định hướng này rất quan trọng vì ra đời dựa trên sự đồng thuận của các thành viên. Vậy cơ chế đa phương trong trường hợp này là gì? Đó là APEC, ASEAN, Liên Hợp Quốc, WTO, IPU… Để có được các nghị quyết, quyết định tại các cơ chế đa phương thì phải có sự thống nhất, thông qua tại các Đại hội đồng, có sự đồng thuận đa số của các thành viên. Các nghị quyết, quyết định của Đại hội đồng IPU là định hướng, ý chí, nguyện vọng của các nghị sĩ, nghị viện thành viên xuất phát từ nền tảng là sự ủng hộ của người dân. Vì thế, ý nghĩa lớn nhất của cơ chế IPU là phản ánh sự đồng thuận chung. Còn dưới góc độ của QH nước ta cũng như nghị viện các nước khác, Đại hội đồng IPU-132 chắc chắn sẽ có tác động tới việc ban hành các chính sách, pháp luật của từng quốc gia thành viên cũng như việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Quốc hội/Nghị viện thành viên. Việt Nam đã cam kết tổ chức thành công Đại hội đồng IPU-132, đưa ra các sáng kiến và được Đại hội đồng IPU - 132 chấp nhận, thì Việt Nam càng phải có cam kết, hành động cụ thể để hiện thực hóa các sáng kiến đã được thông qua đó.

Trong cơ chế đa phương, chế tài đối với việc thực hiện các nghị quyết, quyết định như thế nào đang được đánh giá là một trong những hạn chế. Chúng ta đạt tới sự đồng thuận là tốt, nhưng bản thân sự đồng thuận này lại mang màu sắc của chế tài không triệt để. Do vậy, cần có cơ chế bắt buộc các nước thực hiện các cam kết đã đưa ra, còn nếu không thực hiện thì anh sẽ bị phạt. Tuy nhiên, hiện nay, trừ Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, thì hầu hết các cơ chế đa phương, kể cả IPU đều không có chế tài (bắt buộc) đối với việc thực hiện. Vậy làm thế nào để các nghị quyết, quyết định, cam kết tại cơ chế đa phương được thực hiện trên thực tế. Tôi cho rằng, cam kết và hành động chính là chế tài, thể hiện uy tín của quốc gia. Chế tài nằm trong cam kết thực hiện của Quốc hội/Nghị viện từng nước. Vì vậy, chắc chắn những quyết định được đưa ra tại Đại hội đồng IPU-132 sẽ có tác động tới việc hoạch định chính sách, pháp luật của từng quốc gia. Một trong các chức năng của QH là lập pháp. Thế thì trong chương trình lập pháp, QH của từng quốc gia phải tính tới một chương trình lập pháp không đơn lẻ mà phải bảo đảm phù hợp với các cam kết khu vực và luật pháp quốc tế. Nói cách khác là chương trình lập pháp ấy phải có sự hội nhập quốc tế, phải tôn trọng luật pháp quốc tế. Còn nếu không tuân thủ luật pháp quốc tế, hoặc làm trái các cam kết đã thống nhất tại các diễn đàn quốc tế, các cơ chế đa phương thì rõ ràng về mặt chính trị, pháp lý hay tinh thần trách nhiệm của quốc gia đối với cộng đồng quốc tế đều không được. Hệ quả là quốc gia ấy bị đánh giá, có thể dẫn đến mất uy tín. Thậm chí tự quốc gia anh cũng cảm thấy không xứng đáng khi tham dự những hội nghị, cơ chế đa phương và đưa ra các cam kết, nhất là những nước lớn.

- Xin cám ơn nguyên Phó chủ nhiệm!

Người đại biểu nhân dân