Nghiêm túc, lịch lãm - là ấn tượng đầu tiên của nhiều ĐBQH khi thấy Bộ trưởng Nguyễn Quân xuất hiện tại vị trí dành cho người trả lời chất vấn. Vị Tư lệnh ngành khoa học công nghệ còn thể hiện rõ sự chỉn chu của mình khi ngay trước giờ chất vấn đã gửi đến ĐBQH cuốn sách trắng về công nghệ thông tin năm 2014, nêu rõ những thành tựu mà ngành khoa học công nghệ đã làm được. Bộtư trưởng Nguyễn Quân cũng tạo thiện cảm với QH ngay mở đầu phần trả lời chất vấn của mình đã rất khiêm tốn bày tỏ biết ơn QH cho phép được trả lời chất vấn, khẳng định đây là một sự kiện đặc biệt vì 4 nhiệm kỳ QH, Bộ Khoa học và Công nghệ không có đại diện trong QH, ít có điều kiện tham gia vào hoạt động của QH; và hết sức cầu thị khi báo cáo với QH: trong khi nhận thức, kiến thức và kinh nghiệm của chúng tôi không phải vô hạn, rất có thể những giải trình của tôi không đáp ứng được mong muốn, kỳ vọng rất cao của ĐBQH. Các thành viên Chính phủ ngồi ghế nóng của QH trong các phiên chất vấn từ vài nhiệm kỳ trở lại đây, mỗi người một phong cách, mỗi người một cá tính, nhưng tạo được ấn tượng ban đầu đạt đến mức gần như hoàn hảo như Bộ trưởng Nguyễn Quân không phải nhiều...
Dẫu vậy, vẫn còn rất nhiều câu hỏi băn khoăn: có hay không tình trạng dàn trải, lãng phí trong đầu tư ngân sách cho lĩnh vực khoa học công nghệ khi tỷ lệ đề tài nghiên cứu xong không ứng dụng được, phải xếp vào ngăn kéo rất lớn, thậm chí, có những đề tài mà thành quả lớn nhất là biến giấy trắng thành giấy lộn... Có phải chúng ta đầu tư không tập trung, không đúng chỗ, đúng người, đúng việc? Có hay không cơ chế xin - cho? Và đến bao giờ mới chấm dứt được tình trạng này? - song, các ĐBQH Nguyễn Thị Khá (Trà Vinh), ĐBQH Nguyễn Mạnh Cường (Quảng Bình), ĐBQH Nguyễn Sỹ Cương (Ninh Thuận)... chưa nhận được câu trả lời thỏa đáng. Thay vì trả lời trực diện vào nội dung chất vấn của ĐBQH, Bộ trưởng lại trình bày rất chi tiết thế nào là "đề tài xếp ngăn kéo", có mấy loại "đề tài xếp ngăn kéo", ý nghĩa của từng loại "đề tài xếp ngăn kéo"... Và "chốt" lại: nếu thực hiện nghiêm Luật Khoa học và Công nghệ năm 2013 thì sẽ không còn tình trạng đề tài nghiên cứu xong phải xếp ngăn kéo, gây lãng phí ngân sách nhà nước nữa. Nhưng "có điều, chúng ta có thực hiện nghiêm túc được Luật Khoa học và Công nghệ 2013 hay không?" - câu hỏi này, lẽ ra phải hỏi chính cơ quan quản lý nhà nước về khoa học, công nghệ thì lại được Tư lệnh ngành khéo léo "đá" ngược trở lại cho các ĐBQH, cho xã hội.
Trong gần 4 giờ đồng hồ, Bộ trưởng Nguyễn Quân cũng tâm sự, chia sẻ với QH rất nhiều lo lắng về ngành, lĩnh vực mình phụ trách. Đó là, khoa học công nghệ mặc dù đã được xác định là quốc sách hàng đầu, là động lực phát triển kinh tế - xã hội nhưng đến nay vẫn chưa thực sự là quốc sách hàng đầu; đầu tư cho khoa học công nghệ, cả từ ngân sách nhà nước, xã hội và các định chế tài chính khác đều vẫn còn quá thấp. Đúng là, con số 2% tổng chi ngân sách hàng năm cho lĩnh vực khoa học công nghệ hiện nay của nước ta đang là mức rất thấp so với các nước tiên tiến, phát triển trên thế giới. Nhưng tại sao con số 2% này năm nào cũng chi không hết? Báo cáo quyết toán ngân sách năm nào về khoa học công nghệ cũng cho thấy chỉ phân bổ được khoảng 80%; có những địa phương chỉ sử dụng được khoảng 30%.
Ở góc độ khác, hiệu quả đầu tư cho lĩnh vực khoa học, công nghệ có thực sự chỉ nằm ở con số chi đầu tư từ ngân sách? Bởi thực tế thời gian qua cho thấy, có không ít công nhân, nông dân từ đời sống lao động, sản xuất hàng ngày đã cải tiến, đã phát minh và cho ra đời những sản phẩm khoa học, công nghệ có tính ứng dụng cao. Bao nhiêu người trong số họ đã bắt đầu việc nghiên cứu, cải tiến, phát minh bằng ngân sách nhà nước? Và bao nhiêu người trong số họ sau khi chứng minh được hiệu quả, tính ứng dụng của các sản phẩm công nghệ của mình đã nhận được đầu tư từ ngân sách nhà nước để nhân rộng?
Một đất nước còn nghèo, "chiếc bánh" ngân sách còn nhỏ, chi nhiều hơn cho lĩnh vực này sẽ phải co kéo ở lĩnh vực khác. Vậy thì, ở tầm hoạch định chính sách vĩ mô, có nên dốc hết ngân sách cho những đề tài nghiên cứu cơ bản là chủ yếu rồi xếp ngăn kéo vì "nghiên cứu cơ bản là phải đi trước thời đại, phải chờ đợi trình độ phát triển của xã hội đến một mức độ nhất định mới có thể ứng dụng được" hay phải chọn khâu đột phá vào các đề tài ứng dụng được ngay vào điều kiện kinh tế - xã hội hiện tại và phải có chính sách đồng bộ để những nghiên cứu có tính ứng dụng cao không còn phải "xếp ngăn kéo" vì không có doanh nghiệp, không có nguồn lực đầu tư? - Vấn đề then chốt ấy, Bộ trưởng chưa trả lời được thật thỏa đáng. Hay nói cho chính xác hơn là, Bộ trưởng đã đưa ra rất nhiều tuyên bố, giải pháp, đã nhận trách nhiệm, đã cam kết, đã bày tỏ hy vọng... nhưng sao người theo dõi phiên chất vấn vẫn thấy ngổn ngang!
Phần trả lời của Bộ trưởng đã thể hiện sự chủ động, cầu thị, nghiêm túc và nắm rõ thực trạng, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đối với lĩnh vực mình phụ trách. Nhưng nhiều ĐBQH vẫn mong muốn ở vị Tư lệnh ngành một tư duy đột phá mạnh mẽ hơn nữa để khoa học, công nghệ đi trước một bước, thực sự trở thành động lực phát triển kinh tế - xã hội
Người đại biểu nhân dân
