Hình và bóng

Trong ba nhiệm kỳ làm đại biểu, chúng tôi có may mắn được công tác ở VPQH những năm 2002 - 2007, nhiệm kỳ Khóa XI của QH. Đây là một nhiệm kỳ mà QH đổi mới khá mạnh mẽ về tổ chức và hoạt động, do đó hiệu lực bộ máy và hiệu quả công tác được cải thiện rõ nét. Trong nhiệm kỳ, QH đã xây dựng và ban hành được 84 Luật, Bộ luật (gấp từ gần 2 lần đến 2,4 lần so với nhiệm kỳ Khóa IX, Khóa X). QH đã thực hiện 176 hoạt động giám sát và cũng trong nhiệm kỳ này xuất hiện hình thức giám sát chuyên đề mà chuyên đề đầu tiên là Việc khắc phục tình trạng đầu tư dàn trải, chống thất thoát trong đầu tư xây dựng cơ bản... Trong 5 năm, QH đã quyết định 47 vấn đề trọng đại của quốc gia, trong đó có những quyết định tối quan trọng như quyết định nhân sự cấp cao của bộ máy nhà nước; chủ trương đầu tư xây dựng đường Hồ Chí Minh; quyết định phương án xây dựng tòa nhà QH...

Kết quả hoạt động của QH luôn luôn gắn bó chặt chẽ với hoạt động tham mưu, phục vụ của VPQH như hình với bóng.

Trong lĩnh vực lập pháp: Lãnh đạo và cán bộ Vụ Pháp luật và một số vụ khác đã có những sáng kiến mang tính chất là cột mốc của sự đổi mới được lãnh đạo Văn phòng kiến nghị với UBTVQH và được chấp nhận, có thể đề cập đến một vài sự kiện sau:

Trước hết là thay đổi cách thức thông qua một đạo luật. Từ Kỳ họp thứ 2, QH Khóa XI trở về trước, khi thông qua một đạo luật là phải thông qua từng điều, thậm chí có điều phải thông qua từng khoản. Hao phí sức lao động và thời gian của đại biểu là vô cùng lớn, có buổi làm việc chỉ thông qua được 2 điều, sửa đổi được hai chữ của Dự án Bộ luật Dân sự (Bộ luật số 44-L/CTN, được thông qua toàn bộ ngày 28.10.1995; Bộ luật này hơn 820 điều, được thông qua gần 500 điều ở Kỳ họp thứ 7 và hơn 320 điều được thông qua ở Kỳ họp thứ 8 QH Khóa IX)... Ở Khóa XI, anh em kiến nghị giao quyền và trách nhiệm tối đa cho các Ủy ban phụ trách các luật, phối hợp với các Ủy ban khác và Hội đồng Dân tộc “cày vỡ, bừa vỡ; cày đi, bừa lại nhiều lần”, “quần thảo” đến nơi, đến chốn, chỉ còn lại những điểm mắc mứu nhất mới trình ra UBTVQH và QH. Tại các phiên họp toàn thể, QH chỉ còn phải thảo luận những vấn đề phức tạp nhất, “gai góc” nhất của một dự án luật. Chính vậy mà cũng là Bộ luật Dân sự (gần 800 Điều), có số hiệu  32/2005/QH11 ngày 14.6.2005, QH chỉ thông qua trong một buổi sáng, mà chủ yếu là báo cáo giải trình, xử lý những điều mắc mứu nhất. Sự đổi mới này về cơ bản vẫn được duy trì cho đến ngày nay.

Thành công từ phép thử đầu tiên

Hai là, nỗi băn khoăn, day dứt QH là cơ quan lập pháp mà các cơ quan của QH đã qua 11 khóa nhưng chưa tự mình trình được một dự án luật nào; từ đó, Vụ Khoa học, Công nghệ và Môi trường cùng Vụ Các vấn đề xã hội đã mạnh dạn đề xuất với Ủy ban của mình thực hiện “phép thử” đầu tiên, tự xây dựng và trình dự án luật về những vấn đề bức xúc nhất hoặc vấn đề mới xuất hiện nhưng thiết thực trong việc xử lý các quan hệ xã hội. UBTVQH đã hoan nghênh sáng kiến pháp luật và chấp thuận kiến nghị của hai Ủy ban. Kết quả là, sau một năm nghiền ngẫm, “dùi mài kinh sử”, “tầm chương, trích cú” và qua các công đoạn của quy trình “làm luật”, dự án Luật Giao dịch điện tử số hiệu 51/2005/QH11 do Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường soạn thảo và trình đã được QH bấm nút thông qua ngày 29.11.2005. Tương tự như thế, sau một năm vất vả, “lao tâm khổ tứ”, dự án Luật Bình đẳng giới mang số hiệu 73/2006/QH11 do Ủy ban Về các vấn đề xã hội soạn thảo và trình đã được QH biểu quyết thông qua ngày 29.11.2006(1). Các sự kiện trên đã mở ra khả năng cho Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của QH, các ĐBQH hoàn toàn có thể đề xuất, thực hiện việc soạn thảo và trình các dự án luật, dự án pháp lệnh trong thời gian tiếp theo.

Ba là, trong quá trình tham mưu, giúp việc cho QH, VPQH nghiệm thấy rằng, khối lượng công việc của phần lớn các Ủy ban đều tăng lên gấp bội, nhất là công tác lập pháp và hoạt động giám sát. Bởi vậy, khi được UBTVQH giao cho VPQH chủ trì xây dựng Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức QH, VPQH đã tham mưu cho UBTVQH và QH là cần thành lập thêm một số cơ quan của QH trên cơ sở chia tách nhiệm vụ và quyền hạn của một số Ủy ban. Đề xuất của VPQH tương đối nhiều, vì xét thấy nhiều Ủy ban quá tải công việc, nhưng UBTVQH cân đi, nhắc lại nhiều mặt nên đồng ý chỉ trình ra QH chia tách 2 Ủy ban (cộm việc nhất) để thành lập 4 Ủy ban. Và ngày 2.4.2007, tại Kỳ họp thứ 11, QH Khóa XI đã nhất trí thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức QH số hiệu 84/2007/QH11, trong đó có nội dung: chia tách Ủy ban Pháp luật để thành lập Ủy ban Tư pháp và Ủy ban Pháp luật; chia tách Ủy ban Kinh tế và Ngân sách để thành lập Ủy ban Kinh tế và Ủy ban Tài chính - Ngân sách. Các Ủy ban đó được hình thành và hoạt động từ QH Khóa XII (2007 - 2011) đến nay... Ngoài ra VPQH còn tham mưu nhiều việc khác như QH ban hành một luật mà có thể sửa đổi nhiều luật cùng lĩnh vực, nhằm tháo gỡ những vướng mắc không thể không xử lý ngay nhưng chưa có điều kiện sửa đổi toàn luật; tham mưu việc xây dựng và ban hành Luật Hoạt động giám sát của QH...

 Đếm chữ để tính thời gian

Trước đây cứ sau ngày khai mạc kỳ họp là phải sửa đổi và in lại Chương trình kỳ họp, vì ngày đầu rất nhiều văn bản quan trọng và dài được trình QH. Việc ước lượng thời gian cho một văn bản thường thiếu độ chính xác vì chưa có căn cứ cụ thể. Một người trình bày bị “lố” thời gian là đẩy toàn bộ những người sau (văn bản sau) phải lùi. Trong kỳ họp thường phải sửa đổi, in lại không ít lần, mỗi lần khoảng 700 bản, mỗi bản in lần đầu khoảng 7 - 8 trang, 700 bản là khoảng 5.000 trang A4 mà chỉ sử dụng được một buổi nên rất lãng phí.

Không để tình trạng “cháy giáo án” kéo dài từ kỳ này sang kỳ khác, anh chị em Vụ Tổng hợp, Vụ Hành chính đã nghĩ ra phương pháp xác định tương đối chính xác thời gian trình bày của một văn bản. Một người đọc với tốc độ trung bình và một người bấm giờ. Thử đi, thử lại nhiều lần thì tìm ra các “thông số”: trang A4 in dòng một thì thời gian đọc hết một trang là 3 phút; in dòng một - bốn là 2,5 phút. Thời gian đọc một trang nhân với số trang của văn bản là thời gian cần trình bày của văn bản đó. Khi đã tính được tổng thời gian cần trình bày thì sẽ dễ dàng phân bố các văn bản vào các phiên họp theo thứ tự của nội dung... Với phương pháp đó, từ Kỳ họp thứ 2, QH Khóa XI đến nay hầu như Chương trình kỳ họp ít khi bị điều chỉnh (trừ những trường hợp đột xuất mới có điều chỉnh nhỏ)..