Hiến pháp mới đặt nền tảng, khai thông cho hoạt động của QH và cũng tạo ra một khối lượng công việc đặc biệt lớn

- Trong năm 2014, QH đã có khối lượng công việc lớn hơn nhiều so với những năm trước, thậm chí là phải tăng thời gian họp so với thường lệ. Phó chủ nhiệm đánh giá như thế nào về hoạt động của QH trong năm qua?

- Hiến pháp năm 2013 đã đặt nền tảng, khai thông cho hoạt động của QH, và cũng tạo ra một khối lượng công việc đặc biệt lớn. Khoản 1, Điều 14 của Hiến pháp đưa ra một quy định ngắn gọn, mộc mạc, nhưng lại hàm chứa tư tưởng lớn: quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng... Như vậy, hàng loạt nghị định, pháp lệnh hiện nay có quy định liên quan đến quyền con người, quyền công dân sẽ mất giá trị. Đây là nhiệm vụ, là trọng trách cực lớn của QH không chỉ trong Khóa XIII, mà còn trong những năm sau nữa. Và cử tri, nhân dân hồ hởi tiếp nhận quan điểm này, quy định này của Hiến pháp, vì việc hạn chế các quyền con người, quyền công dân được quy định ngay tại luật, nên chỉ phải thực hiện theo luật do QH ban hành, không phải theo dõi trong nhiều văn bản quy phạm pháp luật như trước kia. Đặc biệt, người dân có quyền tham gia vào quá trình soạn thảo dự án luật, nên có thể nêu ý kiến bảo vệ quan điểm đối với việc hạn chế một quyền cơ bản nào đó. Điều này thúc đẩy dân chủ trong xã hội, hợp với xu thế hiện nay trên thế giới. 

Trong hai kỳ họp, với thời gian họp không tăng lên nhiều, nhưng QH đã thông qua 29 dự án luật, 13 nghị quyết. Thử  hình dung trước đây, có những nhiệm kỳ (5 năm), QH lúc đó thông qua 11 - 12 đạo luật, chia trung bình ra 3 đạo luật/năm thì thấy khối lượng lập pháp của QH trong năm 2014 - năm đầu tiên triển khai thi hành Hiến pháp 2013, là rất lớn, gấp hàng chục lần so với trước đây. Ngay như Ủy ban Quốc phòng và An ninh, trong năm qua đã đề xuất QH, UBTVQH thông qua số lượng luật, pháp lệnh bằng cả nhiệm kỳ trước. Một năm mà bằng cả nhiệm kỳ và có thể thấy, để hoàn thành khối lượng công việc lớn này đòi hỏi rất nhiều công sức của QH, UBTVQH, các cơ quan của QH, ĐBQH. Ngoài ra, tôi thấy kinh nghiệm xây dựng luật, kinh nghiệm đào tạo cán bộ, kinh nghiệm tích lũy của ĐBQH qua từng kỳ họp, từng nhiệm kỳ nay đã được phát huy. Các cơ quan chủ trì soạn thảo các dự án luật cũng có ý thức trách nhiệm cao khi thực hiện công việc được giao. Quá trình xây dựng, tiếp thu chỉnh lý dự án luật, cơ quan chủ trì soạn thảo ngày càng tôn trọng ý kiến của ĐBQH, của nhân dân, không còn tình trạng chỉ chăm chăm quan tâm lợi ích của bộ, ngành mình mà coi nhẹ lợi ích của bộ, ngành khác, quyền và lợi ích của người dân. Bộ Tư pháp cũng thực hiện nghiêm túc hơn chức năng gác cổng, kiểm soát các dự án luật trước khi trình ra Chính phủ thảo luận. Chính phủ cũng đã dành nhiều thời gian hơn, thảo luận sâu hơn, kỹ hơn những nội dung trọng tâm của dự thảo luật. Đây là kinh nghiệm tốt, cần phát huy trong thời gian tới.

- Đặc biệt, tại Kỳ họp thứ Bảy và thứ Tám, QH đã cho ý kiến, thông qua nhiều dự án luật về tổ chức bộ máy nhà nước - là một việc không hề dễ dàng… thưa Phó chủ nhiệm?

- Những hoạt động lập pháp về kinh tế - xã hội thường dễ hơn so với hoạt động lập pháp liên quan đến tổ chức bộ máy nhà nước, đến lập quyền và phân quyền. Khi nói đến tổ chức bộ máy nhà nước thì thường đặt ra vấn đề quyền này của ai rồi quyền anh, quyền tôi. Vì thế, khi thảo luận Luật Tổ chức QH (sửa đổi) và Luật Bầu cử ĐBQH, đại biểu HĐND, ĐBQH đã thảo luận rất kỹ những vấn đề như: ĐBQH có quyền gì khi hoạt động độc lập, bên cạnh việc tham gia vào các cơ quan của QH? Thường trực Hội đồng Dân tộc, Thường trực Ủy ban có quyền gì hay hòa tan vào quyền của Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban? Rồi quyền của QH phân biệt như thế nào với quyền của UBTVQH? UBTVQH có phải là một QH con không, hay là cơ quan thường trực của QH? Cũng như hiện nay, đối với hai dự án Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi), Luật Tổ chức Chính quyền địa phương, thì cũng phải thảo luận rất kỹ về quyền nào của Chính phủ, của Thủ tướng, của địa phương, của tỉnh, của huyện; cấp xã có quyền gì; quyền về ngân sách và quản lý phân chia như thế nào giữa các cấp chính quyền... Các luật về tổ chức khó hơn vì khoa học về tổ chức bộ máy, đặc biệt là bộ máy quản lý kinh tế thị trường, quản lý xã hội theo xu hướng dân chủ ở nước ta chưa có bề dày phát triển như nhiều quốc gia khác trên thế giới, nhưng chúng ta lại không thể sao chép, chúng ta dường như đang còn mò mẫm về cả xây dựng thể chế, hệ thống tổ chức cơ quan nhà nước phù hợp, tối ưu.

Nhiều nội dung khó trong tổ chức bộ máy nhà nước đã được các luật, dự án luật từng bước tháo gỡ. Nhưng nói 100% số ĐBQH hoàn toàn hài lòng, yên tâm với các luật được thông qua, thì chưa phải. Ví dụ như việc giao cho cơ quan nào quản lý các trường dạy nghề hoặc việc chưa phân biệt rạch ròi giữa chức năng kiểm sát, công tố, điều tra trong Luật Tổ chức Viện Kiểm sát nhân dân (sửa đổi) rốt cuộc đã ảnh hưởng đến số phiếu tán thành của ĐBQH cho mỗi dự luật.

2015 - hoạt động của QH sẽ phản ánh chính xác xu hướng của đất nước hiện nay - đổi mới theo chiều sâu và đổi mới thực sự

- Mặc dù việc triển khai thi hành Hiến pháp 2013 đã tạo khối lượng công việc lớn, nhưng QH trong năm 2014 cũng thực hiện hiệu quả việc giám sát tối cao và quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước. Kết quả từ những hoạt động này cho thấy điều gì từ cơ quan dân cử, thưa Phó chủ nhiệm?

- Đằng sau mỗi ĐBQH là cử tri, và thường là những bức xúc của cử tri sẽ trở thành bức xúc của ĐBQH. Nếu một ĐBQH phát biểu có chút gay gắt thì không phải chỉ vì mình gay gắt với những hiện tượng hay tình trạng trong xã hội, mà cũng là vì cử tri đòi hỏi phải như vậy. Vì thế, dù khối lượng công tác lập pháp rất lớn trong năm đầu tiên triển khai thi hành Hiến pháp 2013, nhưng QH đã dành hai ngày đầu tiên của Kỳ họp thứ Bảy để thảo luận sâu sắc, ra thông cáo tuyên bố lập trường chính nghĩa của Việt Nam, kiên quyết phản đối hành động sai phạm của Trung Quốc, yêu cầu Trung Quốc rút giàn khoan dầu khí Hải Dương 981 ra khỏi vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa của Việt Nam và không tiếp tục có những hành động xâm phạm chủ quyền của Việt Nam. Tương tự, thực tiễn đất nước đang đòi hỏi phải đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục - đào tạo, trong đó có vấn đề chương trình, sách giáo khoa nên QH đã thảo luận và ban hành Nghị quyết về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông, để cùng với Luật Giáo dục đại học thực hiện yêu cầu Nghị quyết 29 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Trên cơ sở nghiêm túc tiếp thu ý kiến, kiến nghị của cử tri và các ĐBQH, QH đã đưa ra và quyết định những nội dung quan trọng của đất nước, cũng như những vấn đề cấp thiết được đặt ra tại hội trường về tiếp nhận người nghiện ma túy vào các cơ sở tiếp nhận đối tượng xã hội, về tăng lương cho các đối tượng hưởng lương từ ngân sách còn khó khăn... đáp ứng nguyện vọng của cử tri và cũng chính là nguyện vọng của đa số ĐBQH.

Đặc biệt, trong năm 2014, QH đã tiến hành hai chuyên đề giám sát quan trọng là giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về giảm nghèo giai đoạn 2005 - 2012; việc thực hiện tái cơ cấu kinh tế trong lĩnh vực đầu tư công, doanh nghiệp nhà nước và hệ thống ngân hàng. QH chọn những điều khó của đất nước, những bức xúc của cử tri và nhân dân để tiến hành giám sát, mặc dù ĐBQH chuyên trách ít, ĐBQH kiêm nhiệm nhiều, các bộ phận giúp việc còn chưa được tăng cường. Không tổ chức giám sát những chủ đề này thì có lẽ cử tri sẽ không hài lòng, vì thực tế cuộc sống đang đặt ra nhiều yêu cầu phải sớm được giải quyết và ĐBQH không thể quyết định những điều trên mây, trên gió. Thực tế, khi tiếp xúc cử tri trước và sau mỗi kỳ họp, ĐBQH phải báo cáo những hoạt động của QH và đề nghị cử tri đánh giá hoạt động của QH, các luật được thông qua và lắng nghe tâm tư, nguyện vọng của cử tri để phản ánh lên QH. Đa số kiến nghị của cử tri đều mong muốn QH hoạt động thực chất hơn, quyết định cụ thể hơn.

Nghị trường là môi trường của dân chủ, không phải là tiếng nói của một nhóm ĐBQH, một ĐBQH, nên không phải nội dung nào Chính phủ đưa ra Quốc hội cũng nhất loạt đồng tình. Việc QH chưa ra Nghị quyết thông qua ngay dự án xây dựng Cảng hàng không quốc tế Long Thành cũng bởi QH phải cân nhắc nếu thực hiện dự án này thì điều gì sẽ xảy ra? Trong điều kiện tiềm lực tài chính còn hạn chế và đang có nhiều yêu cầu tức thời phải giải quyết, đem lại lợi ích thiết thực, thì có nên bỏ ra hàng chục tỷ USD để xây dựng sân bay, chưa tạo ra lợi ích tức thời? Những băn khoăn này của ĐBQH cũng là băn khoăn của cử tri. Vì thế, cơ quan trình phải đưa ra được những luận chứng, luận cứ có sức thuyết phục cao hơn, được nhân dân và ĐBQH đồng tình. Nói phải củ cải cũng phải nghe, nên QH chỉ đồng tình cho triển khai một công trình quan trọng quốc gia khi có đầy đủ những yếu tố bảo đảm sẽ tác động tích cực đến phát triển kinh tế - xã hội, phù hợp với điều kiện thực tế của nước ta. QH chưa thông qua công trình quan trọng của quốc gia cũng không có nghĩa là sẽ không muốn, mà còn để Chính phủ suy xét tiếp rồi trình lại với những lý lẽ có sức thuyết phục cao hơn. 

- Thưa Phó chủ nhiệm, các hoạt động, quyết đáp của QH được cử tri và nhân dân đánh giá cao có nguyên nhân từ đâu?

- Thành công của QH không nằm ngoài xu thế phát triển của đất nước, của xã hội Việt Nam. QH không thể làm như vậy nếu như ở một bầu không khí khác, bối cảnh khác. Thực tế, Đảng đã khởi xướng đổi mới hoạt động của cơ quan dân cử, thúc đẩy dân chủ hóa các hoạt động trong đời sống xã hội, trong đó có hoạt động của QH. QH sẽ không thể có dân chủ nếu trong xã hội còn thiếu dân chủ. Hiện nay, cử tri nói chuyện với ĐBQH là nói chuyện sòng phẳng, thậm chí tranh luận với ĐBQH về hàng loạt vấn đề mà họ quan tâm. Dân chủ trong xã hội đã tạo bầu không khí dân chủ trong nghị trường. Có thể nói, động lực của đổi mới, của dân chủ hóa các hoạt động trong đời sống xã hội đang ngày càng thấm sâu, và thể hiện rõ nét ở trong sinh hoạt nghị trường. Dân chủ nghị trường là thành quả của dân chủ trong xã hội và trở thành tấm gương cho các thiết chế khác, hoạt động khác. Ví dụ như QH tổ chức lấy phiếu tín nhiệm đã tạo tiền lệ tốt để HĐND các tỉnh, thành phố đã triển khai thực hiện và nay là lấy phiếu tín nhiệm trong cơ quan nhà nước và cả trong Đảng. 

Để đạt được những kết quả trong công tác lập pháp, giám sát, quyết định các vấn đề quan trọng quốc gia như trong thời gian vừa qua, thì không thể không nhắc đến những đổi mới trong phương thức hoạt động của QH như: tăng cường các hoạt động giữa hai kỳ họp để có thể thống nhất một số vấn đề trong dự án luật; thành lập thêm cơ quan phục vụ; tổ chức các phiên giải trình; tăng cường tranh luận giữa các ĐBQH với cơ quan chủ trì soạn thảo luật, giữa ĐBQH với ĐBQH; thảo luận về một số vấn đề còn ý kiến khác nhau... Tại các cơ quan của QH, do hoạt động chủ yếu tập trung vào Thường trực, song số lượng thành viên Thường trực của Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban không nhiều, nên phải tổ chức một cách khoa học để giải quyết được khối lượng công việc khá nặng. Bên cạnh đó, các cơ quan của QH đều lên kế hoạch chặt chẽ, yêu cầu các thành viên tham gia thực hiện kế hoạch nghiêm túc. Thậm chí Ủy ban Quốc phòng và An ninh đã từng nhắc nhở, phê bình thành viên của mình ít tham gia các đợt giám sát, vắng mặt tại các phiên họp toàn thể... Các cơ quan của QH cũng tận dụng tối đa các chuyên gia để có cái nhìn khoa học, chính xác và toàn diện cho từng vấn đề được đưa ra QH.

Với những kết quả như vậy, 2015 có lẽ không phải là năm kết thúc nhiệm kỳ, mà là năm mở ra một kỷ nguyên mới cho hoạt động của QH, cũng như của đất nước. Bởi hệ thống các luật quan trọng nhất liên quan đến tổ chức bộ máy nhà nước, phục vụ tái cơ cấu nền kinh tế, định hướng các mối quan hệ trong xã hội... đều được ban hành. Tôi hy vọng những tích lũy của các năm vừa qua đến năm 2015 này sẽ mở ra một chân trời mới cho đất nước và cho QH. Các hoạt động của QH sẽ phản ánh chính xác xu hướng của đất nước hiện nay - đổi mới theo chiều sâu và đổi mới thực sự.

- Xin cám ơn Phó chủ nhiệm!

Người đại biểu nhân dân