Văn hóa - Văn nghệ

Nhiều giải pháp bảo tồn văn hóa truyền thống các DTTS

Với quan điểm coi văn hóa không chỉ là mục tiêu mà còn là động lực phát triển kinh tế - xã hội, hoàn thiện nhân cách con người, trong các văn kiện của Đảng, Nhà nước ta luôn khẳng định quan điểm tôn trọng tính đa dạng văn hóa và chú trọng bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hóa của các dân tộc, coi đó là tài sản quý báu của toàn xã hội, là điều kiện quan trọng góp phần xây dựng nền văn hóa chung của quốc gia đa dân tộc.

Quán triệt quan điểm của Đảng, công tác bảo tồn, phát triển văn hóa các dân tộc DTTS đã được các cấp, các ngành quan tâm thực hiện.

Nhiều làng, bản, buôn của 26 DTTS  đã được bố trí bảo tồn phát huy bản sắc văn hóa gắn với phát triển du lịch cộng đồng

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã chủ trì, phối hợp với các ban, bộ, ngành Trung ương và các địa phương luân phiên, định kỳ tổ chức Ngày hội văn hóa, thể thao và du lịch vùng Tây Bắc, Đông Bắc, miền Trung, Tây Nguyên; giao lưu văn hóa các dân tộc: Thái, Mường, Chăm, Khmer, Dao, Mông…; Liên hoan nghệ thuật hát Then, đàn Tính các dân tộc Tày, Nùng, Thái…

Tại các ngày hội, giao lưu văn hóa, nhiều tiết mục văn nghệ quần chúng, làn điệu dân ca do các nghệ nhân, diễn viên là người DTTS thể hiện bằng tiếng dân tộc đã được đông đảo đồng bào tán thưởng, đón nhận, góp phần tôn vinh giá trị văn hóa của cộng đồng.

Bên cạnh đó, các cấp, các ngành đã thực hiện hàng trăm dự án sưu tầm, bảo tồn, phát huy di sản văn hóa phi vật thể các dân tộc Việt Nam. Đã có 145 di sản văn hóa phi vật thể của các DTTS được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

35 làng, bản, buôn của 26 DTTS và 80 lễ hội truyền thống tiêu biểu DTTS cũng đã được bố trí bảo tồn phát huy bản sắc văn hóa gắn với phát triển du lịch cộng đồng.

Phát thanh, truyền hình bằng tiếng DTTS ngày càng được chú trọng. Hiện nay, 67 đài phát tranh, truyền hình cùng gần 100 báo giấy, báo điện tử và hơn 200 trang thông tin điện tử tham gia tuyên truyền sâu rộng về công tác dân tộc.

Các đài phát thanh, truyền hình ở Trung ương và địa phương tổ chức sản xuất nhiều phim tài liệu, chuyên đề về phong tục tập quán, những lễ hội, bản sắc đặc trưng của các dân tộc trên khắp mọi miền đất nước, góp phần phổ biến bản sắc văn hóa độc đáo của các DTTS…

Thách thức từ xu hướng biến đổi văn hóa DTTS

Theo TS. Đặng Thị Hoa - Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, trong quá trình xây dựng nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, việc kế thừa và phát huy truyền thống văn hóa dân tộc, giữ gìn bản lĩnh và bản sắc dân tộc là những vấn đề có ý nghĩa quyết định. Tuy vậy, hiện nay, văn hóa DTTS đang có xu hướng biến đổi.

PGS.TS Đỗ Lai Thúy, nhà nghiên cứu Phạm Minh Quân qua nghiên cứu các DTTS ở miền Bắc đã nhận thấy sự biến đổi văn hóa trên nhiều mặt.

Do các DTTS cộng cư lẫn nhau và cộng cư với người Kinh nên có sự biến đổi về văn hóa vật chất như kiến trúc nhà cửa, trang phục hàng ngày. Chẳng hạn người Thái, người Tày từ cư trú nhà sàn chuyển sang ở nhà đất, nhà xây bằng các vật liệu công nghiệp gạch, ngói, xi măng, có các công trình phụ tương tự như nhà ở của người Kinh.

Hay phụ nữ dân tộc Mường chuyển từ trang phục truyền thống áo cánh ngắn - váy đen dài sang mô thức áo ngắn - quần của người Kinh để phù hợp với điều kiện sống, trình độ học vấn và nghề nghiệp hiện đại. Trang phục truyền thống chỉ còn được mặc vào dịp lễ hội.

Trong các thành tố của văn hóa dân tộc thì ngôn ngữ làm nên nét đặc trưng riêng của dân tộc. Mất ngôn ngữ là mất đi tài sản lớn của văn hóa dân tộc, kéo theo sự mai một của văn hóa nghệ thuật, tôn giáo tín ngưỡng, phong tục tập quán, luật tục…

Nghiên cứu của PGS.TS. Nguyễn Thị Yên - Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam cho thấy, người Ơ Đu ở Nghệ An hiện nay giao tiếp chủ yếu bằng ngôn ngữ của đồng bào Khơ Mú, Thái. Từ cách ăn mặc đến các thực hành văn hóa cũng ảnh hưởng rất đậm nét phong tục tập quán của người Khơ Mú, người Thái.

Một dân tộc bị hòa tan về ngôn ngữ, trang phục, nhà cửa… có nghĩa dân tộc đó đã đánh mất sắc thái văn hóa dân tộc mình - PGS.TS. Nguyễn Thị Yên cảnh báo. Nếu văn hóa truyền thống bị mai một, đứt gãy, hệ quả của nó là vai trò của già làng, tính cộng đồng làng bản, những tri thức luật tục bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, quan hệ giữa người và người có nguy cơ biến đổi theo hướng tiêu cực.

Lúc đó, các yếu tố văn hóa bên ngoài càng có điều kiện thâm nhập, có thể dẫn đến sự tiếp nhận không có chọn lọc, khập khiễng với văn hóa truyền thống. Giữ gìn văn hóa của dân tộc chính là một cách để khẳng định sự tồn tại của dân tộc đó trong xã hội.

Phát huy vai trò người dân trong bảo tồn văn hóa DTTS

Ông Sầm Văn Dừn, nghệ nhân nhân dân ở thôn Mãn Hóa, xã Đại Phú, huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang dù đã 75 tuổi nhưng vẫn làm chủ nhiệm câu lạc bộ văn hóa thôn. Với niềm đam mê bản sắc văn hóa dân tộc Cao Lan, ông đã tập hợp con cháu vào đội văn nghệ; đồng thời sân khấu hóa các tiết mục biểu diễn trên cơ sở kết hợp với các nghi lễ truyền thống của dân tộc.

Từ năm 1998 đến nay, đội văn nghệ thôn Mãn Hóa đã có gần 30 tiết mục tham gia các hội thi, hội diễn từ địa phương tới toàn quốc và đoạt rất nhiều huy chương vàng, huy chương bạc… Nhiều bản dịch bài hát Sình Ca của ông Dừn đã cung cấp cho Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Tuyên Quang nguồn tư liệu để lập hồ sơ và được cấp có thẩm quyền công nhận Sình Ca của dân tộc Cao Lan là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.

Bản thân ông Dừn hiện đã sưu tầm, lưu giữ được 200 đầu sách cổ và 8 tập sách hát Sình Ca cùng rất nhiều nhạc cụ truyền thống của của dân tộc Cao Lan. Ông được mệnh danh là “bảo tàng sống” về văn hóa dân tộc.

Những việc làm của ông Dừn cho thấy, người DTTS là chủ thể đặc biệt quan trọng trong bảo tồn văn hóa DTTS. Vì vậy, họ cần được hỏi ý kiến, được tư vấn, được đề xuất, thậm chí được phản biện trước mỗi chương trình, dự án liên quan đến văn hóa truyền thống của họ. Có như vậy mới giúp họ ý thức được vai trò chủ động của mình trong giữ gìn văn hóa tộc người, đồng thời tránh sự áp đặt bảo tồn một chiều từ phía chính quyền.

Bảo tồn văn hóa  phải gắn với sinh kế của người dân thì mới nâng cao vai trò chủ động của đồng bào

Muốn phát huy vai trò chủ thể bảo tồn văn hóa của đồng bào DTTS, vấn đề tiên quyết là đẩy mạnh tuyên truyền nâng cao ý thức trân trọng các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc. Từ đó, đồng bào có trách nhiệm giữ gìn, bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời tiếp nhận có chọn lọc các yếu tố văn hóa hiện đại, phù hợp với văn hóa truyền thống.

Thứ đến là phải gắn được văn hóa với sinh kế của người dân. Như ở thôn Mãn Hóa, trước khi tham gia đội văn nghệ, các thành viên đều là hộ nghèo. Nhờ biết gắn kết văn hóa với du lịch cộng đồng đã tạo ra sinh kế mới cho các thành viên, giúp họ thoát nghèo. Do vậy, họ càng thêm gắn bó với hoạt động văn hóa, văn nghệ, đồng nghĩa với việc họ phải chủ động bảo tồn văn hóa dân tộc.

Những năm gần đây, đã có sự thay đổi tư duy của nhà quản lý, nhà nghiên cứu và người dân về văn hóa. Từ một lĩnh vực bị xem chủ yếu là mang chức năng giáo dục, tuyên truyền, văn hóa đã được nhìn nhận là lĩnh vực có giá trị kinh tế, mang lại thu nhập, góp phần nâng cao đời sống của người dân và quảng bá du lịch dân tộc, vùng miền.

Việt Nam là quốc gia đa dân tộc, mỗi dân tộc có bản sắc văn hóa riêng độc đáo. Đó chính là tài nguyên, là “đặc sản” cần được phát huy để đóng góp xứng đáng hơn vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của mỗi dân tộc, mỗi địa phương và cả nước. Cách phát huy hiệu quả nhất là gắn văn hóa với phát triển du lịch, tạo sinh kế cho đồng bào.

Bên cạnh vai trò của người dân, quá trình bảo tồn văn hóa cần có sự tham gia tích cực của các nhà nghiên cứu và nhà quản lý thông qua việc lựa chọn hình thức thích hợp cho từng giá trị văn hóa. Theo quan điểm của PGS.TS Nguyễn Văn Mạnh - Đại học Khoa học Huế, có nhiều hình thức bảo tồn cho từng giá trị văn hóa như: bảo tồn động, bảo tồn tĩnh, bảo tồn nguyên trạng, bảo tồn thích nghi, bảo tồn biến đổi…

Bảo tồn tĩnh là bảo tồn văn hóa truyền thống của các DTTS ở ngoài môi trường sống của dân tộc đó như: bảo tồn trong bảo tàng, trong sách báo, trưng bày, triển lãm… Bảo tồn động là bảo tồn các di sản văn hóa trong chính môi trường xã hội mà nó nảy sinh và tồn tại. Bảo tồn nguyên trạng là bảo tồn nguyên gốc, không làm biến dạng di sản văn hóa đó. Bảo tồn thích nghi là bảo tồn trong xu thế biến đổi để phù hợp với môi trường mới, hoàn cảnh xã hội mới, nhu cầu mới…

Trong quá trình bảo tồn, cần linh hoạt lựa chọn hình thức phù hợp với thực trạng của từng đối tượng di sản văn hóa. Tuy nhiên, mọi hình thức bảo tồn nhất thiết đều phải thông qua cơ cấu xã hội làng, bản của người dân./. 

Theodangcongsan.vn