Công tác Khoa giáo

Tác động của KH&CN đối với phát triển văn hóa

Nói về tác động của KH&CN đối với văn hóa, trước tiên, cần phải khẳng định rằng, KH&CN là một trong những nhân tố quan trọng tạo môi trường, điều kiện để hình thành và phát triển văn hóa. Sự phát triển của KH&CN đã tạo ra kết cấu hạ tầng, nhất là công nghệ thông tin ngày một tốt hơn dẫn đến khả năng tiếp cận thông tin của con người ngày càng tăng nhanh. Nhờ đó, người dân thuộc mọi tầng lớp xã hội, ở những mức độ khác nhau, đều có thể tiếp cận các giá trị văn hóa. KH&CN cùng với quá trình chuyển đổi số đã tạo nên diện mạo mới trong đời sống xã hội, từ ăn mặc, ứng xử, tác phong làm việc, sinh hoạt, học tập..., góp phần nâng cao trình độ, thị hiếu thẩm mỹ, đa dạng hóa nhu cầu thẩm mỹ của người dân. Cũng từ đó, góp phần hình thành hệ giá trị văn hóa mới với những chuẩn mực phù hợp với sự phát triển tiến bộ của thời đại, góp phần nhận diện rõ hơn truyền thống văn hóa của dân tộc, phát huy giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam lên tầm cao mới. KH&CN phát triển đã thay đổi tư duy và phương thức sáng tạo văn hóa của đội ngũ văn nghệ sĩ, cũng như thay đổi các phương tiện truyền tải các sản phẩm văn hóa, nhờ đó, văn hóa ngày càng phát triển phong phú và đa dạng, cơ hội hưởng thụ văn hóa của người dân cũng tăng lên[2].

Tuy vậy, sự phát triển của văn hóa sẽ tác động trở lại đối với KH&CN. Bởi lẽ, chủ thể sáng tạo tiến bộ KH&CN là con người. Trong thời kỳ hội nhập quốc tế gắn với cách mạng công nghiệp 4.0 thì đó phải là nguồn nhân lực vừa có tri thức, tài năng, trí tuệ, đồng thời phải có trình độ văn hóa, phẩm chất đạo đức, lòng yêu nước, lòng tự hào dân tộc, cần cù, chịu khó, sáng tạo, đoàn kết… Có như vậy mới “khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc, sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc”; “Văn hóa thực sự trở thành là sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc”[3]…

KH&CN thúc đẩy kinh tế - xã hội gắn với đặc trưng của văn hóa Huế 

Thừa Thiên Huế là địa bàn có thiết chế KH&CN khá hoàn chỉnh với hệ thống các trường đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp; nhiều viện, phân viện và trung tâm nghiên cứu thuộc các bộ, ngành; có đội ngũ cán bộ khoa học đứng thứ ba của cả nước… Để phát huy thế mạnh của tỉnh trong bối cảnh hội nhập và phát triển, Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh khóa XIV đã có chủ trương xây dựng Thừa Thiên Huế trở thành trung tâm khoa học - công nghệ của cả nước giai đoạn 2011 - 2015, tầm nhìn đến năm 2020  và chủ trương này tiếp tục được khẳng định, nâng tầm qua Nghị quyết số 07-NQ/TU, ngày 09/8/2021 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh khoá XVI về xây dựng Thừa Thiên Huế trở thành một trong những trung tâm lớn của cả nước về KHCN giai đoạn 2021 - 2025 và tầm nhìn đến năm 2030. Nhiệm vụ này có ảnh hưởng và tác động và mạnh mẽ đến việc hiện thực hoá các chiến lược, mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, nhất là đưa Thừa Thiên Huế sớm trở thành thành phố trực thuộc Trung ương trên nền tảng bảo tồn, phát huy giá trị di sản Cố đô và bản sắc văn hoá Huế, với đặc trưng văn hóa, di sản, sinh thái, cảnh quan, thân thiện môi trường và thông minh theo Nghị quyết 54-NQ/TW của Bộ Chính trị.

Trong thời gian qua, với sự lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy đảng, chính quyền, KH&CN của tỉnh đã đạt được kết quả trên nhiều mặt. Các chính sách, cơ chế khuyến khích phát triển KH&CN từng bước được xây dựng và hoàn thiện đã tạo cơ sở pháp lý quan trọng để các cấp, các ngành triển khai thực hiện, nhất là về công tác đào tạo, bồi dưỡng, thu hút, sử dụng, đãi ngộ hợp lý nhân tài[4]. Tỉnh đã ban hành nhiều đề án, chương trình, kế hoạch hành động nhằm đẩy mạnh quản lý nhà nước về KH&CN trên một số lĩnh vực, góp phần hỗ trợ, thúc đẩy đổi mới công nghệ, tăng cường ứng dụng KH&CN, phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, hình thành các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của Thừa Thiên Huế. Đã tập trung công tác chuyển đổi số với mục tiêu là phát triển chính quyền số, xây dựng xã hội số, phát triển kinh tế số trong các ngành, lĩnh vực; trong đó, đi sâu vào chuyển đổi số trên lĩnh vực văn hóa - di sản nhằm nâng tầm các giá trị văn hóa - di sản, tạo ra những dịch vụ mới, các mô hình kinh tế mới.

Với hơn 177 đề tài, dự án KH&CN cấp tỉnh đã được triển khai trong 10 năm qua đã tổng kết thực tiễn, dự báo xu hướng phát triển, cung cấp các luận cứ khoa học cho việc xây dựng các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, phục vụ đắc lực cho tỉnh cũng như cho các ngành, địa phương trong việc xây dựng các mục tiêu, giải pháp, đề án phát triển kinh tế - xã hội, tạo điều kiện thuận lợi thu hút các nhà đầu tư. Kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ đã tác động tích cực đến các lĩnh vực sở hữu trí tuệ, sản xuất nông nghiệp, thuỷ sản, y tế chuyên sâu, công nghiệp, sử dụng hợp lý tài nguyên và bảo vệ môi trường[5].

Thừa Thiên Huế với di sản văn hóa đặc sắc chứa đựng nhiều giá trị biểu trưng cho trí tuệ và tâm hồn Việt Nam: có 07 di tích được UNESCO công nhận là di sản thế giới và di sản khu vực; có gần 1.000 di tích, địa điểm di tích lịch sử, cách mạng, tôn giáo; có trên 1.300 món ăn cung đình tao nhã và dân gian phong phú, hấp dẫn...Do đó, việc khai thác, giữ gìn, khôi phục và phát huy di sản văn hóa Huế rất được quan tâm. Nhiều đề tài, dự án KH&CN đã nghiên cứu các vấn đề văn hoá, xã hội, du lịch, dịch vụ... qua đó, vừa bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa vật thể và phi vật thể Huế, vừa làm cơ sở khoa học cho việc ban hành các chủ trương, chính sách của tỉnh. Các đề tài nghiên cứu di tích Huế, cơ sở dữ liệu về nhã nhạc cung đình được đầu tư sưu tầm, khôi phục đưa vào khai thác để phát triển du lịch văn hóa. Tiêu biểu như: Nghiên cứu, bảo tồn và phát huy Ca Huế; Xây dựng và quản lý cơ sở dữ liệu về văn hóa Ẩm thực Huế; Xây dựng cơ sở dữ liệu văn hóa, du lịch Thừa Thiên Huế; Nghiên cứu, sưu tầm, số hóa, tuyển dịch, phục chế tài liệu Hán – Nôm ở một số làng, xã và tư gia trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế... Đáng chú ý là công trình khoa học trọng điểm của tỉnh về xây dựng Địa chí Thừa Thiên Huế gồm 5 phần đã hoàn thành và được xuất bản ra mắt bạn đọc, góp phần bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hóa trong mối quan hệ hài hòa với quy hoạch phát triển đô thị. Đặc biệt, dấu ấn nổi bật của Huế trong việc phát huy lợi thế các di sản, văn hóa để phát triển kinh tế, du lịch, nâng cao đời sống người dân, quảng bá hình ảnh địa phương ra thế giới chính là xây dựng và tổ chức thành công các kỳ Festival Huế, tạo được dấu ấn rất lớn với những hoạt động văn hóa và nghệ thuật đặc sắc mang tầm quốc tế. Với sự hỗ trợ đắc lực của KH&CN, tỉnh đã hình thành được “công nghệ tổ chức festival”, đáp ứng bước đầu các yêu cầu xây dựng “thành phố Huế - thành phố festival đặc trưng của Việt Nam”.

Có thể nói, KH&CN đã thúc đẩy sự phát triển nhanh và bền vững của tỉnh. KH&CN đã cung cấp những luận cứ khoa học, cùng với những nhân tố khác góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Huế, con người Huế. Đây là nền tảng vững chắc cho sự phát triển của Thừa Thiên Huế trên tiến trình trở thành thành phố trực thuộc Trung ương theo tinh thần Nghị quyết 54-NQ/TW của Bộ Chính trị.

Tuy đạt được nhiều kết quả nhưng hiện nay, KH&CN phát triển vẫn chưa tương xứng với tiềm năng, thế mạnh vốn có của tỉnh. Chưa đáp ứng được yêu cầu là động lực và nền tảng cho phát triển kinh tế - xã hội, cho tăng trưởng và tái cơ cấu kinh tế. Năng lực hấp thụ, đổi mới công nghệ, đổi mới sáng tạo, ứng dụng tiến bộ KH&CN vào sản xuất và đời sống chưa cao. Số lượng đề tài có kết quả nghiên cứu chất lượng tốt được triển khai vào ứng dụng thực tế chưa nhiều. Sự gắn kết giữa KH&CN và các chương trình, dự án kinh tế, văn hóa, xã hội còn hạn chế...

Một số nhiệm vụ trọng tâm thời gian tới

Để phát huy vai trò của KH&CN trong phát triển kinh tế - xã hội gắn với đặc trưng văn hóa Huế, hoàn thành mục tiêu đưa Thừa Thiên Huế trở thành thành phố trực thuộc Trung ương, cần tập trung một số nhiệm vụ trọng tâm:

- Đổi mới mạnh mẽ, đồng bộ thể chế, chính sách ứng dụng, phát triển KH&CN; hỗ trợ hoạt động đổi mới sáng tạo. Bổ sung, hoàn chỉnh các chính sách về đào tạo, bồi dưỡng, thu hút, sử dụng, đãi ngộ, tôn vinh đội ngũ cán bộ KH&CN, nhất là đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học đầu ngành trên các lĩnh vực ưu tiên.

- Tập trung nguồn lực xây dựng và hoàn thiện các thiết chế khoa học và công nghệ với trang thiết bị hiện đại, đồng bộ để phục vụ cho hoạt động nghiên cứu, đào tạo, ứng dụng và chuyển giao công nghệ.

- Đẩy mạnh công tác quy hoạch phát triển nhân lực KH&CN, gắn kết chặt chẽ với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Phát triển nguồn nhân lực trong các trường đại học, viện nghiên cứu, các trung tâm nghiên cứu, ứng dụng, chuyển giao khoa học và công nghệ.

- Tăng cường công tác nghiên cứu, ứng dụng, chuyển giao công nghệ hiện đại và các quy trình sản xuất tiên tiến vào các lĩnh vực kinh tế - xã hội. Phát huy thế mạnh về khoa học xã hội và nhân văn, tập trung vào nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn và dự báo xu hướng phát triển. Tiếp tục cung cấp luận cứ làm rõ xu thế phát triển của xã hội, văn hoá, dân tộc, tôn giáo, đặc biệt trong lĩnh vực bảo tồn di sản và phát huy văn hóa Huế.

- Đẩy mạnh chuyển đổi số, nhất là chuyển đổi số trên lĩnh vực văn hóa gắn với việc chủ động, tích cực tham gia cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Thực hiện cải cách hành chính, đẩy mạnh chuyển đổi số nhằm tiến tới nền hành chính thân thiện và hiện đại, thích hợp với cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Xây dựng và vận hành hiệu quả các hệ sinh thái thông minh về văn hóa, du lịch, y tế, giáo dục - đào tạo, truy xuất nguồn gốc sản phẩm hàng hóa của tỉnh…

Bích Ngọc