Di sản ngày càng mai một

Mở đầu phiên giải trình của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch về quản lý nhà nước trong lĩnh vực bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa và hoạt động lễ hội chiều 26.4, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, TN, TN và NĐ Hoàng Thị Hoa nêu ra một loạt vụ xâm hại di tích nổi cộm thời gian gần đây. Trong đó có việc xây dựng tượng Bà Chúa Xứ trên núi Sam (TP Châu Đốc, An Giang) khi chưa có sự chấp thuận của cấp thẩm quyền, không phù hợp với tín ngưỡng dân gian, gây bất bình cho người dân địa phương. Hay như vụ xây dựng đường dẫn cầu trên núi Cái Hạ trong vùng lõi quần thể danh thắng Tràng An (Ninh Bình), xâm hại nghiêm trọng Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới duy nhất tại Việt Nam. Đó là chưa kể việc quy hoạch xây dựng ga ngầm C9, tuyến đường sắt đô thị số 2 tại khu vực Hồ Hoàn Kiếm; quy hoạch mặt bằng xây dựng công trình mở rộng và nâng cấp trụ sở HĐND và UBND thành phố Hồ Chí Minh có liên quan đến tòa nhà kiến trúc kiểu Pháp - Dinh Thượng thư, khiến các nhà văn hóa quan ngại… 

Ngay sau đó, ĐBQH Dương Minh Ánh (Hà Nội) yêu cầu làm rõ trách nhiệm của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch khi để xảy ra các vụ xâm hại di tích thời gian qua, đặc biệt với những di sản văn hóa đã được UNESCO công nhận. Đại biểu Dương Minh Ánh cảnh báo, sự chậm trễ trong xử lý vi phạm như tại Tràng An (6 tháng sau khi Công ty CP Du lịch Tràng An xây dựng trái phép trong khu vực di sản, Bộ mới có văn bản yêu cầu xử lý) có thể dẫn tới nguy cơ bị UNESCO rút danh hiệu. “Việc đề nghị UNESCO công nhận các di sản đã khó, nhưng gìn giữ danh hiệu này còn khó hơn. Trách nhiệm của Bộ đến đâu và Bộ đã có giải pháp như thế nào để tránh xảy ra vụ việc tương tự?” - đại biểu Dương Minh Ánh đặt câu hỏi.

Cũng liên quan đến một di sản đã được UNESCO công nhận, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, TN, TN và NĐ Nguyễn Quốc Hưng nêu thực trạng đáng lo ngại ở vịnh Hạ Long. Bên cạnh các vấn đề về môi trường hay tình trạng quá tải, các công trình lấn biển gần như “bóp nghẹt” vịnh. Có công trình xây dựng sát đến mức biến đảo thành… hòn non bộ. Đây không chỉ là vấn đề của riêng Quảng Ninh mà còn có trách nhiệm của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Việc bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa phi vật thể cũng đang gặp nhiều khó khăn, thách thức lớn, nguy cơ mai một cao. ĐBQH Điểu Huỳnh Sang (Bình Phước) phân tích, quá trình sinh sống của đồng bào dân tộc hiện nay có sự đan xen, dẫn đến văn hóa pha tạp, có yếu tố bị thất truyền, tài liệu lưu trữ không nhiều, nằm rải rác ở các nghệ nhân, trong khi các nghệ nhân ngày càng lớn tuổi, không có lớp kế cận để trao truyền. Vì thế, nếu không sớm có giải pháp thì các di sản văn hóa phi vật thể sẽ dần biến mất.

Dẫn số liệu báo cáo, có 62.283 di sản văn hóa phi vật thể của 63 tỉnh, thành được kiểm kê nhưng chỉ 288 di sản được đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, chiếm 0,46%, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, TN, TN và NĐ Nguyễn Thị Mai Hoa băn khoăn, tại sao tỷ lệ này lại thấp đến vậy?…

Không có tiền, khó làm được gì!

Giải trình về các vấn đề đại biểu nêu Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Ngọc Thiện thừa nhận, nguyên nhân của các vi phạm trong lĩnh vực di sản văn hóa thời gian qua trước hết do công tác quản lý nhà nước, nhất là ở địa phương, còn nhiều yếu kém, tồn tại. “Cơ quan quản lý ở đó không báo cáo, ngành văn hóa ở địa phương cũng không nắm bắt được, thanh tra, kiểm tra không kịp thời”. Vì thế, giải pháp đầu tiên Bộ trưởng đưa ra là nâng cao vai trò quản lý nhà nước của chính quyền địa phương, nhất là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Phòng Văn hóa - Thông tin, và tăng cường công tác thanh tra của ngành.

Sau khi báo cáo thêm một số vụ việc sai phạm mới xảy ra gần đây như tại chùa Bổ Đà (Bắc Giang), chùa Bối Khê (Hà Nội), Bộ trưởng Nguyễn Ngọc Thiện trần tình, một phần nguyên dân là ngân sách nhà nước hàng năm bố cho công tác trùng tu quá ít, trong khi số lượng di tích lại quá nhiều (hơn 4 vạn). Sai phạm trong trùng tu, tôn tạo thời gian qua chủ yếu với di tích sử dụng nguồn vốn xã hội hóa, do các nhà tài trợ đóng góp. Khi không sử dụng ngân sách nhà nước, chủ đầu tư có thể không làm đầy đủ các bước theo quy định của pháp luật.

Cũng chính bởi kinh phí ít, nên thời gian qua chủ yếu dành cho công tác kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể. Còn để một di sản được xếp hạng phải làm hồ sơ khoa học, mà công việc này không chỉ tốn kém về mặt tiền bạc, đòi hỏi phải có đội ngũ cán bộ khoa học, văn hóa. Hai điều kiện cần có này hiện đều thiếu. “Không có tiền, không làm được gì cả” - Bộ trưởng Nguyễn Ngọc Thiện nói.

Chia sẻ với những khó khăn của ngành văn hóa, thể thao và du lịch, song Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, TN, TN và NĐ Phan Thanh Bình nhấn mạnh, trong thời buổi hội nhập hiện nay, phải bảo tồn được các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, giữ gìn bản sắc dân tộc, nếu không chúng ta sẽ bị hòa tan hoặc chệch hướng. Trước những sai phạm trong lĩnh vực bảo tồn di sản văn hóa thời gian qua, vấn đề là quan điểm và cách ứng xử của cơ quan quản lý nhà nước để giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa bảo tồn những di sản đặc biệt của đất nước với quá trình phát triển.

daibieunhandan.vn