Thiết lập mạng lưới chung

Công ước về Bảo vệ Di sản văn hóa phi vật thể ghi nhận: Tầm quan trọng của di sản văn hóa phi vật thể như là động lực chính của đa dạng văn hóa và là sự bảo đảm cho phát triển bền vững. Theo các chuyên gia, nếu như trước đây Chính phủ và xã hội nỗ lực tập trung vào di sản vật thể, đặc biệt là Danh sách Di sản Thế giới, thì ngày nay càng nhận thức về tầm quan trọng của di sản văn hóa phi vật thể và tiếp cận một cách toàn diện hơn, nhằm kết nối di sản văn hóa vật thể và phi vật thể trong sự phát triển văn hóa của các cộng đồng. Các dự án bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể được nâng lên tầm cao mới, kể cả thiết lập mạng lưới chung trong công tác bảo tồn.

Phát biểu tại Hội nghị tiểu vùng Bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể khu vực Đông Nam Á, Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO tại Việt Nam Katherine Muller-Marin khẳng định: “Tất cả chúng ta đều nhất trí rằng, văn hóa mang đến cho toàn cầu hóa bộ mặt nhân văn và đa sắc, và di sản văn hóa phi vật thể, với vô số hình thức biểu đạt, góp phần nâng cao kinh tế - xã hội và môi trường cho người dân trên hành tinh. Hiểu biết về di sản văn hóa phi vật thể của nhau sẽ giúp các nhóm người hiểu nhau hơn, thúc đẩy đối thoại giữa các nền văn hóa, đồng thời khuyến khích tôn trọng các nền văn hóa của nhau”.

Di sản văn hóa phi vật thể, với vị thế là di sản sống, được coi là một nguồn sáng tạo quan trọng cho sự phát triển, đồng thời là tài nguyên chiến lược để thúc đẩy sự chuyển mình ở cả địa phương và toàn cầu. Ông Kwon Huh, Tổng giám đốc Trung tâm Thông tin và Mạng lưới quốc tế về di sản văn hóa phi vật thể khu vực châu Á - Thái Bình Dương (ICHCAP) nhận định: “Chính phủ và xã hội các nước đã có nhiều sáng kiến về phương pháp bảo tồn, có trường hợp thành công nhưng cũng có không ít trường hợp thất bại. Việc thiết lập mạng lưới chung sẽ giúp chúng ta hiểu hơn về thực trạng của mỗi quốc gia, đặc biệt là biên soạn thông tin về hệ thống người, nhóm người nắm giữ di sản văn hóa phi vật thể, những bài học kinh nghiệm, thách thức cần vượt qua. Trên cơ sở chia sẻ thông tin, mở rộng ứng dụng hệ thống dữ liệu… sẽ góp phần bảo tồn hiệu quả di sản văn hóa phi vật thể khu vực Đông Nam Á”.

Một tầm nhìn - Một bản sắc

Công ước năm 2003 của UNESCO về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, khẳng định tầm quan trọng của loại hình di sản này và mối quan tâm lớn đối với việc phát huy những nguyên tắc của Công ước. Đại diện Văn phòng UNESCO tại Bangkok Vanessa Achilles nhấn mạnh vai trò của các quốc gia trong việc thiết lập mạng lưới bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể ở khu vực Đông Nam Á: “Sự hợp tác dựa trên tầm nhìn chung đóng góp quan trọng vào bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể khu vực. Nhờ đó, các nước có thể thấy được thực trạng di sản văn hóa phi vật thể tiểu vùng, cùng nhau suy nghĩ và tìm ra phương thức phát triển. Nhưng chúng ta cần ghi nhớ là tất cả các bên liên quan bao gồm cơ quan nhà nước các cấp, học viện, người thực hành di sản, các tổ chức phi chính phủ… với nhiều kỹ năng và đa dạng trong quan điểm, đều có vai trò quan trọng và thiết yếu như nhau”.

Cộng đồng ASEAN dự kiến sẽ ra đời vào cuối năm 2015. Việc liên kết để bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể sẽ góp phần tạo nên bản sắc văn hóa chung của khu vực khi so sánh với các khu vực khác trên thế giới. Tuy nhiên, trong quá trình hợp tác, mỗi nước phải bảo vệ, phát huy được bản sắc văn hóa đặc trưng của mình, tránh những can thiệp có thể “bóp méo” giá trị di sản của cộng đồng dân tộc đó.

Viện trưởng Viện Âm nhạc Việt Nam, PGS. TS. Nguyễn Bình Định khẳng định: “Trong quá trình hợp tác bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, mỗi quốc gia phải có sự so sánh, học hỏi, áp dụng phương pháp, cách làm hay của từng nước dựa trên tầm nhìn chung, lại biểu hiện rõ đặc sắc của từng dân tộc. Đối với Việt Nam, chúng ta phải thực hiện theo đúng chủ trương của Đảng là Dân tộc, khoa học và đại chúng. Nghĩa là trong việc tiếp thu, phải chọn lọc, nội hóa các phương pháp bảo tồn để phù hợp với cái gốc là đặc thù di sản văn hóa phi vật thể của nước ta”.

Hội nghị tiểu vùng Bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể khu vực Đông Nam Á được tổ chức lần đầu tiên vào năm 2012 tại Indonesia. 11 quốc gia Đông Nam Á tham dự và chia sẻ về thực trạng cũng như những thách thức ở mỗi quốc gia, thống nhất đẩy mạnh hợp tác bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể. Hội nghị năm nay tiếp tục bàn về các vấn đề này, đồng thời hướng các quốc gia tới thỏa thuận chung nhằm thúc đẩy xây dựng dữ liệu, số hóa, tài liệu nghe nhìn, bản quyền và sử dụng hệ thống trong bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể.

Chia sẻ kinh nghiệm, đóng góp sáng kiến

Sự hợp tác khu vực sẽ tạo điều kiện để ViệtNamhọc tập nhằm nâng cao hiệu quả bảo tồn các di sản văn hóa phi vật thể của mình. Thứ nhất là tiếp thu phương pháp của các nước khác như ứng dụng công nghệ thông tin, sắp xếp tư liệu, quay phim, thu thanh và đưa vào ngân hàng số hóa, hệ thống theo mã số quy chuẩn của thế giới để giúp cho việc truy cập được dễ dàng đối với cả người trong nước và người nước ngoài… Thứ hai là tổ chức truyền dạy di sản, cái nào cần đưa vào giảng dạy trong trường phổ thông, cái nào cần thành lập trung tâm để nghệ nhân biểu diễn, truyền dạy trực tiếp. Thứ ba, chúng ta có thể học tập cách thức truyên truyền, quảng bá đối với từng loại di sản văn hóa phi vật thể…

Bên cạnh đó, Việt Nam cũng có thể đóng góp ý tưởng, chia sẻ kinh nghiệm trong công tác bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, như huy động cộng đồng tham gia bảo tồn di sản, trong đó nhấn mạnh vai trò của nghệ nhân, những người nắm giữ di sản; khuyến khích các tổ chức quần chúng đưa di sản vào sinh hoạt văn hóa - văn nghệ… Tức là đã tạo nên sức mạnh theo bề rộng, để di sản phi vật thể sống trong lòng quần chúng chứ không phải là chỉ trong các cuộc biểu diễn sân khấu.

PGS. TS. Nguyễn Bình Định, Viện trưởng Viện Âm nhạc Việt Nam

___________________

Dựa vào internet, huy động cộng đồng

Trong điều kiện hạn chế về kinh tế và nhân lực thì kinh nghiệm bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể của Philippines là dựa vào hệ thống internet ngày càng phát triển rộng rãi, đồng thời, huy động sự hợp tác của tất cả các bên liên quan gồm: nghệ nhân, cán bộ, học giả, nhà nghiên cứu văn hóa ở địa phương, nhà sử học, nhà giáo dục… để xác định vị trí, thực hiện các hoạt động kiểm kê, đánh giá di sản văn hóa phi vật thể. Ngoài ra, Chính phủ cũng phối hợp với Ủy ban Quốc gia về Văn hóa và Nghệ thuật để tạo điều kiện đẩy mạnh, khuyến khích sự tham gia của giáo viên, học sinh trong thực hiện chương trình nghiên cứu cũng như tham gia bảo tồn di sản.

Ông Norma A. Respicis, Giáo sư Đại học Philippines 

_____________________

Lập giải thưởng về bảo tồn, phát huy và quảng bá di sản

Năm 2015, Cục Xúc tiến Văn hóa Thái Lan có sáng kiến thành lập Giải thưởng Thực hành bảo vệ tốt nhất (với 3 hạng mục Bảo tồn, Phát huy và Quảng bá) để trao cho các nghệ nhân, cộng đồng, các tổ chức có liên quan trong việc bảo tồn, phát huy, quảng bá giá trị di sản văn hóa phi vật thể; kết hợp với việc tổ chức những buổi chia sẻ phương pháp, kinh nghiệm bảo tồn thành công và tổng kết thành những kiến thức, bài giảng để truyền dạy trong nhà trường. 

Người đại biểu nhân dân