Lạc hậu, xa thực tế

“Đổi mới phương pháp dạy văn học” là cụm từ được nhắc đến nhiều trong những năm gần đây nhưng dường như vẫn chưa tìm ra phương pháp phù hợp. Đặc biệt, tâm lý chán học văn trong học sinh, phủ nhận tầm quan trọng của môn học đã khiến không ít người thất vọng và hoài nghi về dạy và học văn trong các nhà trường. Bà Đỗ Thanh Hương - Giáo viên văn Trường THPT Minh Phú, Sóc Sơn, Hà Nội nhìn nhận: “Thực tế, nhà trường đang lạc hậu so với sự phát triển xã hội về mọi mặt. Hệ thống các môn học, trong đó có môn văn, ở nhà trường phổ thông vẫn có chu kỳ thay sách đều đặn, nhưng dường như nội dung dạy học luôn chạy sau so với thực tế phát triển của xã hội và thời đại. Người học luôn cảm thấy giữa nội dung môn học với thực tế khác xa nhau”.

Không chỉ chưa theo kịp nhu cầu học tập của đa số học sinh, nhiều nhà nghiên cứu còn cho rằng, chương trình Ngữ văn ở trường phổ thông nhiều về số lượng và lớn về dung lượng bài học, phức tạp về loại hình, loại thể; phương pháp dạy học lỗi thời, đơn điệu và có phần cưỡng bức. Nếu môn Ngữ văn trong nhà trường phổ thông vừa mang tính nghệ thuật (nhiều nội dung dạy học thuộc đối tượng và sản phẩm của nghệ thuật), vừa mang tính hành chức (chất liệu là công cụ của giao tiếp và tư duy), nội dung và hình thức của nó là hoạt động văn hóa, thì hình thức tổ chức dạy học là lớp học truyền thống đã khiến học sinh thay vì có quyền được trải nghiệm, khám phá văn học trong môi trường của nó, lại phải tuân theo quy trình của hoạt động dạy học. Hoạt động của học sinh chủ yếu là nghe, ghi chép và học thuộc lòng…

Theo bà Đỗ Thanh Hương, môn văn hiện nay nặng về khai thác nội dung và nghệ thuật của tác phẩm, người dạy chưa dành nhiều thời gian để liên hệ giáo dục kỹ năng sống từ tác phẩm văn học giúp người học thấy sự gần gũi và giá trị mà tác phẩm văn học mang lại. “Văn học là nhân học (M.Gorki). Giá trị giáo dục con người ở môn văn rất lớn. Do vậy, cần phải xem Ngữ văn là môn công cụ có tính chất nhân văn với mục tiêu chính là bồi đắp lòng nhân ái cho con người, không chỉ là môn học để giáo viên nhồi nhét kiến thức”.

Đưa du ký vào chương trình giảng dạy

Trong mục tiêu xây dựng con người của giáo dục đào tạo không chỉ cần kiến thức mà còn cần kỹ năng sống. Thông qua môn Ngữ văn giáo dục kỹ năng sống cho học sinh là một phương pháp dạy học hiệu quả, vừa phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh, vừa phát huy năng lực cảm thụ văn chương, giúp các em hình thành những kỹ năng sống tích cực, phù hợp với mục tiêu giáo dục hiện nay. Để làm được như vậy, bà Đỗ Thanh Hương cho rằng: Giáo viên cần áp dụng linh hoạt và phối hợp đồng bộ lý thuyết và phương pháp của khoa học liên ngành; gắn chặt chẽ nội dung bài học với các vấn đề xã hội hiện tại, kéo môn văn gần với cuộc sống, nhằm tạo hứng thú cho học sinh.

Đưa sản phẩm của quá trình dạy học đến gần với đời sống cũng là góp ý của ông Nguyễn Hữu Lễ - nghiên cứu sinh Trường Đại học Khoa học Huế, và thể loại du ký có khả năng đáp ứng yêu cầu này khi nó trở thành nội dung dạy học trong nhà trường. Bởi du ký là thể loại văn học mang tính tổng hợp cao, có khả năng dung hợp phương thức biểu đạt của nhiều thể loại như: miêu tả, nghị luận, tự sự, thơ, tùy bút, tản văn, địa chí, lịch sử, khảo cứu… trong cùng một văn bản. Hơn nữa, du ký ViệtNamcũng đã có lịch sử phát triển hàng chục thế kỷ, với hàng trăm tác phẩm đa dạng về hình thức, phong phú về nội dung có thể đưa vào giảng dạy.

Thực tế, du ký đã được nhiều nước đưa vào chương trình giáo dục trong những năm gần đây. Ở trường tiểu học, người ta tổ chức cho học sinh kết hợp tham quan di tích, thắng cảnh với việc viết du ký. Ở trường trung học cơ sở, bên cạnh mở rộng đối tượng và phạm vi của cuộc tham quan giúp học sinh trải nghiệm và viết du ký, chương trình dạy học còn giới thiệu về du ký dân tộc như là một thành tố cấu trúc văn hóa. Những bậc học cao hơn, du ký được đưa vào chương trình như là đối tượng dạy học mang tính thực hành và nghiên cứu học thuật. Với đối tượng hết sức phong phú và đa dạng, khi du ký được đưa vào chương trình phổ thông, việc dạy học tích hợp không còn là sự gượng ép.

Học viện Khoa học Xã hội, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam vừa tổ chức hội thảo khoa học Tiếp cận mới trong nghiên cứu và giảng dạy văn học hiện nay. Theo PGS.TS. Nguyễn Đăng Điệp - Viện trưởng Viện Văn học - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam: Hội thảo công bố những nghiên cứu mới, khuyến khích đổi mới tư duy nghiên cứu văn học, với hy vọng những nghiên cứu ấy sẽ được vận dụng linh hoạt, sáng tạo, tác động tới việc giảng dạy văn học Việt Nam, trên tinh thần nhân văn, dân chủ và đổi mới, gắn liền với định hướng phát triển văn hóa Việt Nam.

Người đại biểu nhân dân