Con người xưa nay vẫn lấy đức tín làm trọng trong quan hệ ứng xử. Vì đức tín nằm trong “ngũ thường” (nhân, lễ, nghĩa, trí, tín) của đạo làm người, đồng thời luôn giữ một vai trò thiết yếu trong việc góp phần làm lành mạnh hóa các mối quan hệ xã hội. Nói về chữ tín với mình và với người, tiền nhân có câu: “Nhân vô tín bất lập” (người mà không tự trọng đức tín của chính mình thì không làm được việc gì ra hồn cả), và: “Tín giả nhân nhập” (người có đức tín sẽ được nhiều người khác làm theo).

Không ngẫu nhiên mà từ rất lâu rồi, dân ta có câu “Nói hay như đài”, hay “Báo đăng đây này”. Câu nói mộc mạc, đơn sơ ấy thuở mới ra đời mang hàm ý tích cực: Đã là đài nói, báo đăng thì chỉ có đúng, trung thực, chính xác. Thế nên có một thời người dân từng động viên, cổ vũ nhau học tập, làm theo những điều đài nói, báo đăng. Niềm tin ấy mà đông đảo thính giả, khán giả, độc giả dành cho các cơ quan thông tấn, báo chí từng là niềm vinh dự, tự hào của những người cầm bút chân chính!

Từ khi bước vào thế giới mở cửa, hội nhập, trước trào lưu “ngành ngành ra báo, nghề nghề ra báo”, báo chí bỗng dưng “trăm hoa đua nở”. Thực tế đó có mặt tích cực là góp phần làm cho thông tin đời sống xã hội sôi động hẳn lên, công chúng có thêm cơ hội lựa chọn “món ăn tinh thần” phù hợp với nhu cầu, sở thích của mình và môi trường thông tin cũng đa dạng, phong phú hơn. Nhưng trước guồng quay nghiệt ngã của cơ chế thị trường, nhiều cơ quan báo chí, nhất là các báo có xu hướng thị trường, các báo điện tử, trang mạng thông tin điện tử muốn tồn tại đòi hỏi phải lao vào cuộc chạy đua tìm kiếm thông tin - thậm chí là “cuộc chiến” cạnh tranh thông tin - vô cùng quyết liệt. Trong cuộc chạy đua đó, có người tỉnh táo, minh mẫn, biết giữ “đạo cầm bút” và “lòng thẳng dạ ngay” nên vẫn còn đủ sức bền để bước tiếp con đường đã chọn. Tuy nhiên, cũng có người hấp tấp, vội vàng, lại thiếu kiên tâm giữ “lửa nghề” và bị chếnh choáng, liêu xiêu bởi “cái bả” vật chất, danh lợi nên đã “sa chân, lỡ bước”, tự đào thải chính mình và phản bội cái nghiệp đã một thời từng thiết tha say đắm. Thật lòng mà nói, nghề báo tuy có tổn thất dăm bảy người cầm bút vì bản lĩnh non, phẩm chất kém, trách nhiệm tồi... cũng chả sao. Nhưng mất mát lớn hơn, đấy chính là niềm tin của công chúng với giới báo bị lung lay, chao đảo!

Có một đặc điểm thông tin thời nay rất khác thời xưa mà những người cầm bút đừng bao giờ xem nhẹ: Tốc độ truyền tải thông tin cực nhanh, lan tỏa cực mạnh, đến với rất nhiều đối tượng trong cùng một lúc và không dễ “lấp lỗ hổng”, khắc phục cái sai ngay tức khắc. Thế nên, một thông tin sai có thể kéo theo hàng nghìn, hàng vạn thông tin sai khác. Khi ấy, không chỉ một độc giả (thính giả, khán giả), mà hàng nghìn, hàng vạn độc giả cũng sẽ vợi bớt tình cảm, niềm tin nơi báo chí. Nói ra điều ấy không phải là “nâng cao quan điểm” hay “phức tạp hóa vấn đề”, mà sự thật từng có những thông tin sai trái trên báo chí, do không được ngăn chặn kịp thời, đã “nhân bản, tăng tốc” chóng mặt khiến có lúc, có nơi rơi vào tình trạng “khủng hoảng truyền thông”, làm rối ren dư luận xã hội.

Chia sẻ một cách thật lòng, dù có khôn ngoan, tài giỏi đến mấy cũng không ai dám chắc rằng mình không có lúc sơ suất, sai sót. Nhà báo cũng là con người, mà con người thì “nhân vô thập toàn”. Nhưng công việc làm báo đòi hỏi người trong nghề phải luôn khắt khe, nghiêm khắc với chính mình và càng cố gắng ngăn ngừa, hạn chế sơ suất, sai sót bao nhiêu thì càng góp phần mang lại lợi ích, niềm tin cho công chúng, xã hội bấy nhiêu. Lẽ thường, công chúng sẽ phần nào cảm thông với nhà báo do những sự cố khách quan có thể dẫn đến sai sót nhỏ nào đó không làm tổn hại đến lợi ích chung; nhưng sẽ khó tha thứ, độ lượng với việc sa đà vào lối thông tin chụp giật, ít xít ra nhiều, bé xé ra to, thậm chí đổi trắng thay đen, ăn không nói có! Vì những thông tin như thế sẽ làm “điêu đứng” đối tượng phản ánh, gây nhiễu nhương dư luận, phân tâm xã hội và nguy hại hơn là làm cho mối quan hệ giữa nhà báo và công chúng, giữa cơ quan báo chí và xã hội... cũng bị doãng ra.

Đừng ai đơn giản nghĩ rằng, làm báo chỉ là một nghề thuần túy, mà hơn thế, đó là một sứ mệnh. Sứ mệnh đó thể hiện ở chỗ: Thông tin báo chí có tác động, ảnh hưởng tích cực (hoặc tiêu cực) đến dư luận xã hội, tâm thế xã hội. Thông tin báo chí thuộc phạm trù tinh thần nhưng có thể biến thành “lực lượng vật chất” nếu nó khơi thông đúng dòng chảy xã hội, kết nối sức mạnh cộng đồng thông qua việc thường xuyên gieo trồng, nuôi dưỡng, bồi đắp niềm tin cho công chúng. Khi báo chí chủ động định hướng dư luận, tạo dựng “bệ đỡ tinh thần” cho công chúng có niềm tin tích cực, đồng thuận về tư tưởng và hành động, sẽ góp phần thúc đẩy xã hội phát triển tiến lên. Điều này hoàn toàn có cơ sở vì thực tế đã cho thấy, hầu hết công chúng tìm đến báo chí là tìm đến thông tin, muốn cậy nhờ thông tin, hưởng thụ thông tin để mong muốn sống hữu ích hơn, học tập tốt hơn, lao động sản xuất hiệu quả hơn, được “tắm mình” trong “bầu khí quyển thông tin” trong lành, văn minh hơn. Người cầm bút cần nhận thức thấu đáo vấn đề này để bảo đảm những thông tin mình đưa ra đủ sức lôi cuốn, hấp dẫn công chúng ở những điều nhân văn, tốt đẹp ấy. Thông tin báo chí đưa ra kịp thời, chính xác, nhân văn, bổ ích bao nhiêu sẽ mang lại sự hài lòng cho công chúng bấy nhiêu. Hay nói cách khác, chỉ số hài lòng của công chúng dành cho báo chí càng cao, thì chứng tỏ bản lĩnh, phẩm chất, trách nhiệm xã hội của nhà báo càng lớn.

Khi nhà báo bền bỉ, thành tâm nuôi dưỡng niềm tin, ngày ngày tháng tháng-thông qua những tác phẩm báo chí tốt đẹp của mình-để gieo trồng niềm tin cho công chúng, vun đắp niềm tin cho xã hội, thì nhất định sẽ được công chúng và xã hội dành trọn tình cảm mến yêu và tạo điều kiện, môi trường thuận lợi cho báo chí hoạt động. Lúc đó, giới báo Việt Nam tự tin trở lại với niềm hãnh diện từ lời đánh giá “Nói hay như đài”, “Báo đăng đây này” mà công chúng từng cất lên từ tình cảm chân thật, niềm tin hồn hậu của mình.

QĐND