Từ những biến số mới…

Năm 2019, trong khi cuộc chiến Syria đang đi vào giai đoạn cuối, thì bất ngờ chuyển sang ngã rẽ mới khi một loạt sự kiện xảy ra: Tổng thống Mỹ Donald Trump quyết định rút quân khỏi Syria; Thổ Nhĩ Kỳ phát động chiến dịch “Mùa xuân hòa bình” nhằm truy kích người Kurd ở Syria; Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ đạt được thỏa thuận ngừng bắn; Nga và Thổ Nhĩ Kỳ ký kết bản ghi nhớ; và cuộc họp đầu tiên của Ủy ban Hiến pháp Syria đã được tổ chức. Tại đây, Chính phủ Syria kêu gọi người Kurd gia nhập lực lượng vũ trang nước này và hợp nhất lực lượng an ninh Asayesh của SDF vào cơ quan an ninh. Tuy nhiên, SDF lại muốn tính riêng biệt trong hệ thống quốc phòng Syria. Những quan điểm khác biệt, thiếu niềm tin giữa phe đối lập và chính phủ Syria dần bộc lộ tại cuộc họp đầu tiên của Ủy ban Hiến pháp.

Cuộc chiến tại Yemen vẫn diễn biến phức tạp khi lực lượng Houthi ở Yemen thực hiện vụ tấn công hai nhà máy lọc dầu của Ảrập Xêút và sau đó là các cuộc tấn công đáp trả của Liên minh Quân sự Ảrập. Sự kiện đó làm tăng thêm căng thẳng giữa Mỹ và các đồng minh với Iran. Trong khi Mỹ cáo buộc Iran là “kẻ chủ mưu”, đồng thời triển khai thêm quân đội, hệ thống phòng không đến Ảrập Xêút và UAE để bảo vệ đồng minh, thì Iran tuyên bố, sẽ bảo vệ đến cùng sự toàn vẹn lãnh thổ của Yemen.

Cũng tại khu vực, chiến dịch quân sự của Israel chống lại Iran mở rộng sang cả đồng minh của Tehran ở Dải Gaza, Iraq và Lebanon. Động thái này đánh dấu sự leo thang đối đầu ngày càng khốc liệt giữa Israel và các lực lượng do Iran hậu thuẫn.

Trong khi đó, tiến trình hòa bình giải quyết xung đột Israel - Palestine vẫn rơi vào bế tắc và có nguy cơ leo thang bạo lực khi Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu cam kết áp đặt chủ quyền của Israel đối với Thung lũng Jordan và phía Bắc Biển Chết, chiếm khoảng 30% diện tích khu Bờ Tây.

Cùng với đó, khủng hoảng nhân đạo và sự lây lan của chủ nghĩa khủng bố ở khu vực Trung Đông vẫn tiếp diễn. Cuộc chiến Syria khiến 12 triệu người sống phụ thuộc cứu trợ nhân đạo. Hàng chục nghìn người thương vong, hàng triệu người phải sơ tán do xung đột tại Yemen.

Mạng lưới hoạt động của tổ chức Al-Qaeda hiện vẫn được tăng cường và mở rộng ra toàn bộ khu vực. Trong khi đó, giới quan sát cho rằng mặc dù Mỹ và đồng minh đã tuyên bố chiến thắng IS nhưng hiện có khoảng 12.000 nghi phạm của tổ chức IS bị giam giữ trong các nhà tù ở Đông Bắc Syria có nguy cơ tẩu thoát, khiến tình hình trở nên phức tạp.’

Chiều hướng và cục diện có thể thay đổi

Sau nhiều năm nỗ lực duy trì ảnh hưởng ở Trung Đông, Mỹ tuyên bố rút quân khỏi Syria, đánh dấu bước ngoặt trong chính sách khu vực của Tổng thống Donald Trump, nhằm đưa nước Mỹ ra khỏi “cuộc chiến không hồi kết” đã mở ra cơ hội cho Thổ Nhĩ Kỳ, Nga, Iran và Tổng thống Syria Assad.

Các nhân vật cấp cao của đảng Cộng hòa và Dân chủ đã chỉ trích quyết định này, thậm chí có Thượng nghị sĩ gọi đây là “thảm họa” đối với Mỹ. Lực lượng người Kurd khi bị phản bội có thể quay sang hợp tác với chính quyền Syria. Mỹ cũng không đạt được mục tiêu trong việc gây tổn hại vị thế và cô lập Iran trong khi quyết định rút khỏi Syria lại làm dấy lên nghi ngờ của các đồng minh khu vực về sự bảo đảm an ninh của Mỹ đối với họ.

Trong khi ảnh hưởng của Mỹ bị suy giảm thì Nga lại nổi lên như một nhân tố quan trọng điều phối tình hình Trung Đông. Tổng thống Putin đã thiết lập được mối quan hệ gần gũi hơn với nhiều nhà lãnh đạo các quốc gia chủ chốt ở khu vực này. Với tiếng nói có trọng lượng, Nga đang nắm giữ những cơ hội lớn để dàn xếp và giải quyết các vấn đề trong khu vực. Nhà phân tích Hal Brands đánh giá, Nga đang có ảnh hưởng ở Trung Đông lớn hơn bất kỳ thời điểm nào kể từ thời kỳ Liên bang Xô Viết sụp đổ.

Cùng với Nga, Thổ Nhĩ Kỳ cũng giành thắng lợi và củng cố vị thế tại Trung Đông. Ankara hoàn thành các mục tiêu thiết lập “vùng an toàn” trên lãnh thổ Syria và tiếp tục triển khai quân ở khu vực này. Các biện pháp trừng phạt mà Mỹ áp đặt lên Thổ Nhĩ Kỳ có thể được dỡ bỏ như trong thỏa thuận giữa hai nước. Iran hiện vẫn đứng vững trước các sức ép từ Mỹ và các đồng minh của Mỹ.

Sự biến động của tình hình khu vực giúp Tổng thống Syria Assad dần củng cố quyền lực, nâng cao vị thế và Syria đứng trước thời cơ chấm dứt nội chiến. Chính phủ Syria được lợi khi không phải tốn nhiều công sức triển khai số lượng lớn binh sĩ tới vùng lãnh thổ mà trước đây nằm dưới sự kiểm soát của người Kurd, đồng thời vẫn bảo đảm sự toàn vẹn lãnh thổ quốc gia.

Đối với người Kurd ở Syria, sự thay đổi cục diện khu vực đang gây bất lợi cho họ. Theo thỏa thuận giữa Nga và Thổ Nhĩ Kỳ, các binh sĩ người Kurd thuộc SDF sẽ phải rút khỏi các vị trí ở khu vực biên giới Syria - Thổ Nhĩ Kỳ. Không chỉ vậy, bị Mỹ bỏ rơi, tham vọng tự trị của người Kurd ở Syria khó có thể trở thành hiện thực.

Theo các nhà phân tích, cục diện Trung Đông đang thay đổi theo hướng có lợi cho việc thúc đẩy các giải pháp hòa bình. Tuy nhiên, tại đây vẫn tồn tại nguy cơ bất ổn kéo dài như: Mâu thuẫn dai dẳng giữa hai giáo phái lớn của người Hồi giáo là dòng Sunni và dòng Shiite. Các cuộc chiến ủy nhiệm tại đây càng làm gia tăng xu hướng giáo hóa nhà nước, suy giảm lòng tin đối với các thiết chế và thúc đẩy sự ra đời của “liên minh quyền lực” mới.

Theo giới phân tích, Mỹ tuy đã suy yếu tầm ảnh hưởng, nhưng chưa từ bỏ lợi ích khi tiếp tục duy trì lực lượng quân đội nhằm nắm giữ các mỏ dầu để sử dụng làm điều kiện trao đổi cho các cuộc đàm phán tiếp theo. Trong khi các cường quốc khu vực lại đang có những động thái điều chỉnh chiến lược, khiến cho tình hình càng trở nên phức tạp.

Iran ngày càng tỏ ra kiên quyết không “khuất phục” trước các lệnh trừng phạt của Mỹ. Ảrập Xêút và Thổ Nhĩ Kỳ đều đánh giá cao mối quan hệ với Nga, như kế hoạch B dự phòng trong khi Mỹ đang đánh mất lòng tin của các đồng minh, khiến Ảrập Xêút, UAE và Bahrain càng xích lại gần Nga hơn.

Như vậy, Trung Đông trải qua một năm đầy biến động do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ những mâu thuẫn nội tại đến tác động của nhân tố bên ngoài. Sự thay đổi cục diện, cạnh tranh quyền lực, lợi ích và vị thế chiến lược giữa các cường quốc ngày càng quyết liệt, khiến năm mới 2020 được các chuyên gia dự báo tiếp tục đầy thách thức đối với an ninh khu vực này.

daibieunhandan.vn