Cuộc đảo chính bất thành...

Michael Rubin, nhà nghiên cứu người Thổ Nhĩ Kỳ cho rằng, cuộc đảo chính xảy ra ở Thổ Nhĩ Kỳ là khó tránh khỏi, trong bối cảnh quốc gia này đang lâm vào tình trạng mất kiểm soát. Theo ông Rubin, Tổng thống Erdogan đã cam kết đại diện cho toàn thể người Thổ điều hành đất nước, nhưng đã không làm tốt phận sự của mình. Tổng thống đã hứa cải thiện kinh tế, nhưng tham nhũng ngày càng gia tăng, đồng nội tệ bất ổn và suy thoái thấy rõ. Ông Erdogan cũng đưa ra cam kết hòa bình nhưng chính sách hiếu chiến của nhà lãnh đạo này lại khiến Thổ Nhĩ Kỳ bị Trung Đông cô lập và phương Tây xa lánh. Các nhà quan sát cho hay, ngày càng nhiều người Thổ Nhĩ Kỳ bất mãn với chính quyền của ông Erdogan, trong bối cảnh Ankara mạnh tay tiến hành các chiến dịch quân sự nhằm vào lực lượng người Kurd ở vùng Đông Nam nước này; trấn áp tự do báo chí và kiểu soát nhiều tờ báo có tiếng như báo Sabah.

Trong phát biểu qua ứng dụng FaceTime được phát trên truyền hình, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan cáo buộc mạng lưới đối lập ở nước ngoài đã lãnh đạo cuộc đảo chính bất thành nhằm lật đổ Chính phủ. Mạng lưới này được biết đến với tên gọi Phong trào Gülen hay Hizmet, do nhà truyền giáo đạo Hồi Fethullah Gülen, đang sống tị nạn ở Mỹ kể từ năm 1999. Tuy nhiên, Phong trào Gülen đã bác bỏ cáo buộc trên và khẳng định đây là sự đổ lỗi “cực kỳ vô trách nhiệm”, đồng thời nêu rõ nhóm này không ủng hộ sự can thiệp của quân đội.

Bản thân ông Gülen cho hay, ông không tin rằng thế giới xem cáo buộc của Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ nhằm vào ông là nghiêm túc và có khả năng đây là một cuộc đảo chính được dàn dựng bởi đảng AKP của Tổng thống Erdogan. Giới thạo tin cho hay, phong trào Gülen được xem như vật cản chính đối với Tổng thống Erdogan theo đuổi tham vọng thâu tóm quyền lực. Gülen từng là đồng minh chủ chốt của Tổng thống Erdogan, nhưng trở thành nhân vật chống đối nhà lãnh đạo này kể từ năm 2013. Mặc dù sống ở nước ngoài nhưng Gülen là một trong những nhân vật có ảnh hưởng nhất ở Thổ Nhĩ Kỳ, lãnh đạo phòng trào lớn mạnh nhằm kêu gọi một Chính phủ thế tục và dân chủ ở Thổ Nhĩ Kỳ.
 
... và những nghi vấn

Trong khi đó, một số nhà phân tích cho rằng, cuộc đảo chính bất thành ở Thổ Nhĩ Kỳ có nhiều tình tiết đáng nghi vấn, như việc kế hoạch đảo chính diễn ra quá chóng vánh, khi kéo dài có 12 tiếng, trong khi trung bình các cuộc đảo chính quân sự có thể diễn ra vài ngày; hay việc cuộc đảo chính được lên kế hoạch và tổ chức tiến hành “quá tệ”. Báo điện tử Hurriyet cho hay, một số binh sĩ bị bắt giữ sau cuộc đảo chính đã khai với các nhà điều tra rằng họ không biết là mình ham gia kế hoạch đảo chính. Theo lời khai của những binh sĩ này, họ được các chỉ huy yêu cầu tham gia vào một cuộc diễn tập quân sự như thường lệ và chỉ đến khi nhìn thấy dân thường leo lên xe tăng nhằm phản đối hành động đảo chính thì họ mới nhận ra là mình đang làm gì.

Trong khi nhiều chuyên gia phân tích về nguyên nhân thất bại của cuộc đảo chính ở Thổ Nhĩ Kỳ, thì có không ít người đặt ra giả thiết cuộc đảo chính được “dựng lên”, nhằm tạo cớ để cho Tổng thống Erdogan thanh trừng lực lượng quân đội và lực lượng tư pháp vốn chống đối ông. Kể từ khi lên nắm quyền, ông Erdogan không ngừng tìm cách củng cố quyền lực. Đáng chú ý nhất là việc ông Erdogan muốn tiến hành trưng cầu dân ý về sửa đổi Hiến pháp theo hướng giảm bớt quyền lực của Nghị viện và trao nhiều quyền hơn vào Tổng thống, trong đó có việc trao cho Tổng thống quyền thay đổi các luật hiện hành liên quan đến chủ nghĩa thế tục hay không. 
 
Sóng gió chưa qua

Bất luận nguyên nhân thực sự đằng sau cuộc đảo chính là như thế nào, diễn biến vừa qua cho thấy chính trường Thổ Nhĩ Kỳ đang trong tình trạng bất ổn, trong khi quốc gia này đang phải đối mặt với một loạt thách thức từ kinh tế, chủ nghĩa khủng bố và khủng hoảng di dân ở châu Âu. Một số ý kiến quan ngại, cuộc đảo chỉnh bất thành vừa qua có thể khiến Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ lún sâu vào chủ nghĩa chuyên chế. Sau khi dập tắt cuộc đảo chính quân sự, Tổng thống Erdogan đã siết chặt kiểm soát đất nước, đồng thời tuyên bố, những kẻ chủ mưu cuộc đảo chính bất thành vừa qua sẽ phải trả giá đắt nhất. Thủ tướng Binali Yildirim cho biết, ít nhất 2.800 thành viên quân đội đã bị bắt giữ để điều tra vụ đảo chính bất thành. Ngoài ra, ít nhất 104 đối tượng bị tình nghi là chủ mưu của kế hoạch đảo chính đã bị tiêu diệt trong các chiến dịch an ninh, giới chức Thổ Nhĩ Kỳ cho biết. Trong khi đó, hãng thông tấn của nhà nước Anadolu đưa tin, Hội đồng Thẩm phán và Công tố Tối cao ngày 16.7 đã tiến hành cuộc họp bất thường và ra quyết định cách chức 2.745 thẩm phán trên khắp nước này. Động thái này bị nghi ngờ là nhằm thanh trừng bất cứ ai trong ngành tư pháp bị xem là chống đối chính quyền Erdogan.

Nhà phân tích Fadi Hakura thuộc Viện Nghiên cứu Hoàng gia Anh về các vấn đề quốc tế cho rằng, cuộc đảo chính cho thấy Thổ Nhĩ Kỳ đang ngày càng bất ổn về chính trị và bị tác động mạnh mẽ bởi sự chia rẽ tại Trung Đông. Michael Harris, nhà phân tích thuộc viện Renaissance Capital cho rằng, cuộc đảo chính quân sự đã thất bại, nhưng nếu Tổng thống Erdogan phản ứng sai cách tại thời điểm mang tính lịch sự này thì rất có thể dẫn tới một cuộc đảo chính khác.

Đại biểu nhân dân