Công lý cho các nạn nhân khủng bố

Dự luật JASTA đã được Hạ viện nhất trí thông qua chỉ 2 ngày trước khi Mỹ tưởng niệm 15 năm ngày xảy ra các vụ tấn công khủng bố 11.9, làm khoảng 3.000 người thiệt mạng. Trước đó, tháng 5, Thượng viện Mỹ cũng đã thông qua dự luật trên. Theo dự luật này, những người sống sót và gia đình các nạn nhân thiệt mạng trong các vụ khủng bố có thể kiện các chính phủ nước ngoài tại Tòa án liên bang Mỹ và đòi bồi thường, nếu những chính phủ đó bị chứng minh chịu tránh nhiệm trong các cuộc tấn công trên đất Mỹ. Dự luật còn cho phép người sống sót và thân nhân người thiệt mạng đòi bồi thường từ quốc gia khác. Nếu được ban hành, dự luật JASTA sẽ xóa bỏ quyền miễn trừ tư pháp quốc gia, cấm kiện chính phủ, quốc gia bị tình nghi có liên quan đến các vụ tấn công khủng bố trên đất Mỹ. 

Mặc dù không đề cập trực tiếp đến Ảrập Xêút, nhưng dự luật JASTA được xem như nỗ lực của Quốc hội Mỹ nhằm cho phép gia đình các nạn nhân của vụ khủng bố 11.9 khởi kiện Chính phủ Riyadh về cáo buộc có dính líu tới các vụ tấn công. Ngày 11.9.2001, có 19 tên không tặc có liên hệ với tổ chức khủng bố al-Qaeda đã cướp 4 máy bay dân sự thực hiện các cuộc tấn công nhằm vào Trung tâm Thương mại Thế giới ở New York, trụ sở Bộ Quốc phòng ở ngoại ô Washington D.C và Pennsylvania của Mỹ. Trong đó, 15 không tặc được xác định là công dân Ảrập Xêút. Chính quyền Riyadh đã không ngừng phủ nhận cáo buộc dính líu tới các vụ tấn công và vận động hành lang Quốc hội Mỹ nhằm phản đối dự luật JASTA.

Tuy nhiên, mới đây, khoảng 28 - 29 trang tài liệu tối mật về cuộc điều tra vụ 11.9 do Quốc hội Mỹ tiến hành năm 2002 đã bị rò rỉ, trong đó tiết lộ việc các tên khủng bố trong thời gian ở Mỹ đã có liên lạc với nhân viên tình báo Ảrập Xêút. Số tài liệu này còn cho biết, cộng đồng tình báo Mỹ đã nhận được thông tin về việc nhiều cá nhân có liên quan đến Chính phủ Ảrập Xêút đang sống ở Mỹ có liên hệ với al-Qaeda và các nhóm khủng bố khác. Tuy nhiên, chỉ sau vụ 11.9, Chính phủ Mỹ mới bắt đầu điều tra vào vấn đề này, bởi Ảrập Xêút là đồng minh thân cận lâu năm của Mỹ. Trong tài liệu này, FBI và CIA đã báo cáo lên Ủy ban Điều tra của Quốc hội Mỹ rằng, các cơ quan chức năng này đã nghiêm túc xem xét yếu tố Ảrập Xêút, nhưng chỉ nhận thấy mối liên hệ “rất hạn chế” của Chính phủ Ảrập Xêút với các phần tố khủng bố. Cho tới nay, kết quả của cuộc điều tra vụ khủng bố do Quốc hội Mỹ tiến hành năm 2002 vẫn là tài liệu mật và chính quyền Obama đang xem xét công bố tài liệu này trong vài tuần tới. Một số nghị sĩ thuộc hai đảng Dân chủ và Cộng hòa, cùng gia đình các nạn nhân vụ 11.9 cho rằng, những tài liệu này sẽ cung cấp bằng chứng cụ thể chống lại Riyadh.

Trở ngại không nhỏ

Mặc dù đã vượt qua “cửa ải” ở Hạ viện và Thượng viện Mỹ, nhưng để chính thức trở thành luật, dự luật JASTA vẫn cần được Tổng thống Mỹ ký phê chuẩn. Trước đó, Nhà Trắng đã nhiều lần khẳng định, Tổng thống Obama sẽ phủ quyết dự luật JASTA. Việc Tổng thống Mỹ ký thông qua dự luật JASTA chắc chắn sẽ làm xấu đi quan hệ vốn đã không phẳng lặng giữa Mỹ và Ảrập Xêút thời gian qua. Trong khi đó, hơn lúc nào hết, Washington đang rất cần sự ủng hộ của đồng minh quan trọng ở Trung Đông này, nhằm giải quyết cuộc khủng hoảng Syria; cũng như sự hợp tác của Ảrập Xêút trong chiến dịch chống khủng bố và Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng do Mỹ dẫn đầu ở Iraq và Syria.

Các chuyên gia cho biết, lý do chính mà Nhà Trắng không ủng hộ dự luật JASTA là vì lo ngại dự luật này có thể phá vỡ nguyên tắc bất di bất dịch của luật pháp quốc tế liên quan đến quyền miễn trừ tư pháp của một quốc gia. Nhà trắng cho rằng, ban hành dự luật JASTA sẽ tạo ra tiền lệ mới cho phép các công dân hay tổ chức ở nước ngoài khởi kiện Chính phủ Mỹ. Tuy nhiên, những người ủng hộ dự luật JASTA phản bác rằng, dự luật sẽ chỉ áp dụng trong trường hợp cụ thể duy nhất đối với một nhà nước hậu thuẫn khủng bố, chứ không phải với mọi trường hợp.

Theo giới phân tích, dù nắm trong tay quyết định quan trọng nhất nhưng rõ ràng, với việc cả Hạ viện và Thượng viện đều thông qua dự luật JASTA thì chính quyền Tổng thống Obama hoàn toàn có thể vướng vào cuộc đối đầu pháp lý với Quốc hội Mỹ. Trong trường hợp Tổng thống Mỹ sử dụng quyền phủ quyết đối với dự luật JASTA, Hạ viện và Thượng viện Mỹ có thể yêu cầu tiến hành một cuộc bỏ phiếu mới. Nếu dự luật JASTA tiếp tục giành được 2/3 số phiếu ủng hộ của các nghị sĩ, quyền phủ quyết của Tổng thống sẽ bị đảo ngược.

Đại biểu nhân dân