Căng thẳng ngoại giao

Chuyến thăm quần đảo Kuril mà người Nhật Bản thường gọi là Vùng lãnh thổ phương Bắc của Thủ tướng Medvedev hồi tuần trước đang khiếnTokyo“nóng mặt”. Phát biểu trước Quốc hội hôm 24.8, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã chỉ trích mạnh mẽ chuyến thăm này, gọi đây là “điều vô cùng đáng tiếc, trái ngược với quan điểm của Chính phủ Nhật Bản và làm tổn thương tình cảm của người dân Nhật Bản”. Đây là lần đầu ông Abe lên tiếng về chuyến thăm đảo Iturup (Nhật Bản gọi là Etorofu) của Thủ tướng Nga, một trong bốn đảo thuộc quần đảo Kuril ở vùng Viễn Đông ngay phía Bắc Nhật Bản và hiện đang là lãnh thổ tranh chấp giữa hai quốc gia. Ngoại trưởng Nhật Bản Fumio Kishida đã lập tức triệu Đại sứ Nga tạiTokyođể phản đối chuyến thăm. Sự việc này khiến ông Kishida quyết định hoãn chuyến thăm Nga dự kiến diễn ra trong tuần tới.

Quần đảo Kuril tọa lạc ở vùng biểnOkhotsk, được sáp nhập vào Nga cuối Chiến tranh Thế giới thứ Hai. Kể từ đó, Moscow kiểm soát quần đảo này, song Tokyo cũng tuyên bố chủ quyền và gọi là Vùng lãnh thổ phương Bắc. Những tranh chấp suốt 7 thập kỷ qua đã cản trở quan hệ thương mại giữa hai nước cũng như ngăn cản hai bên ký hiệp ước hòa bình chính thức (sau khi chiến tranh kết thúác). Nước Nga vốn có ý định quân sự hóa quần đảo Kuril, vẫn được cho là “tiền đồn” của Nga tại Thái Bình Dương. Bộ Quốc phòng Nga hiện đang cho xây hàng trăm ngôi nhà phục vụ các binh sĩ đồn trú ở Iturup và đảo Kunashir gần đó (mà Nhật Bản gọi là Etorofu và Kunishiri). Hãng Reuters cũng khẳng định trong 3 tháng qua, Nga đang đẩy nhanh việc xây dựng cơ sở hạ tầng quân sự ở quần đảo Kuril với trọng tâm đặt ở thành phốVladivostok. Lực lượng không quân thuộc Hạm đội Thái Bình Dương của Nga đã tăng cường các chuyến bay xung quanh khu vực quần đảo Kuril.

Trước chuyến thăm, Thủ tướng Nga Medvedev cũng tiết lộ Nga sẽ xây dựng một lực lượng quân sự hiện đại và hiệu quả trên quần đảo. Ông nhấn mạnh Nga “muốn làm bạn với Nhật Bản… nhưng điều đó không liên quan tới quần đảo Kuril, vốn là lãnh thổ của Nga và thuộc về vùngSakhalinthuộc Nga. Đáp lại, Thủ tướng Abe nhấn mạnh “điều quan trọng nhất đối với lợi ích quốc gia của Nhật Bản là giải quyết vấn đề lãnh thổ phía Bắc và ký Hiệp ước hòa bình (với Nga)”.

Cánh cửa mở cho đối thoại

Những tháng gần đây, Tokyo hơn một lần bày tỏ muốn mời Tổng thống Nga Vladimir Putin thăm Nhật Bản trong năm nay (sau một thời gian dài bị trì hoãn) nhằm tìm kiếm bước đột phá giải quyết các tranh chấp lãnh thổ kéo dài. Kế hoạch về chuyến thăm được đưa ra tại cuộc gặp giữa Tổng thống Putin và Thủ tướng Abe hồi cuối năm ngoái. Song liệu chuyến công du tới quần đảo Kuril của Thủ tướng Medvedev mới đây có thể trở thành một thách thức mới đối với quan hệ song phương hay không?

Trên thực tế, quan hệ Nga - Nhật lâu nay gần như bị đóng băng mặc dù hai bên vẫn duy trì những tiếp xúc ngoại giao. Nhật Bản là một thành viên của nhóm các nước công nghiệp phát triển G7, nhóm đang “tẩy chay” và áp dụng các biện pháp trừng phạt chốngMoscow. Vì thế, theo cựu Đại sứ Nga tại Nhật Bản Aleksandr Panov, vào thời điểm này không thể tổ chức chuyến thăm chính thức của Tổng thống Nga. Tuy nhiên, cuộc đối thoại sẽ tiếp tục, hai nhà lãnh đạo Nga, Nhật vẫn có thể gặp nhau trong khuôn khổ Đại hội đồng Liên Hợp Quốc hoặc bên lề Hội nghị nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi năng động nhất (G20).

Đồng quan điểm trên, các chuyên gia cho rằng Nhật Bản không muốn đóng băng hoàn toàn quá trình đối thoại chính trị với Nga. Chuyến công du của Thủ tướng Medvedev tới quần đảo Kuril sẽ không đặt dấu chấm hết cho quá trình đàm phán và chuẩn bị cho chuyến thăm của Tổng thống Putin. Cùng với thời gian, hai bên sẽ tìm đến sự thỏa hiệp để thoát ra khỏi tình huống phức tạp. Nhưng, theo giới phân tích, nếu hai bên chỉ thảo luận về hiệp ước hòa bình, như đề nghị của Thủ tướng Abe, mà không đề cập sự hợp tác với Nga trong bối cảnh trừng phạt của phương Tây, cuộc đối thoại như vậy sẽ không có triển vọng

Người đại biểu nhân dân