Đối mặt thách thức

Hãng tin Reuters hồi đầu tháng 10/2015, công bố  kết quả khảo sát , nền kinh tế Nga đang suy giảm khoảng 4% trong năm 2015. Con số này cao hơn hẳn so với mức 3,7 và 3,5% mà hãng này công bố lần lượt trong tháng 8 và tháng 7 vừa qua. Trong khi tỷ lệ lạm phát năm 2015 được dự báo sẽ ở mức 12,8%.

Giá dầu thế giới, rơi từ 100 USD/thùng hồi đầu năm 2014 xuống còn khoảng 35 USD/thùng vào cuối năm 2015, đã làm cho nền kinh tế Nga vốn quá phụ thuộc vào hoạt động xuất khẩu dầu đã bị thiệt hại nghiêm trọng. Thu ngân sách của Nga dự báo sẽ sụt giảm 2.340 tỷ ruble (tương đương hơn 35 tỷ USD) chủ yếu do nguồn thu từ dầu mỏ và khí đốt giảm 2.200 tỷ ruble (hơn 33 tỷ USD). Giới phân tích cho rằng, ngân sách Nga chỉ cân bằng được nếu giá dầu đạt ngưỡng 70 USD/thùng trở lên.

Trong bối cảnh đó, mới đây Bộ trường Tài chính Nga Anton Siluanov dự báo rằng thâm hụt ngân sách của nước này trong năm 2016 dự kiến sẽ tương đương 3% GDP và dự định cấp 1 tỷ USD cho một quỹ hỗ trợ các lĩnh vực kinh tế chủ chốt. Trong năm 2016, mức chi ngân sách ước tính ở mức 16.098 tỷ ruble (257 tỷ USD), trong khi nguồn thu ước khoảng 13.378 tỷ ruble (220 tỷ USD).

Bên cạnh đó, việc phương Tây gia hạn và tăng thêm các biện pháp trừng phạt nhằm vào Moskva càng khiến cho tình hình kinh tế suy giảm trầm trọng. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) ước tính, những biện pháp này có thể khiến Nga bị thiệt hại khoảng 9% GDP trong trung hạn.

Không những vậy, cuộc khủng hoảng kinh tế còn khiến đồng nội tệ của Nga mất giá tới 72,2% so với đồng USD tính từ tháng 3-2014 đến tháng 12-2015. Đặc biệt trong những ngày cuối cùng của năm 2015, đồng Ruble của Nga tiếp tục giảm giá xuống mức thấp nhất kể từ tháng 12-2014 đến nay, chỉ còn 73,02 Ruble/1 USD và 80,02 Ruble/1 Euro. Như vậy trong năm 2015, đồng Ruble của Nga đã mất tới 40% giá trị.

Trong bối cảnh kinh tế khó khăn,  không mấy sáng sủa nên nhiều nhà đầu tư nước ngoài đang có ý định sẽ rời Nga trong nay mai. Thậm chí, nhóm nghiên cứu tư vấn Global Counse còn cho rằng trong vòng 18 tháng tới sẽ chứng kiến những quyết định rời bỏ thị trường của các nhà đầu tư nước ngoài. Dự báo này của Global Counse được công bố sau khi nghiên cứu báo cáo tài chính của 46 công ty lớn đang hoạt động tại Nga, đáng chú ý trong đó có các “đại gia” như: BP, Royal Dutch Shell, Siemens, Lafarge và Deutsche Bank.

Theo tính toán, trong năm 2014 nhà đầu tư nước ngoài vào Nga đã thiệt hại khoảng hơn 1,5 tỷ EUR do những tác động của các chính sách điều hành kinh tế được cho là “ngoài kế hoạch” của Chính phủ Nga. Điều này chẳng những khiến cho các nhà đầu tư không mở rộng thêm các khoản đầu tư mà còn khiến nhiều nhà đầu tư khác e ngại trước khi có các quyết định đầu tư vào thị trường này. 

Trong quan hệ với phương Tây, mặc dù sự căng thẳng đã tạm thời lắng dịu và hợp tác, song hai bên vẫn chưa tháo gỡ được những mâu thuẫn và bất đồng cơ bản. Hiện vẫn tồn tại hai liên minh riêng rẽ do Mỹ và Nga đứng đầu trong cuộc chiến chống khủng bố ởSyria, và nguy cơ “va chạm” trực tiếp hoặc gián tiếp giữa máy bay của hai bên hoàn toàn có thể xảy ra bất kỳ lúc nào. Dù hai bên không còn nêu điều kiện về tương lai của Tổng thống Bashar Al-Assad, song đây vẫn là một rào cản lớn cho việc thành lập một liên minh toàn cầu chống Nhà nước Hồi giáo cũng như tiến trình tìm giải pháp toàn diện cho cuộc khủng hoảng tại Syria vốn bế tắc nhiều năm qua.

Trong vấn đề Ukraine, bất chấp sự “nhượng bộ” của Moskva khi quyết định cho Kiev giãn thời hạn trả nợ, song Liên minh châu Âu (EU) và Mỹ vẫn duy trì lập trường cứng rắn với Nga bằng việc gia hạn các biện pháp trừng phạt. Moskva đã chỉ trích hành động trên của EU và Mỹ là mang tính “thù địch” và Nga sẵn sàng có các biện pháp đáp trả.

Dù đã có một số bước đi nhằm cải thiện quan hệ nhưng năm 2015, Mỹ và Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) vẫn tiếp tục triển khai các thành phần của hệ thống "lá chắn tên lửa" tại các nước Đông Âu sát biên giới Nga. Mới đây nhất, Moskva đã lên án hành động của Mỹ bố trí các hệ thống phóng tên lửa Mk41 tạiRomanialà vi phạm Hiệp ước thủ tiêu tên lửa tầm trung và tầm ngắn.

Vượt qua khó khăn 

Có thể nói, quyết sách vực dậy và khẳng định vị thế siêu cường của nước Nga tập trung ở hai nhóm giải pháp cơ bản là kinh tế và ngoại giao.

Để chặn đà suy giảm của nền kinh tế, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã kêu gọi cải thiện cơ cấu kinh tế, nâng cao công tác quản lý và thu hút đầu tư nước ngoài. Ngay từ đầu năm 2015, Thủ tướng Nga Dmitry Medvedev  đã ký "gói chống khủng hoảng" có hiệu lực 1 năm, trị giá 2,3 nghìn tỷ ruble (tương đương 30 tỷ USD) để bình ổn nền kinh tế trong nước. "Gói chống khủng hoảng" này đã đạt được những hiệu quả đầu tiên khi các chỉ số kinh tế của Nga được cải thiện trong quý IV năm 2015 với nhiều dấu hiệu phục hồi.

Bên cạnh việc đa dạng hóa cơ cấu nền kinh tế, từng bước thoát khỏi tình trạng phụ thuộc vào xuất khẩu dầu, năm 2015, Chính phủ Nga còn tiếp tục đẩy mạnh "chính sách hướng Đông", tích cực hợp tác với các nước khu vực châu Á - Thái Bình Dương, triển khai và mở rộng các dự án hợp tác kinh tế giữa các nước Liên minh kinh tế Á-Âu (EAEU), Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) và Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), cũng như đề xuất thiết lập đối tác kinh tế thương mại giữa ba tổ chức này. Những bước đi tích cực trên đã phần nào giúp Moskva phá thế cô lập về kinh tế và giảm thiểu tác động của các biện pháp trừng phạt mà Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) liên tục áp đặt với Nga từ tháng 3-2015.

Trong Thông điệp Liên bang hồi đầu tháng 12-2015, Tổng thống Nga V.Putin đã cho biết, mặc dù suy giảm nhưng kinh tế Nga đã vượt qua đáy khủng hoảng, dòng vốn vẫn đổ vào chứng tỏ mối quan tâm của các nhà đầu tư. Năm 2015, khu vực nông nghiệp có mức tăng trưởng tích cực nhất, đạt 3%; tỷ lệ thất nghiệp dao động ở 5,6%; dù bị thu hẹp song dự trữ vàng ngoại tệ vẫn đạt 364,4 tỷ USD; xuất khẩu vẫn vượt nhập khẩu 126,3 tỷ USD dù kim ngạch chung giảm, đặc biệt tình trạng thất thoát vốn đã bị hạn chế đáng kể so với năm 2014…

Các dấu hiệu tích cực trên cho thấy nền kinh tế Nga phần nào đã vượt qua giai đoạn tồi tệ nhất của khủng hoảng, mặc dù vẫn chưa hết khó khăn. Các chuyên gia cho rằng, trong ngắn hạn chỉ có sự phục hồi giá dầu toàn cầu mới có thể thúc đẩy mạnh mẽ sự tăng trưởng của nền kinh tế Nga. Còn trong dài hạn, việc chuyển đổi sang một mô hình kinh tế lành mạnh hơn mới có thể tạo ra một sự khác biệt thực sự. Ban lãnh đạo Nga hy vọng nền kinh tế sẽ tăng trưởng vào năm 2016 bất chấp những dự báo giá dầu tiếp tục thấp và các biện pháp trừng phạt kinh tế nhằm vào Nga vẫn chưa được dỡ bỏ.

Trong lĩnh vực đối ngoại, trước sự trỗi dậy mạnh mẽ của chủ nghĩa khủng bố quốc tế, Nga và Mỹ đã có những bước đi nhằm cải thiện quan hệ. Nổi bật nhất là cuộc gặp tạiAntalya(Thổ Nhĩ Kỳ) giữa Tổng thống Nga VladimirPutin và Tổng thống Mỹ Barack Obama. Mặc dù cuộc gặp chỉ kéo dài 35 phút, song giới quan sát đã nhận thấy sự thay đổi thái độ của Washing tontrong tuyên bố của Nhà Trắng khi không còn những lời công kích Moskva liên quan đến vấn đề Syria và Ukraine.

Bên cạnh đó, việc Moskva mở chiến dịch không kích chống Nhà nước Hồi giáo tự xưng IS theo đề nghị của chính phủ Damascus đã làm thay đổi cục diện cuộc chiến chống khủng bố, buộc Mỹ và các đồng minh phải xem xét đến vai trò của Nga cũng như vấn đề hợp tác với Moskva trong các nỗ lực này.

Với sự tham gia tích cực của Nga cùng những bước đi hợp tác ban đầu giữa Moskva vàWashingtontrong năm 2015, nhiều vấn đề quốc tế gai góc đã được giải quyết hoặc có những tín hiệu khả quan sau thời gian dài bế tắc. Trong đó, không thể không nhắc đến vai trò của Nga trong việc đạt được thỏa thuận khung cho chương trình hạt nhân củaIranvới Nhóm P5+1, tháo gỡ mối lo ngại kéo dài hơn 11 năm qua về khả năng chế tạo vũ khí hạt nhân của nước này.

Cuộc khủng hoảngSyriacũng có những biến chuyển bước đầu khi Nga và Mỹ nhất trí về một quan điểm chung trong tiến trình chính trị tại Damascus. Thay vì kiên quyết yêu cầu Tổng thống Syria Bashar Al-Assad  phải ra đi thì nay cả Tổng thống Mỹ B.Obama và Thủ tướng Anh David Cameron  đều thừa nhận vai trò của ông Assad trong giai đoạn chuyển tiếp chính trị ở quốc gia Trung Đông này.

Nhận thức rõ những khó khăn của nền kinh tế, xác định rõ rằng phương Tây không một sớm một chiều dỡ bỏ trừng phạt và cấm vận, Ban lãnh đạo Nga đang tìm mọi cách để phát huy nội lực, xây dựng một nền kinh tế hội nhập nhưng không quá phụ thuộc vào dầu mỏ và phương Tây./.

ĐCSVN