Rào cản Hiến pháp

Trong phát biểu hiếm hoi trên truyền hình hồi tuần qua, Nhật hoàng Akihito đã đề cập tới tình hình sức khỏe suy giảm và tuổi tác ảnh hưởng tới việc thực hiện nghĩa vụ quốc gia. Mặc dù không đề nghị trực tiếp, song phát biểu của Nhật hoàng hàm ý muốn Nghị viện sửa luật nhằm cho phép ngài truyền lại ngôi cho con trai. Nhật hoàng Akihito từng phải điều trị ung thư năm 2003 và trải qua ca phẫu thuật tim năm 2012. Tháng 5.2016, Nội cung Hoàng gia Nhật Bản đã ra thông báo về việc cắt giảm các hoạt động của Nhật hoàng Akihito và Hoàng hậu Michiko. Việc Nhật hoàng Akihito muốn thoái vị là điều dễ hiểu và được  được phần đông người dân Nhật Bản ủng hộ.

Nhật Bản là quốc gia theo chế độ quân chủ lập hiến lâu đời nhất trên thế giới. Hoàng tộc Akihito đã nắm ngôi gần như trong suốt 2.700 năm qua, kể từ năm 660 trước công nguyên. Mặc dù không có quyền lực chính trị, nhưng theo Hiến định, ngôi vị Nhật hoàng là biểu tượng quốc gia và sự đoàn kết dân tộc. Ở đất nước nổi tiếng bảo thủ và coi trọng truyền thống như Nhật Bản, việc sửa luật nhằm cho phép Nhật hoàng thoái vị không dễ thực hiện. Theo luật pháp Nhật Bản, Nhật hoàng Akihito, nay đã 82 tuổi, phải tại vị đến hết đời. Do vậy, cần phải sửa đổi Luật Hoàng cung nếu Nhật hoàng muốn thoái vị, mà quá trình này thuộc thẩm quyền của Nghị viện. Tuy nhiên, Nhật hoàng không thể trực tiếp đề nghị vấn đề này, vì Hiến pháp hạn chế hoàng gia can thiệp vào chính trường.

Việc sửa Luật Hoàng cung còn khơi lại vấn đề gây tranh cãi lâu nay về việc cho phép phụ nữ lên kế vị. Theo Luật Hoàng cung Nhật Bản, quyền thừa kế ngai vàng chỉ dành cho con trai. Theo thứ tự kế vị, Thái tử Naruhito, 56 tuổi, là người sẽ lên thay cha mình nếu Nhật hoàng Akihito thoái vị. Tuy nhiên, Thái tử Naruhito chỉ có con gái, Công chúa Aiko. Em trai ông, Hoàng tử Akishino, có hai con gái - Mako và Kako - và Hoàng tử Hisahito, giúp giải tỏa phần nào lo lắng về người kế vị tại thời điểm này. Tuy nhiên về lâu dài, việc trong hoàng tộc có quá ít con trai khiến hoàng gia khó tránh khỏi cuộc khủng hoảng người kế vị ngại vàng trong tương lai.  Chính quyền của Thủ tướng Abe đã thúc đẩy trao quyền cho nữ giới trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt ở nơi công sở, song không nhiều người cho rằng Chính phủ sẽ sẵn sàng mở rộng ý tưởng này tới hoàng gia.

Chính phủ khó xử

Mặc dù Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe cho biết, Chính phủ sẽ xem xét nghiêm túc bài phát biểu của Nhật hoàng. Tuy nhiên, các nhà quan sát cho rằng, chính phủ sẽ đối mặt với tình thế “tiến thoái lưỡng nan”, vì sẽ bị chỉ trích ngay cả khi cho phép hoặc cản trở việc hiện thực hóa ý nguyện của Nhật hoàng.

Nếu sửa đổi luật nhằm cho phép Nhật hoàng thoái vị và truyền lại ngôi cho con cháu, Chính phủ có thể làm dấy lên lo ngại về ảnh hưởng của nhánh hành pháp t ới hoàng tộc. Chuyên gia về Nhật Bản tại Hội đồng Quan hệ quốc tế Sheila A. Smith cho biết, những người thuộc cả phe cánh tả và cánh hữu sẽ rất thận trọng với việc bảo đảm quá trình này không làm suy yếu thể chế. Trong khi đó, việc không đáp ứng nguyện vọng thoái vị của Nhật hoàng có thể khiến dư luận Nhật Bản bất bình. Theo nhà phân tích thuộc công ty đánh giá rủi ro chính trị Teneo Intelligence, Tobias Harris, Nhật Bản có tỷ lệ dân số già cao, vì vậy có rất nhiều người dân cảm thông với mong muốn của Thiên hoàng. Kết quả khảo sát ý kiến của người dân do hãng tin tức Kyodo tiến hành cho thấy, có đến 85% người tham gia khảo sát ủng hộ việc sửa Luật Hoàng cung, nhằm cho phép Nhật hoàng thoái vị.

Nhật hoàng đưa ra ý nguyện thoái vị vào thời điểm nhạy cảm, khi Chính phủ đương nhiệm của Thủ tướng Shinzo Abe đang tìm cách đảo ngược Hiến pháp Hòa bình của Nhật Bản, nhằm sửa Điều 9 Hiến pháp, quy định Nhật Bản từ bỏ việc dùng chiến tranh để giải quyết các tranh chấp. Kế hoạch này đã vấp phải sự chỉ trích cho rằng chính quyền Abe muốn viết lại lịch sử, xóa bỏ cam kết từ bỏ chiến tranh. 

 Nhật hoàng Akihito - người theo chủ trương hòa bình - đã dành nhiều thời gian để cống hiến lớn lao cho các hoạt động an sinh và từ thiện xã hội, được xem như biểu tượng của cam kết hòa bình. Việc Nhật hoàng thoái vị sẽ khiến một số người quan ngại, đất nước đi theo ngã rẽ mới, rời xa chủ trương hòa bình, với việc Chính phủ mở rộng sứ mệnh của quân đội Nhật Bản trong các vấn đề quốc tế.

Đại biểu nhân dân