Hài hòa lợi ích song phương

Chuyến thăm của bà Suu Kyi đến Nhật Bản diễn ra trong bối cảnh Myanmar trải qua quá trình chuyển giao Chính phủ quân sự sang dân sự lần đầu tiên trong hơn nửa thế kỷ qua. Với tiến trình cải cách dân chủ ngày càng sâu rộng, các nhà đầu tư đang ngày càng tin tưởng và kỳ vọng Myanmar sẽ là mảnh đất màu mỡ cho những dự định trong tương lai. Nhật Bản là một trong số những cường quốc để mắt tới vị thế tăng trưởng kinh tế đang lên của Myanmar.

Ngược lại lịch sử, đầu tư của Nhật Bản vào Myanmar được đánh dấu bằng thỏa thuận bồi thường năm 1954 khi chính quyền Tokyo bắt đầu cung cấp một nửa viện trợ phát triển cho Myanmar. Viện trợ đó được duy trì trong suốt giai đoạn cấm vận thời kỳ hậu Chiến tranh Lạnh nhưng dưới hình thức viện trợ từng phần theo các trường hợp cụ thể.

Năm 2012, Chính phủ Nhật Bản đã xóa một phần nợ lớn cho Myanmar. Một năm sau đó, đất nước “mặt trời mọc” tiếp tục động thái này, đưa tổng số nợ được xóa lên đến 3,8 tỷ USD. Gần đây nhất, tháng 5.2013, Thủ tướng Shinzo Abe đã cam kết viện trợ gần 1 tỷ USD cùng kế hoạch thiết lập mạng lưới điện trên toàn quốc cho Myanmar nhân chuyến thăm đầu tiên của ông tới nước này. Đây không chỉ là một bước tiến mới trong quan hệ hai nước mà còn chứng tỏ Myanmar ngày càng chiếm vị trí đặc biệt tại khu vực. Nhất là khi nền kinh tế lớn thứ ba thế giới không muốn bỏ lỡ những cơ hội mới tại đất nước giàu tài nguyên như Myanmar để thúc đẩy phát triển vốn đang trì trệ.

Chỉ trong vài năm trở lại đây, số lượng doanh nghiệp Nhật Bản tại Myanmar đã tăng gấp 6 lần, các khóa học tiếng Nhật cũng bùng nổ và hàng tỷ USD đã được xứ sở Phù tang đầu tư vào các ngành công nghiệp và dự án xã hội của Myanmar. Chính phủ và các tập đoàn tài chính Nhật Bản như Mitsubishi, Marubeni và Sumitomo đang thúc đẩy sự phát triển của đặc khu kinh tế khổng lồ Thilawa ở phía Đông Nam Yangon, nơi có hàng chục nhà máy đã hoàn tất, hoặc đang trong quá trình xây dựng.

Trong năm 2015, Nhật Bản đã đồng ý các khoản vay mới cho Myanmar với tổng trị giá khoảng 1 tỷ USD. Và đầu năm 2016, giới truyền thông đưa tin sân bay quốc tế Yangon mới trị giá 1,5 tỷ USD sẽ có sự đóng góp tài trợ lên tới 49% của Nhật.

Theo các nhà phân tích, đối với Nhật Bản, cạnh trạnh địa chiến lược với Trung Quốc và hỗ trợ cho các nước ASEAN, kết hợp những lợi ích kinh tế của mình, là những yếu tố chính thúc đẩy việc tăng cường hợp tác với Myanmar. Trong khi đó, về phía Myanmar, Chính phủ cũng đang phát đi những thông điệp mong muốn giảm phụ thuộc vào Trung Quốc, chẳng hạn như việc đình chỉ dự án đập thủy điện Myitsone vốn được Trung Quốc hậu thuẫn hồi năm 2011.

Cân bằng đối ngoại

Bà Suu Kyi đã có tầm nhìn chiến lược về việc cân bằng quan hệ với các cường quốc và bảo đảm có quan hệ tốt đẹp hơn với các nước láng giềng, nhất là các nước dọc biên giới phía Đông. Tầm nhìn đó đã được thể hiện qua các chuyến công du của bà tới một loạt quốc gia Đông Nam Á như Lào, Thái Lan, Trung Quốc, Mỹ và bây giờ là Nhật Bản.

Trong 3 năm đóng vai trò điều phối viên quan hệ giữa Mỹ với Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Myanmar đã học được cách duy trì song song lợi ích quốc gia và khu vực trong quan hệ với các cường quốc. Theo giới quan sát, ngoài việc nuôi dưỡng những mối quan hệ hiện nay với Washington và Chính phủ các nước phương Tây, bà Aung San Suu Kyi cũng duy trì mối quan hệ tốt với Trung Quốc và gần đây đã có chuyến thăm cấp cao tới Bắc Kinh.

Bên cạnh đó, bà cũng khuyến khích sự hỗ trợ tiếp tục của Nhật Bản, duy trì quan hệ quân sự với Nga và tìm kiếm sự can dự hơn nữa với các nước thành viên ASEAN. Theo nhà sử học Thant Myint-U, bà San Suu Kyi ủng hộ chính sách không liên kết cổ điển, vốn là “cốt lõi trong chính sách đối ngoại của Myanmar”.

Đánh giá một cách tổng thể, có hai mục tiêu chiến lược lớn mà nhà lãnh đạo này hướng tới trong các chuyển động ngoại giao mạnh mẽ thời gian qua. Thứ nhất là thu hút đầu tư nước ngoài để thúc đẩy kinh tế phát triển. Hiện, tăng trưởng GDP của Myanmar ở mức cao nhất Đông Nam Á, nhưng nước này vẫn bị tụt hậu quá xa. Theo Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), khoảng 20 triệu trong tổng dân số 54 triệu người không được tiếp cận với đường giao thông phù hợp. Thứ hai là tạo nền tảng cơ sở vững chắc hiện thực hóa tham vọng Myanmar trở thành tác nhân an ninh trong khu vực, đặc biệt đóng vai trò nòng cốt cho một cơ cấu hợp tác rộng hơn với hai nước láng giềng phía Đông là Thái Lan và Trung Quốc.

Đại biểu nhân dân